Gemeenteraadsverkiezingen in Nederland

Eens in de vier jaar worden volksvertegenwoordigers gekozen in de gemeenteraden van Nederland. Deze gekozen volksvertegenwoordigers hebben als taak om de burger te vertegenwoordigen in het gemeentebestuur. De behoefte van de achterban (de groep stemmers op één partij) wordt door het gemeenteraadslid in het bestuur naar voren gebracht. Vanuit de partijen die in de gemeenteraad worden gekozen wordt een dagelijks bestuur gevormd: het college van Burgemeester en Wethouders. De leden die in de gemeenteraad plaatsnemen controleren of dit college haar werk goed doet.

De gemeenteraadsverkiezingen in Nederland, wat houdt dit precies in?

Bij de gemeenteraadsverkiezingen kunnen stemgerechtigde burgers een vertegenwoordiger kiezen, die vier jaar lang de belangen van de burger behartigt in het gemeentebestuur. Stemgerechtigden zijn in Nederland alle volwassen Nederlandse staatsburgers. Om stemgerechtigd te zijn dien je wel in de betreffende gemeente te wonen. De vertegenwoordiger wordt vanuit de verkiezingen direct gekozen. Het aantal vertegenwoordigers dat uiteindelijk mag plaatsnemen in de gemeenteraad wordt bepaald op basis van evenredige vertegenwoordiging. Dit betekent dat de verhouding van de stemmen is gekoppeld aan het aantal zetels. De verkiezingen voor de gemeenteraad worden elke vier jaar gehouden. Anders dan bij de Tweede Kamerverkiezingen wordt bij het zogenaamde 'vallen' van een college niet tussentijds nieuwe verkiezingen uitgeschreven.

Wanneer vinden de verkiezingen plaats?

De gemeenteraadsverkiezingen worden elke vier jaar gehouden. Als een college deze periode door onenigheid uit elkaar valt, dan worden nieuwe onderhandelingen aangegaan met andere partijen om toch de periode van vier jaar te volbrengen. In uitzonderlijke gevallen wordt de verkiezing van de gemeenteraad op een ander moment gehouden. Denk bijvoorbeeld aan gemeentelijke herindelingen. Zo is op 23 november 2016 een herindelingsverkiezing gehouden voor de gemeenteraden van Sint-Oedenrode, Veghel en Schijndel. Deze gemeenten gaan als fusiegemeente verder per 1 januari 2017 onder de naam Meijerijstad. In maart 2018 zijn er gemeenteraadsverkiezingen in de meeste gemeenten van Nederland en daarna elke vier jaar.

Lid worden van de gemeenteraad

Wil je gemeenteraadslid worden? Dan moet je zorgen dat je verkiesbaar wordt gesteld. Dit gebeurt in veruit de meeste gevallen via een politieke partij. Je kan ook jezelf verkiesbaar laten stellen zonder dat je aansluit bij een politieke partij. In dat geval dien je je eigen partij of vereniging op te richten en vervolgens te registreren bij het centrale stembureau van je gemeente. De registratie kost overigens geld. In 2016 is dit € 112,50.

Wie organiseert het stemmen?

Het college van burgemeester en wethouders (college van B&W) van de betreffende gemeente waar de verkiezingen worden gehouden is verantwoordelijk voor het organiseren van de gemeenteraadsverkiezing. Hierbij hoort bijvoorbeeld het inrichten en aanwijzen van de stembureaus en het aanstellen van de leden van het stembureau. Het college hoort ook toezicht te houden op de regels voor het voeren van verkiezingscampagnes. Denk hierbij aan de welbekende posters en verkiezingsborden, collectes, foldertjes en geluidswagens.

Waarom zou je gaan stemmen?

De verkiezingen vinden plaats om leden of volksvertegenwoordigers in de gemeenteraad te kiezen. Het aantal leden van een gemeenteraad is per gemeente verschillend. De gemeenteraad heeft, net als het parlement, de taak om het college te controleren of zij haar werk wel goed uitoefent en de afspraken na komt. Dit is dan ook de belangrijkste taak van een gemeenteraadslid. Ook hebben de gemeenteraadsleden de taak om te luisteren naar de burgers van de gemeente. De wensen en behoeften die hieruit naar voren komen dient een gemeenteraadslid bij het bestuur te laten horen. Het college wordt, net als het kabinet, samengesteld uit de partijen die gezamenlijk een meerderheid hebben in de gemeenteraad. Dit is belangrijk omdat de meerderheid uiteindelijk de besluiten neemt. De gemeenteraad dient vervolgens haar steun uit te spreken aan het college dat is gevormd.

In de gemeenteraad worden besluiten genomen over hoe bepaalde zaken worden geregeld in de desbetreffende gemeente. Denk hierbij aan hoe de straten worden ingericht en welke bomen waar worden geplaatst. Ook zaken zoals thuiszorg, jeugdzorg en het verstrekken van een bijstandsuitkering worden door een gemeente geregeld. Het besluit dat wordt genomen moet door een meerderheid van de gemeenteraad worden ondersteund. Het gemeenteraadslid heeft dus een belangrijke rol bij de totstandkoming van die besluiten. De reden om te stemmen is dat je je eigen wensen en behoeften kenbaar kan maken via de volksvertegenwoordiger. Hij of zij kan proberen te zorgen dat er besluiten worden genomen waar jij je in kan vinden en die goed aansluiten bij je situatie. Bijvoorbeeld rondom de keuze of er een theater of een parkeergarage wordt gebouwd bij jou om de hoek.

Verdeling van stemmen over de zetels

Er zijn in Nederland afspraken gemaakt over hoe zetels worden verdeeld op basis van de stemmen die zijn uitgebracht. In Nederland wordt het aantal uitgebrachte stemmen en het aantal zetels door elkaar gedeeld. Het getal dat hier uit komt geeft weer hoeveel stemmen er gehaald moeten worden voor één zetel. Dit wordt de kiesdrempel genoemd. Als een partij niet genoeg stemmen haalt om die drempel te halen dan komt deze ook niet in de gemeenteraad terecht. Anders dan bij de Tweede en Eerste Kamer is het aantal zetels per gemeenteraad verschillend.

Als het aantal zetels en aantal stemmen niet mooi uitkomen, dan worden deze verrekend naar restzetels. De zetels worden verdeeld over alle partijen die voldoende kandidaten hebben opgegeven voor het aantal zetels en de kiesdrempel hebben gehaald. Soms worden bij gemeenteraadsverkiezingen lijstverbindingen aangegaan voor het verdelen van restzetels. Deze lijstverbindingen moeten voorafgaand duidelijk zijn.

Om de restzetels te verdelen wordt gebruik gemaakt van de methode van grootste gemiddelden. Dit gemiddelde wordt berekend door bij de behaalde zetels van een partij of lijst één zetel op te tellen. Dit aantal wordt vervolgens gedeeld door het gemiddeld aantal stemmen op die partij. De partij die zo het hoogste gemiddelde haalt komt als eerste in aanmerking voor een restzetel. Deze berekening wordt steeds toegepast totdat alle zetels zijn verdeeld. Dit betekent ook een partij meer dan één restzetel toegewezen kan krijgen.

Als het gaat over een gemeenteraad met achttien of minder zetels is de methode net iets anders. Bij deze methode wordt eerst de verdeling van volle zetels gedaan en daarna gekeken naar het aantal stemmen dat over is per partij. De partijen krijgen daarna op volgorde van het grootste overschot aan zetels de restzetels toebedeeld. Het is niet mogelijk om meer dan één restzetel te krijgen via deze methode.