Kabinetsformatie: wat doen de informateur en formateur?

De politici van alle politieke partijen hebben hun campagnes gevoerd en duidelijk gemaakt waar ze wel en niet voor staan. Alle stemgerechtigde Nederlanders hebben de kans gehad om hun stem uit te brengen, om zo te laten merken met wie ze het eens zijn en wie ze aan de leiding zouden willen hebben. Na de verkiezingen is het belangrijk om zo goed mogelijk een kabinet te vormen in de Tweede Kamer. Dit proces wordt de kabinetsformatie genoemd. De ervaring leert ons dat dit soms lang kan duren en dat het bijna onmogelijk lijkt om de beloofde plannen allemaal waar te maken. Wat is een kabinetsformatie eigenlijk? Wie zijn erbij betrokken en wat is hun taak?

Politiek systeem Nederland

In Nederland leven we in een democratie. Dit betekent dat elke Nederlander van 18 jaar en ouder stemrecht heeft, waardoor de burger tijdens de verkiezingen mag stemmen op de partij waarvan hij/zij achter het verkiezingsprogramma staat. Voor elke verkiezing wordt er campagne gevoerd door de verschillende partijen. Bij het campagne voeren zorgen de fractievoorzitters ervoor dat ze zichtbaar in de samenleving zijn, zodat ze hun verkiezingsprogramma duidelijk uit kunnen leggen aan de kiezers.

Na afloop van de gevoerde campagne is het woord aan de stemgerechtigde burgers. Zij mogen naar een stembureau in de buurt om hun stem uit te brengen. Nadat de stembureaus gesloten zijn is het de taak aan de medewerkers van het stembureau om alle stemmen te tellen. Na deze tellingen worden de uitslagen openbaar gemaakt en begint de kabinetsformatie. Wanneer er een kabinet geformeerd is kan deze beginnen met regeren.

Tweede Kamer

De Tweede Kamer is gevestigd in Den Haag en heeft als twee belangrijkste taken het maken van nieuwe wetten en het controleren van het werk van de regering. De leden van de Tweede Kamer maken samen voor een groot deel ook het beleid.
De Tweede Kamer bestaat uit 150 zetels. Deze zetels worden gevuld door 150 volksvertegenwoordigers: dat zijn de mensen die het volk tijdens de verkiezingen kiest. Een kabinet heeft in de Tweede Kamer bij voorkeur een meerderheid nodig om te kunnen regeren. Een meerderheid in de Tweede Kamer is 75 zetels + één zetel. Aan de hand van de verkiezingsuitslag proberen de politieke partijen te onderhandelen over de best mogelijke optie om een kabinet te formeren. Dit doen de partijen door te onderhandelen.

Onderhandelingen

Onderhandelingen zijn nodig om in de regering te komen, aangezien de partijen zullen moeten samenwerken om een meerderheid in de Tweede Kamer te bemachtigen. Tijdens de onderhandelingen is het van groot belang dat elke partij een aantal van zijn standpunten laat vallen om zo samen te kunnen werken met partijen die andere standpunten hebben. Ook is het mogelijk dat er partijen zijn die specifieke standpunten uit hun verkiezingsprogramma zo belangrijk vinden dat ze er een breekpunt van maken in de formatie. Een breekpunt is een standpunt dat in de ogen van één partij zo belangrijk is, dat ze daarover niet willen onderhandelen. Wanneer de andere partijen niet willen meegaan in dat specifieke standpunt, ontstaat er een punt waarop de onderhandelingen afbreken en er gekeken moet worden naar nieuwe mogelijke samenwerkingen met andere partijen om te regeren.

Eerste Kamer

Voor het regeren van de Tweede Kamer is het van belang dat de regering die gevormd is ook een meerderheid heeft in de Eerste Kamer. De Eerste Kamer is ook gevestigd in Den Haag en is controleur van de regering. De Eerste Kamer kan in principe de wetsvoorstellen van de Tweede Kamer alleen aannemen of afkeuren. Het is hierdoor van belang voor de regering dat zij ook in de Eerste Kamer een meerderheid heeft. De Eerste Kamer bestaat uit 75 leden. Wanneer een regering wel een meerderheid heeft in de Tweede Kamer maar niet in de Eerste Kamer, is regeren wel mogelijk maar zal het lastiger worden om bijvoorbeeld meer controversiële plannen door te voeren.

Kabinetsformatie met informateur en formateur

Hoe ziet een kabinetsformatie eruit?

Aan het begin van de formatie wordt er door de voorzitter van de Tweede Kamer in overleg met alle gekozen partijen een informateur aangewezen. Deze informateur, ook wel verkenner genoemd, zal in eerste instantie in gesprek gaan met de fractievoorzitters van de gekozen partijen. In deze gesprekken wordt er besproken wat er voor mogelijkheden zijn om een regering te formeren. Na deze gesprekken zal de informateur kijken naar de partijen die op het eerste gezicht de meest vruchtbare samenwerking kunnen zijn, die recht doet aan de verkiezingsuitslag. Nadat de informateur alle partijen hierover op de hoogte heeft gesteld, beginnen de fractievoorzitters samen met een ander fractielid van hun partij aan de onderhandelingen met de desbetreffende partijen. Tijdens deze onderhandelingen wordt er gekeken naar de mogelijkheden voor een vruchtbare samenwerking en leggen de fractievoorzitters hun standpunten naast elkaar. Ze proberen op die manier om voor iedere deelnemende partij een zo gunstig mogelijk akkoord te bereiken. Het is hierbij een kwestie van geven en nemen, maar soms lukt dit niet (bijvoorbeeld door een breekpunt) en moet er door de informateur opnieuw gekeken worden naar mogelijkheden met andere partijen. Het proces van een kabinetsformatie verschilt sterk in lengte.

Informateur

De kabinetsformatie begint met een informateur, ook wel een verkenner genoemd. Deze informateur spreekt met alle politieke partijen en zal daarna in gesprek gaan met de partijen die samen de meest vruchtbare samenwerking lijken te kunnen vormen. Het is mogelijk dat er meerdere en/of verschillende informateurs worden aangesteld tijdens een kabinetsformatie. Wanneer er tijdens de onderhandelingen geen vooruitgang lijkt te komen kan de informateur zijn taak teruggeven aan de voorzitter van de Tweede Kamer. Deze zal dan in overleg met de partijen een nieuwe informateur aanwijzen. De taak van de informateur is geslaagd wanneer er door de partijen een regeringsakkoord is gemaakt, waar een regeringsperiode mee gestart kan worden.

Formateur

Na het opstellen van het regeringsakkoord is het de taak aan een formateur om 'alle portefeuilles te verdelen'. In de praktijk is dit het plaatsen van ministers op de verschillende ministeries. De formateur is vaak degene die uiteindelijk ook minister-president wordt. De plek van minister-president is voor de fractievoorzitter van de grootste partij. Het werk van de formateur is over het algemeen snel gedaan, waardoor het kabinet snel benoemd en beëdigd kan worden. In het kabinet nemen alle ministers plaats van de verschillende ministeries. De beëdiging wordt gedaan door de koning, door het plaatsen van zijn handtekening.