Staatsinrichting: actief kiesrecht

De meest voor de hand liggende manier om aan een volksvertegenwoordiging te komen is de verkiezing van de volksvertegenwoordiging door de bevolking. Hoe meer mensen er mogen stemmen hoe groter de kans dat de volksvertegenwoordiging ook werkelijk het volk vertegenwoordigt.

Actief kiesrecht

In de loop van de vorige en in het begin van deze eeuw zijn de meeste westerse staten, ook Nederland, toegegroeid naar het algemeen kiesrecht. We kunnen dan ook zeggen dat er een samenhang is tussen bevolking en electo90GW raat (de kiezers). Toch wil dat niet zeggen dat letterlijk iedereen mag stemmen, anders gezegd: niet iedereen bezit het actief kiesrecht. De Grondwet maakt een aantal belangrijke uitzonderingen. Om te beginnen wordt als voorwaarde gesteld dat de kiezer Nederlands staatsburger moet zijn. Personen die eigenlijk geen buitenlander zijn, maar ook geen Nederlander— en dus staatloos zijn — hebben geen kiesrecht.

De tweede voorwaarde waaraan wij als kiezer moeten voldoen is de minimumleeftijd van 18 jaar. Dat betekent dat de meer dan vier miljoen minderjarige Nederlanders evenmin stemrecht hebben. Ten slotte is er een kleine groep Nederlanders die door uitspraken van de rechter blijvend of tijdelijk van het kiesrecht zijn uitgesloten.

Dit is het geval met een ieder die wegens krankzinnigheid of ‘zwakheid van vermogens’ door de rechter onder curatele is gesteld. Ook veroordelingen tot gevangenisstraf van meer dan twee jaar leiden tot verlies van het kiesrecht. Bovendien is er nog een regel die bepaalt dat iedereen die ‘rechtens’ van zijn vrijheid is beroofd eveneens van het kiesrecht is uitgesloten. Zo kan dus iemand die een gevangenisstraf, wegens bijvoorbeeld diefstal, uitzit op de verkiezingsdag niet gaan stemmen.

De kiezers ( het electoraat)

Al met al zijn er dus nogal wat Nederlanders en in Nederland wonende personen die niet mogen stemmen. Op het eerste gezicht doet het dan ook wat vreemd aan dat we toch van algemeen kiesrecht spreken. Toch is het gebruik van het woord ‘algemeen’ juist want het kiesrecht wordt verleend aan iedereen die niet op een bepaalde grond kan worden uitgesloten. Voor de Nederlandse staatsburgers geldt dat ze boven een bepaalde leeftijd in principe allemaal kiesgerechtigd zijn.

Het totaal aan kiesgerechtigde burgers wordt wel aangeduid met het woord electoraat. Daarbij moet dan worden bedacht dat lang niet iedereen die tot het electoraat behoort ook inderdaad gaat stemmen. Het is niet ongewoon dat een kwart van de kiesgerechtigde burgers geen gebruik maakt van het kiesrecht.

Tegenover het actief kiesrecht (het recht om te kiezen) staat het passief kiesrecht(het recht om te kunnen worden gekozen). Voor dit recht gelden dezelfde uitzonderingen als voor het actief kiesrecht, met dit verschil dat de leeftijdsgrens niet ligt bij 18 jaar maar bij 25 jaar.

Passief kiesrecht

Verder is men niet van het passief kiesrecht uitgesloten na een veroordeling tot een vrijheidsstraf; en wie rechtens van zijn vrijheid is beroofd — d.w.z. een gevangenisstraf uitzit — kan desondanks best worden gekozen tot volksvertegenwoordiger. Uiteraard zal hij zijn functie pas op zich kunnen nemen na afloop van de gevangenisstraf.

Wie eenmaal is gekozen, is daarmee nog niet verzekerd van het kamerlidmaatschap. Hij mag een aantal andere betrekkingen niet met het kamerlidmaatschap combineren. Deze betrekkingen zijn zoals dat heet onverenigbaar, zodat de gekozene moet kiezen. De functies waarmee het kamerlidmaatschap niet mag worden gecombineerd zijn o.a. het ministerschap en het lidmaatschap van de Raad van State. De Grondwet geeft een nauwkeurige opsomming van deze onverenigbare functies.

In de Grondwet komt het recht te worden gekozen niet met zoveel woorden voor. Er wordt wel een andere uitdrukking gebruikt: lid kunnen zijn. Dat betekent dat ook iemand die al tot kamerlid is gekozen, het lidmaatschap weer verliest als hij niet meer voldoet aan de vereisten zoals die hierboven zijn opgesomd. Zo zal een zittend kamerlid dat door de rechter uit het passieve kiesrecht is ontzet (zijn verkiesbaarheid heeft verloren) zijn lidmaatschap moeten opgeven. Hetzelfde geldt voor een zittend kamerlid dat tot lid van de Raad van State wordt benoemd.