Het primaire opvoedingsmilieu, het gezin

Je ziet het steeds vaker, ontwrichte gezinnen, ontspoorde jongeren, gescheiden ouders. Het heeft allemaal met elkaar te maken. Wat is er allemaal veranderd de laatste jaren? En hoe belangrijk wordt het gezin nu gevonden?

Het veranderende gezin

De ouder-kind relatie wijzigt zich als het kind ouder wordt. Door de intensieve bemoeiing met het veranderende kind worden de ouders gedwongen om hun eigen houding steeds te herzien. Het veranderende gezin biedt ook mogelijkheden. Ouders hebben namelijk de mogelijkheid steeds andere kanten van zichzelf te realiseren.

Het gezin verandert ook door wijzigingen in de samenleving. Deze factoren zijn individualisme, economie en maatschappelijke verhoudingen. Er is meer en meer sprake van gezinsindividualisme; het gezin wordt een gesloten gezin. De kern is de afwijzing van iedere dwang buiten die van het eigen geweten, verstand en levensgevoel. Het moderne gezin is verder een democratisch gezin. De dominerende vaderfiguur heeft afgedaan. Het overwicht van de ouders is van meer persoonlijke aard. Het gezag is meer vervangen door kameraadschap. Hierdoor is er meer kans op het uiteenvallen van het gezin. Het belangrijkste kenmerk is dat het gezin een koesteringinstituut is. Het accent ligt op bevrediging van elkaars psychisch-geestelijke behoeften. Als het hierin slaagt, voldoet het aan de grootste behoefte van de moderne mens, namelijk vrijheid in geborgenheid. Door de meer persoonlijke verhouding tussen de gezinsleden is de kans op disharmonie (onvrede) echter ook groter.

Het moderne gezin is het kerngezin: man, vrouw en 1 of 2 kinderen. Echtscheiding heeft veel invloed op kinderen tot en met de basisschoolleeftijd. Reacties komen lang niet altijd aan de oppervlakte.

De fundamentele betekenis van het gezin

Het belangrijkste opvoedingsmilieu is en blijft het gezin. Hier doet het kind zijn 1e oriënteringsschema’s op die hem in staat stellen ervaringen te ordenen en waardoor een basisinstelling ontstaat ter aanleiding van de medemens. Het gezin is nooit helemaal gesloten. Ouders dragen namelijk altijd een bepaalde opvatting over het leven op hun kinderen over; een opvatting die ze delen met een bepaalde groep. Zo is er, ondanks alle stroomversnellingen van het moderne leven, sprake van continuïteit in de cultuur.

Het kind is afhankelijk van zijn sociale omgeving, in het begin van zijn primaire milieu, het gezin. Sociologen noemen deze beïnvloeding socialisatie en enculturatie. Een school weerbaar kind komt uit een gezin waarin de drang tot exploratie, nieuwsgierigheid en dergelijke wordt gekoppeld aan cultuurpedagogische reacties van de ouders. Een school weerbaar kind kan zich op elke school redden. Een school kwetsbaar kind is echter sterk afhankelijk van leraar, methode, groepsgrootte en dergelijke. Labov gaat uit van verschillen in taal tussen lagere en hogere standen, maar dat ze beide wel volwaardig zijn tegen over elkaar.

De ouders

Algemene opinie over ouders is:

• houden van hun kinderen
• hun kinderen goed voeden en kleden
• hun algemene ordeningen bijbrengen ter aanleiding van dagindeling en omgang met anderen.

In het traditionele gezin is de rol van de moeder bij de opvoeding het grootst. Vader wordt gezien als de drager van het gezag. Tegenwoordig is het moederbeeld vooral zorg dragen en voor vader algemeen. Er is geen verschil meer in autoriteit.