Fidel Castro: opvallend figuur op het wereldtoneel

Tot 2008 droeg hij zijn eeuwige legeruniform en hield hij een onafscheidelijke Cubaanse sigaar tussen zijn kaken. Die dagen zijn voorbij: de bejaarde Fidel Castro slijt zijn dagen thuis, in een ziekenhuis of herstellingsoord, zijn legeroutfit heeft hij ingeruild voor een campingsmoking. Maar het verhaal van deze markante verzetsstrijder van weleer spreekt zeker tot de verbeelding. Het is als een avontuur uit een jongensboek: met twaalf mannen en in totaal zeven geweren verdreef Castro in januari 1959 de wrede en corrupte Cubaanse dictator Fulgencio Batista. Ze kwamen uit de bergen, streden een guerrillaoorlog en kregen ondertussen de bevolking massaal op hun hand.

Jeugd

Fidel Alejandro Castro Ruz werd op 13 augustus 1926 geboren in het stadje Biran op Cuba. Zijn vader, Angel Castro kwam uit Spanje en woonde sinds 1899 op Cuba. Toen Fidel werd geboren bezat zijn vader een flinke lap grond waarop suikerriet werd verbouwd. De oude Castro had zo’n driehonderd man in dienst. Fidel was niet de zoon van de vrouw van zijn vader, maar van een minnares. Niettemin werd Fidel in het gezin grootgebracht en ging hij op zijn achtste naar een kostschool in Santiago de Cuba en daarna in Havana. In oktober 1945 ging hij rechten studeren aan de universiteit van Cuba.

Verzet

In maart 1952 greep Fulgencio Batista de macht in Cuba. Castro was inmiddels advocaat en ging tegen Batista in het verzet. Hij bleek een enorme overtuigingskracht te bezitten, want binnen een jaar had hij al meer dan duizend volgelingen. Ook verzamelde hij door het hele land geld en wapens voor de verzetsbeweging.

Verzetsdaad

In juli 1953 was het dan zover: een eerste gewapende verzetsdaad vond plaats in Santiago de Cuba. Daar bestormden Castro en zijn strijders een legerkazerne. Het werd een fiasco. Castro werd opgepakt en de meeste medestrijders konden het niet navertellen. Tijdens de rechtszaak verdedigde Castro zichzelf. Hij besloot zijn vier uur durende pleidooi met de befaamde woorden: ‘Veroordeel mij maar. Het maakt niets uit. De geschiedenis zal me vrijspreken!’ Hij werd veroordeeld tot 15 jaar gevangenisstraf.

Mexico

Twee jaar na zijn veroordeling kreeg Castro amnesty van Batista. Deze wilde dit gebaar maken omdat hij president was geworden. Toen het hardnekkige gerucht ging dat Batista hem wilde laten vermoorden, vertrok Castro. Hij en de nog levende strijders van weleer trokken naar Mexico om zich te hergroeperen. Ze begonnen de Beweging van de 26ste Juli, naar de datum waarop in ’53 de kazerne was bestormd. Kortweg M-26-7. Ook de jonge Argentijnse arts Ernesto -Che- Guevara sloot zich aan in Mexico.

Motorboot

Terwijl Guevara en anderen een intensieve opleiding kregen en hard trainden voor een guerrillaoorlog, reed Castro in de Verenigde Staten stad en land af om geld voor zijn beweging in te zamelen. Er woonden in de VS immers veel Cubanen die voor Batista waren gevlucht. In 1956 had hij genoeg geld om een boot te kopen; een 18 meter lange motorboot.

Met de 82 volgelingen opeengepakt in de boot vertrok Castro eind ‘56 vanuit Mexico naar Cuba. Na een week, begin december kwam het gezelschap aan. Uitgeput en in het bezit van door zeewater aangetaste wapens werden Castro en zijn mannen opgewacht door Batista’s leger. Het werd een slachting. Castro en twaalf medestrijders overleefden. Ze trokken de bergen van Sierra Maestra in.

Lokale bevolking

Castro wist zijn mannen te motiveren en bereikte veel goodwill bij de lokale bevolking. Die gaf steeds meer steun aan de verzetsstrijders zodat Castro veilig was in het gebergte. Vanuit dit bastion pleegde M-26-7 aanslagen op de troepen van Batista. Het waren uiterst efficiente acties waardoor de moedeloosheid onder de soldaten van Batista steeds verder toenam.

PR

Castro had ook een groot gevoel voor public relations. Hij liet journalisten langskomen om reportages te maken in de jungle. Hierdoor verschenen in de Westerse pers foto’s van de verzetsstrijders die veel sympathie wekten bij het publiek in binnen- en buitenland. De plaatselijke bevolking was al langer op zijn hand. Batista raakte in paniek en naarmate de strijd voortging gebruikte hij steeds meer terreur, ook tegen zijn eigen bevolking. Hij verloor daarmee het laatste restje steun van de Cubanen. De troepen van Batista legden het aan het einde van ’58 af tegen die van Che Guevarra in Santa Clara. Toen bovendien ook de Amerikanen hem lieten vallen, vluchtte de dictator in het geheim op 31 december 1958 naar de Dominicaanse Republiek. Hij zou tot zijn dood in 1973 in ballingschap leven in Portugal en Spanje.

Triomftocht

Een week na de vlucht van Batista verscheen Castro na een triomftocht door Cuba in Havana. Tijdens zijn eerste toespraak landde een witte duif op de schouder van Castro. Tot op de dag van vandaag wordt dat door gelovige Cubanen beschouwd als een teken van boven. El Commandante beloofde plechtig nooit een dictator te worden, ‘als het volk wil dat ik opstap, dan stap ik op’.

Communistisch

In de praktijk waren direct na de coup honderden Batista-aanhangers geëxecuteerd wegens oorlogsmisdaden. Grote ondernemingen werden genationaliseerd, landbouwgrond werd onteigend en de beloofde verkiezingen kwamen maar niet.
Was dit communisme? Daarover zijn zijn de biografen van Castro het niet met elkaar eens. Zijn ideologie was aanvankelijk een beetje vaag. Castro was volgens de ene biograaf een echte communist die het om pr-redenen verbergde. De ander houdt vol dat Castro nooit een echte communist is geweest maar dit etiket gebruikte om de steun te verwerven van de Sovjet-Unie en een vuist te maken tegen Amerika.

Amerikanen

De Amerikanen waren niet bepaald voorstander van een in hun ogen communistisch eiland vlak voor hun kust. De CIA ondernam verschillende pogingen om Castro uit te schakelen. Sluipschutters, vergif en zelfs klapsigaren werden ingezet. Allemaal zonder succes. De Russen steunden Castro maar namen hem politiek nooit erg serieus. Ze zagen Cuba met name als de suikerleverancier van de Sovjets. Cuba kreeg geld, wapens en tractoren. Wel zagen de Russen de grote voordelen van de geografische ligging van Cuba, zo vlakbij de VS.

Rakettencrisis

Tijdens de rakettencrisis in oktober 1962 kwamen de Amerikanen en de Sovjets recht tegenover elkaar te staan. De Russen wilden kernraketten plaatsen op Cuba en de Amerikanen accepteerden dit niet. Het eiland lag volgens hen te dicht tegen de Amerikaanse kust. Het werd een zeer spannend conflict en de hele wereld hield serieus rekening met een derde wereldoorlog, een kernoorlog. Uiteindelijk losten de Amerikanen en Russen de problemen op, met elkaar. Castro werd hierbij door zowel de Russen als de Amerikanen volstrekt gepasseerd. El Commandante speelde geen enkele rol.

Geïsoleerd

Eind jaren ’80, Begin jaren ’90 overkwam Castro een economische ramp. De Sovjet-Unie begon onder het bewind Gorbatsjov vanaf 1986 afstand te nemen van Castro en toen het Sovjetrijk uit elkaar viel in 1991, verloor Cuba de belangrijkste sponsor en handelspartner. De Russen lieten het communisme en Castro vallen en omarmden het kapitalisme. 'El Líder Maximo' weigerde ‘zulke domme dingen’ te doen. Hij raakte sterk geïsoleerd. ‘Socialismo o muerte’, Socialisme of de dood, de officiële leus van Cuba, klonk steeds meer als die van een roepende in de woestijn.

Armoede

De bevolking was al niet erg welvarend maar leefde vanaf de begin jaren ’90 steeds meer in nog grotere armoede. Het eiland verwerd nog meer tot een politiestaat. Cubanen mogen tot op de dag van vandaag niet naar het buitenland en vrijheid van meningsuiting bestaat niet op het eiland. Verder is er een cultuur van persoonsverheerlijking rond de vader des vaderlands Castro en een verregaande mythevorming rond de revolutie van 1958.

Machtovername

Castro heeft het lang volgehouden. In 2008 trad hij, op de leeftijd van 82, af als President van Cuba. Zijn gezondheid begon hem in de steek te laten. El Commandante was inmiddels een oude man die zijn berucht lange toespraken (speeches van zes uur lang waren geen uitzondering) zelf nauwelijks nog volhield. Zijn broer Raul name het in 2008 van hem over. Die was in 2008 overigens ook al 76 jaar. Het lijkt er op dat deze ‘jonge’ Castro op bescheiden schaal het kapitalisme begint toe te laten.

Fidel Castro zelf sukkelt met zijn gezondheid en laat nog incidenteel van zich horen. Met de uitspraak in een Amerikaans tijdschrift dat ‘het Cubaanse systeem zelfs voor ons niet meer werkt’, baarde hij in 2010 opzien. Het werd wereldnieuws. Castro kwam echter snel terug op zijn uitspraak en zei dat hij weliswaar correct was geciteerd maar dat hij het niet zo had bedoeld.