Kindermishandeling, welke vormen zijn er?

In het kort is kindermishandeling een bedreigende of gewelddadige situatie voor het kind waarbij ernstige schade opgelopen wordt of kan worden. Er zijn diverse vormen van kindermishandeling. De meestvoorkomende zijn lichamelijke mishandeling, psychische mishandeling, seksueel misbruik, fysieke verwaarlozing en affectieve verwaarlozing. Ook overbescherming, pedoseksualiteit en het getuige zijn van geweld tussen ouders wordt onder kindermishandeling gerekend.

Kindermishandeling, welke vormen zijn er?

Kindermishandeling komt in diverse groepen van de samenleving voor. Kindermishandeling vindt niet alleen in het gezin plaats, maar ook daarbuiten, zoals op school en op de sportclub. Bij kindermishandeling is er altijd sprake van een scheve machtsverhouding. De kinderen bevinden zich in een zwakke positie, onder meer door hun leeftijd en kracht. Volwassenen daarentegen hebben een natuurlijk overwicht op kinderen, zij bepalen wat er gebeurt. Kindermishandeling kan verstrekkende gevolgen voor het kind hebben, die ze soms wel een leven lang met zich mee dragen. Maar welke vormen van kindermishandeling zijn er nu eigenlijk? En wat is de definitie van deze vorm van kindermishandeling?

Definitie kindermishandeling

Om te beginnen, wat wordt er nu eigenlijk met dat brede begrip 'kindermishandeling' bedoeld? De Wet op Jeugdzorg in Nederland hanteert de volgende definitie:

Opvallend is dat in deze definitie verwaarlozing geen plaats heeft gekregen, terwijl dit ook een vorm van kindermishandeling is. In de internationale literatuur wordt verwaarlozing wel in de definitie opgenomen. Daar wordt onderscheid gemaakt tussen 'child maltreatment' en 'child neglect'. Onder 'child maltreatment' vallen alle actieve vormen van kinderen mishandelen, zoals seksueel misbruik en lichamelijke mishandeling. Onder 'child neglect' wordt er gesproken van een passieve opstelling, men laat iets na wat men wel zou moeten doen. Verwaarlozing valt binnen deze categorie kindermishandeling.

Welke definitie van kindermishandeling ook gehanteerd worden, er komen drie elementen vrijwel altijd terug in de definitie:

1. Ongunstige omgevingsvoorwaarden waarin het kind opgroeit
2. Nalatigheid van ouders of verzorgers
3. Gevolgen voor het kind

Veelvoorkomende vormen van kindermishandeling

Kindermishandeling kan vele vormen aannemen. In veel gevallen van kindermishandeling is het niet goed duidelijk wat er precies aan de hand is, omdat kindermishandeling vaak erg onzichtbaar plaatsvindt. Er kunnen meerdere vormen van kindermishandeling tegelijkertijd plaatsvinden. Maar welke vormen komen nu het meest voor?

Lichamelijke mishandeling

Lichamelijke mishandeling is doorgaans de meest zichtbare vorm van kindermishandeling, het zij te zien aan het letsel dat het kind op loopt, het zij te zien aan het directe getuige zijn van de lichamelijke mishandeling. Er wordt gesproken van lichamelijke mishandeling wanneer er sprake is van verwondingen die niet ontstaan zijn door een ongeluk, maar door handelingen van de ouders of verzorgers. Hierbij kun je denken aan slaan, knijpen en schoppen, maar ook aan het dichtknijpen van de keel en warme voorwerpen op de huid van het kind plaatsen.

Psychische mishandeling

Psychische mishandeling, ook wel emotionele mishandeling genoemd, is doorgaans veel lastiger te ontdekken, omdat het erg verborgen gehouden wordt en het vaak een sluimerend beloop heeft. Het gaat letterlijk van kwaad tot erger. Maar waar trek je de grens? Wanneer is een kind verbieden om met andere kinderen te spelen psychische mishandeling? Wanneer het kind helemaal niet met kinderen mag spelen? Of ook wanneer het kind niet met de grootste pestkoppen uit de buurt mag spelen? In de literatuur wordt psychische kindermishandeling als volgt gedefinieerd:

• Isoleren (het kind mag niet met andere kinderen spelen)
• Terroriseren (dreigen met harde straffen, zeer streng opvoeden)
• Minachten (het kind vernederen en afbranden)
• Manipuleren (het kind foute normen en waarden bijbrengen ten behoeve van eigenbelang, bijvoorbeeld het kind laten stelen)

Seksueel misbruik

Lamers-Winkelman beschreef seksueel misbruik in 1995 als 'seksuele contacten tussen een volwassene en een kind onder de 12 jaar, die plaatsvinden tegen de zin van het kind, of zonder dat het kind - als gevolg van lichamelijk of relationeel overwicht, dwang of geweld - het gevoel heeft (gehad) de seksuele contacten te kunnen weigeren'. Seksueel misbruik wordt op diverse manieren omschreven, maar in alle gevallen gaat het om door volwassenen afgedwongen seksuele contacten met kinderen, met volledig voorbijgaan aan het welzijn van het kind.

Fysieke verwaarlozing

Bij fysieke verwaarlozing draait het er om dat de ouders of verzorgers van het kind het kind niet voldoende voorzien in elementaire levensbehoeftes. Hierbij kun je denken aan slechte voeding, onvoldoende nachtrust, slechte hygiëne en onthouden van medische zorg. Hierdoor wordt de ontwikkeling van het kind geschaad of bedreigd. Onder fysieke verwaarlozing valt ook gebrek aan toezicht, bijvoorbeeld een kind van zes jaar oud alleen met de trein op reis sturen.

Affectieve verwaarlozing

Bij affectieve verwaarlozing schiet de ouder of verzorger tekort in het steunen en aandacht en affectie geven aan het kind, waardoor het kind zich sociaal, cognitief en emotioneel niet optimaal kan ontwikkelen. Dergelijke emotionele verwaarlozing vindt vaak plaats binnen een chronisch verwaarlozingspatroon, waar lastig zicht op te krijgen is door het verborgene van deze mishandelingsvorm. Wanneer ouders zich totaal niet bezighouden met het schoolse functioneren van hun kind en er niet om geven dat het kind spijbelt, kan men ook van affectieve verwaarlozing spreken.

Minder gangbare vormen van kindermishandeling

Pedoseksualiteit

Wanneer een jongere jonger dan zestien jaar seksuele contacten heeft met een volwassene, wordt er gesproken van pedoseksualiteit. Veel mensen vinden een dergelijk seksueel contact niet onder kindermishandeling vallen. Een kind van zestien is echter nog niet goed in staat om de consequenties van hun gedrag in te schatten, waardoor hun ontwikkeling mogelijk verstoord wordt.

Overbescherming

Je zou denken dat wanneer je je kind beschermt tegen de grote boze buitenwereld, zodat het niets kan overkomen, je goed bezig bent. Dit is echter niet altijd waar. Je kind beschermen tegen gevaren is uiteraard een goed iets, maar dit beschermen kan doorslaan in overbescherming. Wanneer je kinderen altijd in alles tegemoet komt en je elk probleem voor hen oplost of voorkomt, krijgen zij niet de mogelijkheid zich goed te ontwikkelen. Kinderen moeten om leren gaan met grenzen, teleurstellingen en frustraties. Wanneer zij niet zelf leren dealen met deze dingen, groeien zij uit tot onaangepaste kinderen.

Getuige van huiselijk geweld tussen ouders

Wanneer kinderen getuige zijn van geweld tussen hun ouders, blijken zij psychische schade op te kunnen lopen. Daarnaast geven de ouders de kinderen doorgaans net zo gemakkelijk klappen als dat ze elkaar slaan.

Munchausen by Proxy syndroom

Het Munchausen by Proxy syndroom is een bizarre vorm van kindermishandeling. Ouders die het syndroom van Munchausen by Proxy hebben, maken het kind opzettelijk ziek of doen alsof het kind ziek is. De ouders, meestal de moeder, kunnen bestaande klachten bij het kind overdrijven, klachten verzinnen en het kind daadwerkelijk ziek maken. Dit laatste gebeurt door het kind bijvoorbeeld chemicaliën toe te dienen, of door het kind laxeermiddelen te geven om diarree te veroorzaken. Munchausen by Proxy is een zeer gevaarlijke vorm van kindermishandeling. Het kind kan overlijden door de handelingen van de ouders, of onnodige operaties, ingrepen en medicijnen krijgen.