Waarom bestaat de Nederlandse wet?

Volgens de 'klassiek-liberale rechtsstaat' heeft de Nederlandse wet 3 functies. Een van deze functies is het voorkomen dat de overheid op een willekeurige manier ingrijpt in de rechten en vrijheden van burgers. Dit is onderdeel van het legaliteitsbeginsel, en het legaliteitsbeginsel vormt één van de voorwaarden voor het bestaan van een 'rechtsstaat'. De uitwerking van de vereisten van een rechtsstaat is terug te vinden in de Nederlandse (Grond)wetgeving. Dit hangt samen met de drie functies of het doel van de wet, namelijk: het waarborgen van de rechtsgelijkheid, het voorkomen van een willekeurige machtsuitoefening door de overheid, en het bevorderen van de rechtszekerheid.

Waarom bestaat de Nederlandse (Grond)wet?

• 1. Waarborgen van de rechtsgelijkheid
• Algemene regel
• Rechtsgelijkheidsbeginsel
• 2. Voorkomen van een willekeurige machtsuitoefening door de overheid
• Legaliteitsbeginsel
• Willekeurige machtsuitoefening
• Machtsmisbruik
• 3. Bevorderen van de rechtszekerheid
• Inwerkingtreding
• Duidelijke wetsomschrijving

Functies van de Nederlandse wet

De klassiek-liberale opvatting over de rechtsstaat stelt dat de (Grond)wet 3 belangrijke functies heeft, namelijk het:

1. waarborgen van de rechtsgelijkheid;
2. voorkomen van een willekeurige machtsuitoefening;
3. bevorderen van de rechtszekerheid.

1. Waarborgen van de rechtsgelijkheid

Een van de functies van de wet is het waarborgen van de rechtsgelijkheid.

Algemene regel

De wet geeft blijk van een waarborging van de rechtsgelijkheid, omdat deze bestaat uit algemene regels die voor iedereen in een staat gelden. Een algemene regel is een regel die voor iedereen van toepassing is.

Rechtsgelijkheidsbeginsel

Het rechtsgelijkheidsbeginsel stelt dat het recht voor iedereen gelijk is, waardoor gelijke gevallen gelijk behandeld dienen te worden. Dit betekent impliciet dat ongelijke gevallen dienen te worden behandeld in de mate van ongelijkheid. De inhoud en beschrijving van het Nederlandse rechtsgelijkheidsbeginsel staan vastgelegd in artikel 1 van de Grondwet:

2. Voorkomen van een willekeurige machtsuitoefening door de overheid

Een tweede functie van de wet is dat het een grondslag vormt voor de overheid voor machtsuitoefening om te voorkomen dat de overheid ingrijpt in de rechten en vrijheden van burgers terwijl dit wettelijk gezien niet is toegestaan. Machtsuitoefening is wanneer de overheid ingrijpt in de rechten en vrijheden van burgers. Drie belangrijke concepten die hiermee samenhangen en vragen om nadere toelichting, zijn: het legaliteitsbeginsel, willekeurige machtsuitoefening, en machtsmisbruik.

Legaliteitsbeginsel

De wet vormt de grondslag voor overheidsingrijpen, omdat een wettelijke bepaling de bevoegdheden van de overheid dient te beschrijven voordat de overheid van deze bevoegdheden gebruik kan maken. Dit wordt het legaliteitsbeginsel genoemd. Volgens de klassiek-liberale opvatting over de rechtsstaat is de overheid sterk gebonden aan de Grondwet en de overige wetgeving. Als een gevolg vormt een handhaving van het legaliteitsbeginsel één van de vier voorwaarden voor het bestaan van een rechtsstaat.

Willekeurige machtsuitoefening

Het doel van het legaliteitsbeginstel is om een willekeurige machtsuitoefening door de overheid te voorkomen. Een willekeurige machtsuitoefening of optreden houdt in dat de handelingen van de overheid voor de burger onvoorspelbaar zijn, omdat deze niet overeenkomen met wat de wet voorschrijft. Hierdoor is het voor de burger onduidelijk wat nou precies de bevoegdheden van de overheid zijn en wanneer de overheid mag ingrijpen in de rechten en vrijheden van burgers en wanneer niet.

Machtsmisbruik

Indien in de praktijk sprake is van willekeurige machtsuitoefening, spreken we van 'machtsmisbruik'.

3. Bevorderen van de rechtszekerheid

Een derde functie van de wet is het bevorderen van de rechtszekerheid, omdat burgers door het raadplegen van de wet in staat zijn om te weten welke regels er in een staat gelden en wat daarbij de rechten en plichten van de burgers en van de overheid zijn.

Inwerkingtreding

Elke wettelijke bepaling dient algemeen bekend te worden gemaakt alvorens het in werking treedt.

Duidelijke wetsomschrijving

In verband met het rechtszekerheidsbeginsel dient een wet een duidelijke omschrijving te bevatten, zodat het voor de burger duidelijk is wat de strekking of bedoeling ervan is. Burgers kunnen er (in een bepaalde mate) zeker van zijn dat aan een bepaald handelen een bepaald gevolg verbonden zit.

Lees verder

• Wat zijn de kenmerken van een rechtsstaat?
• Wat is het verschil tussen een grondwet en een constitutie?
• Betekenis van de vertrouwensregel & de motie van wantrouwen
• Legaliteitsbeginsel: geen bevoegdheid zonder wet
• Ministeriële verantwoordelijkheid: betekenis & omvang