Wat is het verschil tussen een grondwet en een constitutie?

Het begrip grondwet heeft een andere betekenis dan het begrip constitutie. Een constitutie bestaat uit het geheel aan rechtsregels over de grondslagen van de staatsinrichting van een staat. Er is een onderscheid te maken tussen een materiële en een formele constitutie. Elke staat beschikt over een materiële constitutie, maar niet elke staat beschikt over een formele constitutie. Een grondwet kan rigide of flexibel zijn. Zo is de Nederlandse Grondwet rigide, wat betekent dat deze niet gemakkelijk te wijzigen is.

• Het verschil tussen een grondwet en een constitutie
• Formele en materiële constitutie
• Materiële constitutie
• Formele constitutie
• Rigide en flexibele grondwet
• De Nederlandse Grondwet

Het verschil tussen een grondwet en een constitutie

Met het begrip grondwet wordt niet hetzelfde bedoeld als met het begrip constitutie. Met de constitutie van een staat wordt het geheel aan rechtsregels over de grondslagen van de staatsinrichting van een staat bedoeld. De grondwet is een (geschreven) wet met een hoger rechtskarakter waarin een groot deel van deze regels staan vastgelegd. Elke staat heeft een constitutie, maar niet elke staat heeft een grondwet.

Formele en materiële constitutie

Het woord 'constitutie' is geen synoniem voor het woord 'grondwet', omdat de termen een andere betekenis hebben. Wanneer de term constitutie gebruikt wordt om een grondwet mee aan te duiden, spreekt men van een formele constitutie. De term materiële constitutie duidt op de wetten en ongeschreven regels en beginselen waarin de grondregels van een staat opgenomen zijn. Ook staten die geen formele constitutie hebben, hebben daarentegen wel een materiële constitutie. Dit komt doordat een materiële constitutie onderdeel is van het recht van elke staat waarvoor het bestaan van een geschreven grondwet niet noodzakelijk is. Vaak maakt een grondwet deel uit van die constitutie, zoals in Nederland. Er zijn echter ook landen, zoals Engeland en Israël, die geen grondwet hebben. In deze landen bestaat de constitutie enkel uit andere wetten, regels en beginselen, die zowel geschreven als ongeschreven kunnen zijn.

Materiële constitutie

De term materiële constitutie verwijst naar het geheel aan wetten en geschreven en ongeschreven regelingen die de basisregels van een staatsinrichting bevatten. Als een land beschikt over een materiële constitutie, maar niet over een formele constitutie, dan betekent dit dat in het betreffende land een geschreven grondwet ontbreekt. Hoewel niet elke staat een formele constitutie heeft, beschikt daarentegen elke staat wel over een materiële constitutie.

Formele constitutie

Wanneer de term constitutie gebruikt wordt om een grondwet mee aan te duiden, spreekt men van een formele constitutie. De term formele grondwet wordt gebruikt om aan te geven dat een land een geschreven grondwet heeft, zoals bijvoorbeeld in Nederland het geval is. Een voorbeeld van een land dat niet beschikt over een formele constitutie is Groot-Brittannië: Groot-Brittannië heeft geen formele constitutie, en dus beschikt Groot-Brittannië niet over een geschreven grondwet. Groot-Brittannië heeft zoals elke staat een materiële constitutie; Groot-Brittannië kent een staatsinrichting, een constitutioneel stelsel dat bestaat uit tradities, historisch gegroeide verhoudingen, besluiten, afspraken en wetten.

Rigide en flexibele grondwet

Een rigide grondwet is een grondwet die moeilijk te wijzigen is, dit in tegenstelling tot een flexibele grondwet. De hogere positie van de Nederlandse Grondwet ten opzichte van andere regelingen blijkt onder meer uit deze verzwaarde herzieningsprocedure.

De Nederlandse Grondwet

De geschreven constitutie van het Koninkrijk der Nederlanden is samengesteld uit het Statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden en delen van de Grondwet voor het Koninkrijk der Nederlanden. De hele Grondwet geldt voor het land Nederland. Daarnaast zijn delen van de Grondwet ook van toepassing op de rest van het Koninkrijk, zoals regels ten aanzien van de Koning. Bovendien staat de vertrouwensregel niet vermeld in de Nederlandse Grondwet, maar deze maakt wel deel uit van de Nederlandse constitutie. De procedure om de Nederlandse Grondwet te wijzigen staat beschreven vanaf artikel 137 van de Grondwet. Een voorgeschreven vereiste is onder andere de aanvaarding door de Tweede Kamer in twee verschillende samenstellingen (er hebben verkiezingen plaatsgevonden) en aanname in tweede lezing door een tweederde meerderheid van de Eerste Kamer en de Tweede Kamer. Door het bestaan van een rigide grondwet in Nederland vinden wijzigingen van de Nederlands Grondwet niet vaak plaats.

Lees verder

• Waarom bestaat de Nederlandse wet?
• Wat zijn de kenmerken van een rechtsstaat?