nieuws uitgelicht

De Mediawet 2016: discussie, achtergronden en wijzigingen

In oktober 2014 kondigde Sander Dekker aan de Mediawet uit 2008 grondig te willen herzien. Het idee was dat de nieuwe Mediawet op 1 januari 2016 zou ingaan. Het oorspronkelijke plan stuitte echter op zodanig veel weerstand vanuit de Eerste Kamer (de Tweede Kamer was in oktober 2015 al akkoord), dat de staatssecretaris gedwongen werd om zijn voorstel op een aantal punten bij te stellen. Maar wat is nu precies de Mediawet en wat gaat er in de praktijk veranderen?

• Wat is de Mediawet?
• Inhoud van de Mediawet
• Het oorspronkelijke voorstel
• Kritiek
• De uitkomst van de debatten
• Hoe de wet er uiteindelijk uit gaat zien
• De vervolgprocedure
• Nieuwe wijziging juli 2016

Wat is de Mediawet?

De Mediawet is de wet waarin is vastgelegd aan welke eisen de publieke en de commerciële omroepen moeten voldoen. Vanwege het feit dat de publieke omroepen subsidie krijgen zijn er vrij specifieke eisen gesteld aan het aanbod dat zij moeten verzorgen, voor de commerciële omroepen is de belangrijkste regel dat zij geen programma's mogen uitzenden die schade zouden kunnen toebrengen aan de lichamelijke, geestelijke of zedelijke ontwikkeling van jongeren onder de zestien jaar. Ditzelfde geldt ook voor de publieke omroep. Een uitzondering hierop vormen de organisaties die door de Minister erkend zijn als zodanig dat ze wel dergelijke inhoud mogen uitzenden.

Inhoud van de Mediawet

Het gaat echter in de Mediawet voornamelijk om hoe de publieke omroep in zijn geheel wordt vormgegeven. De belangrijkste bepalingen in de Mediawet van 2008, waren op het gebied van het bestuur van de omroep, de taak van de omroep (hiermee wordt bedoeld de eisen die aan de programmering gesteld worden), de verdeling van de zendtijd en de eisen aan welke een omroeporganisatie (denk hierbij aan Vara-BNN, AvroTros, Max, etc.) moet voldoen.

Bestuur

De NPO (Nederlandse Publieke Omroep) bestaat uit een raad van bestuur, een raad van toezicht en een college van omroepen.
De raad van bestuur heeft vijf leden, van wie er één voorzitter is. Zij worden door de Minister benoemd en ontslagen. Leden van de raad van bestuur vormen de dagelijkse leiding over de NPO. Zij mogen geen zitting hebben in één van de andere bestuursorganen van de NPO (zie hierboven), niet voor een overheidsinstelling werken of op een andere manier invloed hebben op de politiek, geen lid zijn van of werken bij een omroepvereniging en geen baan hebben die de uitvoering van hun werk als bestuurder in de weg zou kunnen staan.

Voor de raad van toezicht gelden dezelfde uitsluitingscriteria. De raad heeft als belangrijkste taak het beleid van de raad van bestuur te monitoren. Verder stelt zij de jaarrekening vast en mag zij advies geven aan de raad van bestuur.

Het college van omroepen is een adviesorgaan dat is samengesteld uit vertegenwoordigers van alle omroepverenigingen, de NOS en de NTR. Zij mogen gevraagd en ongevraagd advies geven aan de raad van bestuur en de raad van toezicht. Leden van het college van omroepen mogen geen zitting hebben in de redactie die zich bezighoudt met de verdeling van de zendtijd.

Taak van de publieke omroep

De taak van de omroep is kort gezegd het verzorgen van media-aanbod (radio en televisie) op het gebied van cultuur, educatie informatie en amusement. Dit aanbod moet een evenwichtige afspiegeling van de samenleving laten zien, verschillende visies en denkwijzen belichten, gericht zijn op een groot en algemeen publiek en losstaan van commerciële invloeden.

Eisen omroeporganisaties

Een omroepvereniging is een vereniging die:

• op naam van een persoon met volledige Nederlandse rechtsbevoegdheid staat
• zich voornamelijk of uitsluitend richt op het verzorgen van activiteiten in het kader van de publieke mediaopdracht
• programma's maakt die een bepaalde culturele, maatschappelijke, of godsdienstige visie uitdragen
• haar leden op democratische wijze invloed geeft op het beleid
• een contributie van minimaal €5,72 per jaar vraagt

Een nieuwe omroepvereniging moet eerst erkend worden door de Minister, die hierover advies vraagt bij de Raad van Cultuur, het Commissariaat van de Media en de NPO. Een erkenning geldt altijd voor een periode van vijf jaar, welke vervolgens weer verlengd kan worden. De omroep moet, om een erkenning te kunnen krijgen, op zijn minst 150.000 leden hebben en beschikken over een saldo dat tenminste nihil, dan wel positief is.

Verdeling van de zendtijd

De verdeling van de zendtijd van de verschillende omroepverenigingen geschiedt volgens een rekensom die uitgaat van het aantal te verdelen uren, gedeeld door het aantal omroepverenigingen. De NOS en de NTR hebben een vast aantal uren zendtijd.

Het oorspronkelijke voorstel

Het oorspronkelijke voorstel werd ingediend op 21 augustus 2015. In dit voorstel werd onder andere gepleit voor het wijzigen van onderdelen in de wet op het gebied van de taak van de publieke omroep, de rol van de NPO, het profiel van de programmakanalen, de verdeling van de zendtijd en het in het leven roepen van een Regionale Publieke Omroep. Dit laatste betekent dat de afzonderlijke regionale omroepen meer moeten gaan samenwerking en dat dit gepaard gaat met bezuinigingen.

Taak van de publieke omroep

De taak van de publieke omroep wordt ingeperkt tot het aanbieden van programma's van culturele, informatieve of educatieve aard. Amusement mag gebruikt worden om het publiek iets bij te brengen op dit gebied, maar mag geen doel op zich zijn. Programma's die puur op vermaak gericht zijn, zullen dus van de buis verdwijnen.

De rol van de NPO

De rol van de NPO werd in de Mediawet van 2008 omschreven als een "samenwerkings- en coördinatieorgaan", dat de taak had om samenwerking en coördinatie te bevorderen. In het oorspronkelijke wetsvoorstel verandert dit in sturings- en samenwerkingsorgaan, dat sturing geeft en samenwerking bevordert. Simpel gezegd zou dit betekenen dat de NPO een meer sturende rol krijgt in het uitvoeren van de taak van de publieke omroep. Hoever deze sturing precies gaat, wordt niet duidelijk.

Profiel van de programmakanalen

De programmakanalen (zenders) van de publieke omroep hebben, volgens de Mediawet 2008, een redelijk duidelijk onderscheiden profiel. Met het invoeren van deze wet wordt dat profiel opgeheven.

Verdeling van de zendtijd

In dit voorstel vervallen het vaste aantal uren die de NOS en de NTR toebedeeld krijgen, evenals de som die gebruikt werd om de overige zendtijd te verdelen tussen de verschillende omroeporganisaties. Dit betekent dat nu niet alleen de gevestigde omroepen ruimte krijgen om programma's uit te zenden, maar dat dit ook geldt voor externe partijen. Zij kunnen dan rechtstreeks met een programmaformat bij de NPO komen.

De Regionale Publieke Omroep

In het voorstel wordt er naast een Nederlandse Publieke Omroep, ook een Regionale Publieke Omroep gevormd. Deze stichting wordt op dezelfde manier vormgegeven en bestuurd als de NPO, zij het dat dit wel een samenwerkings- en coördinatieorgaan wordt (terwijl de NPO verandert in een sturings- en samenwerkingsorgaan).

Kritiek

Kritiek vanuit de omroepen

De omroep die de meest felle kritiek op de wet uitte, was Omroep Max. Omroepbaas Jan Slagter kwam begin 2016 regelmatig op tv met een spotje dat pleit tegen "de sloop van de publieke omroep". Vooral de invloed van de NPO was punt van kritiek.

Kritiek vanuit de Eerste Kamer

Op 1 februari 2016 klonken er vanuit de Eerste Kamer harde woorden over de (potentiële) nieuwe Mediawet. De toenemende invloed van de NPO werd vergeleken met de nieuwe Mediawet die begin 2016 in Polen is doorgevoerd. Ook vroeg men zich af of dit onderdeel van de wet niet indruist tegen de Grondwet en het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. Vooral de benoeming van bestuursleden werd hiervoor als argument gebruikt: met de Mediawet van 2008 werden deze mensen nog benoemd door de Minister, maar in combinatie met de meer sturende rol van de NPO was de vrees ontstaan dat de politiek een te grote invloed zou krijgen op de programmering van de publieke omroep.

Daarnaast was het verdwijnen van amusement als kerntaak van de NPO een discussiepunt. Niet alleen de vraag waar de grens ligt tussen amusement en educatie of informatie, maar ook of deze maatregel niet haaks staat op het bereiken van een zo groot mogelijk publiek- inclusief jongeren en lageropgeleiden- waren punten van discussie. Verder werd de positie van Omlop Fryslân besproken.

De uitkomst van de debatten

Op 15 maart 2016 was de uitkomst na vier debatten, dat de wet doorgaat. Om uiteindelijk genoeg mensen vóór het voorstel te krijgen, heeft Dekker wel een aantal toezeggingen moeten doen waardoor de wet niet meer zijn oorspronkelijke vorm heeft.

Hoe de wet er uiteindelijk uit gaat zien

Verdeling van de zendtijd

Het feit dát er externe partijen toegang krijgen tot de publieke omroep, blijft gehandhaafd. Echter is het nu zo dat er wel een omroeporganisatie als co-producent mee moet werken en de eindverantwoordelijkheid voor het format moet nemen. Dit betekent dat het niet mogelijk is om met een voorstel direct bij de NPO aan te kloppen.

Amusement

Amusement wordt in de wet uiteindelijk nog steeds niet als kerntaak gezien, maar mag wel gebruikt worden om een belangrijk kerndoel – zoals het bereiken van een breed publiek en ook specifieke minderheidsgroepen – te bereiken. Ook zal de NPO een toetsingskader ontwikkelen waarmee zij aannemelijk kan maken dat een amusementsprogramma bijdraagt aan de mediaopdracht: het uitzenden van programma's van informatieve, culturele of educatieve aard.

Benoeming leden raad van bestuur

De leden van de raad van bestuur van de NPO worden voortaan direct benoemd, ontslagen en geschorst door de leden van de raad van toezicht. De Minister hoeft niet meer met deze besluiten in te stemmen. Hetzelfde geldt voor het instemmingsrecht van de Minister bij de raad van bestuur van de RPO: dat verdwijnt ook uit de wet.

Benoeming leden raad van toezicht

Voor het benoemen van nieuwe leden voor de raad van toezicht, wordt door de zittende leden een functieprofiel opgesteld, waarna zij dit openbaar maken. Voor de selectie wordt dan een onafhankelijke benoemingsadviescommissie ingesteld. Vervolgens geeft deze commissie zonder tussenkomst van de raad van toezicht advies aan de Minister. Dit advies is bindend. De Minister moet dit advies overnemen, tenzij er zwaarwegende belangen zijn die maken dat er een goede reden is om het advies niet op te volgen.

Positie Omrop Fryslân

De Minister heeft in zijn toezeggingen aan de Eerste Kamer vermeld dat het bestuursakkoord met de provincie Friesland geactualiseerd gaat worden. In dit akkoord zullen ook concrete afspraken over de programmering van de Friese omroep gemaakt worden. Het is de bedoeling dat het akkoord in het voorjaar van 2016 gesloten wordt.

De vervolgprocedure

Aangezien Dekker veel aan zijn oorspronkelijke voorstel heeft moeten veranderen, was het noodzakelijk dat de Eerste en Tweede Kamer opnieuw over de het gewijzigde deel van de wet zouden stemmen. Op 21 juni 2016 stemde de Tweede Kamer over het voorstel, waar het met een ruime meerderheid werd aangenomen.

Nieuwe wijziging juli 2016

Op 11 juni 2013 dienden de Tweede Kamerleden Segers en Huizing een motie in waarmee ze de regering verzochten de mogelijkheden van een zogenaamd "à la cartemenu" voor het televisieaanbod te onderzoeken. Hiermee wordt bedoeld dat alleen de"must-carryzendenders" verplicht in het pakket zitten en dat de consument verder zelf mag bepalen welke zenders hij in zijn pakket opneemt. Tot nu kende de Nederlandse Mediawet de bepaling dat pakketaanbieders de consument een pakket moeten aanbieden van minstens dertig televisie- en vijfentwintig radiozenders. De enige uitzondering op deze regel zijn pakketaanbieders die minder dan 100.000 abonnees hebben. Grotere pakketaanbieders hebben binnen deze bepaling wel de mogelijkheid om zogenaamde pluspakketten aan te bieden waarmee de consument individuele zenders kan kiezen of de consument keuzevrijheid te geven naast de must-carryzenders, zolang er maar minstens dertig kanalen in het pakket zitten. Met name de wettelijke verplichting van dertig televisie- en vijfentwintig radiozenders wordt in dit voorstel losgelaten. Dekker beloofde toen om de mogelijkheden hiervoor en de behoeften daaraan te onderzoeken.

Kritiek

De staatssecretaris is hierop in eerste instantie in gesprek gegaan met zenders en pakketaanbieders. Over het algemeen waren zij niet erg enthousiast over een dergelijke wijziging. De belangrijkste kritiekpunten waren:

• Het gevaar dat zenders niet meer kunnen voortbestaan. Zenders die moeten leven van reclame-inkomsten zijn gebaat bij een zo wijd mogelijke verspreiding van de reclameboodschappen. Binnen een standaard pakket is dat gegarandeerd, wanneer consumenten zelf mogen kiezen voor zenders komt die garantie in gevaar.
• Themazenders – die klein en onafhankelijk zijn – gaven aan dat zij nu al vaak niet op kunnen tegen conglomeraten (niet- gelijksoortige zenders die samen zijn gegaan), die eisen bij de pakketaanbieders dat al hun zenders – ook de minder goed bekeken – in het pakket worden opgenomen. Een à la cartemenu zou dit probleem verergeren.
• Consumenten die voor minder dan dertig zenders kunnen kiezen zijn niet per definitie goedkoper uit dan bij een standaardpakket. Dit komt doordat zenders minder continuïteit in inkomsten hebben en er dus voor kiezen om hun prijzen te verhogen of zich helemaal niet aan te bieden voor à la carte.
• Evenementen moeten volgens de huidige Mediawet op een "open net-zender" worden uitgezonden. Eén van de criteria van een open net-zender is dat de zender door minstens 75% van de huishoudens moet kunnen ontvangen worden. Dit criterium is wellicht niet meer hanteerbaar als consumenten zelf mogen kiezen welke netten ze in hun pakket willen. Een zender verliest daarmee het recht evenementen uit te zenden.
• De pluriformiteit van het zenderlandschap kan in het geding komen met het invoeren van een à la cartemenu.

Uitkomsten onderzoek

Op 13 juli 2016 stuurde Dekker opnieuw een brief aan de Tweede Kamer, waarin hij de resultaten van het onderzoek bekendmaakte. Dit onderzoek werd uitgevoerd door het Commissariaat voor de Media. Uit dit onderzoek bleek dat een meerderheid van de consumenten geïnteresseerd is in het zelf samenstellen van een zenderpakket. Een belangrijke randvoorwaarde hiervoor is dat een abonnement op zijn minst niet duurder, maar liever nog goedkoper wordt. Maar een klein deel is bereid om meer te betalen voor zo'n à la cartemenu. Het gaat hier om het samenstellen van een pakket voor radio en televisie: een groot deel van de consumenten is niet geïnteresseerd in een dergelijk pakket voor smartphones, tablets en laptops.

Er zijn weinig landen die een à la cartemenu aanbieden, op een aantal Scandinavische landen na. Net als in Nederland bestaan er in de meeste landen basispakketten, die aangevuld kunnen worden. Regels over must-carryzenders worden vrijwel overal gehanteerd, maar Nederland is een uitzondering wat betreft regels over het minimale aantal zenders in een pakket.

Een ander belangrijk aandachtspunt dat in deze brief belicht wordt, is dat het tegenwoordig mogelijk is om 'Over The Top' – via internet – televisie te kijken. Internet-onlyabonnementen zullen wellicht voor sommige consumenten volstaan. Sowieso heeft de consument door diensten als Netflix, Videoland en HBO nu meer keuzevrijheid in wat hij wil zien. Ook bestaat er sinds kort KNIPPR: een mobiele dienst van T-Mobile waarmee een consument naast een basispakket van zestien zenders zelf kan kiezen welke hij eraan toevoegt. Al eerder kwam KPN met iets soortgelijks: KPN-Play.

Conclusie

Dekker concludeert uit het onderzoek dat zowel consumenten als aanbieders niet gebaat zijn bij de huidige regeling. Op het moment dat hij klaar is met het evalueren van de omroepdistributiewet, zal hij een definitieve beslissing nemen over het wijzigen van dit aspect van de Mediawet.