mijn kijk op

Informatie en standpunten over de doodstraf

De doodstraf is één van de meest controversiële straffen ooit bedacht. Sinds de verlichting en de humanisering van het strafrecht is de doodstraf als straf langzaam in onbruik geraakt in ontwikkelde landen. Echter zijn er nog een groot aantal landen die de doodstraf nog steeds (al dan niet illegaal) in stand houden. Om deze problematiek omtrent het begrip 'doodstraf' te verduidelijken worden hier enkele feiten behandeld en welke argumenten voor- en tegenstanders gebruiken om de doodstraf te rechtvaardigen dan wel te ontkrachten als geldig strafmiddel. Daarnaast worden de generale doelen van de doodstraf besproken en volgt een korte persoonlijke mening.

Informatie over de huidige situatie van de doodstraf

Bij de doodstraf hoeft men niet altijd te denken aan moordenaars, in sommige landen worden mensen immers ten dood gebracht als zij kritiek leveren op de manier van doen van de regering (of het leger). Dit is een duidelijke schending van de mensenrechten die afgesproken zijn in de internationale verdragen. Een organisatie die opkomt voor mensenrechten is bijvoorbeeld Amnesty International, dat zich voornamelijk richt op de (onschuldige) slachtoffers van de doodstraf. In de loop van 2014 heeft Amnesty International veel kritiek geuit op de 32 staten van de Verenigde Staten waarin de doodstraf (death row) nog voorkomt en waar berichten vrijgekomen zijn over onnodig lang lijden van veroordeelden door onjuiste doseringen. Amnesty International probeert door middel van internationale publieke acties de huidige situatie in de Verenigde Staten te veranderen.

Er zijn nog 68 landen die de doodstraf uitvoeren, hieronder vallen vooral de landen in het Midden-Oosten, Aziatische landen en Afrikaanse landen. In landen als de Verenigde Staten is het gebruikelijk dat als de doodstraf wordt uitgevoerd, hier een injectie bij de moordenaar wordt ingespoten. In andere landen, zoals in Afghanistan komt steniging nog vaak voor. Er is een duidelijke scheiding te trekken op de kaart tussen landen waar de doodstraf wel wordt uitgevoerd (voornamelijk de periferie) en waar de doodstraf niet wordt uitgevoerd (de centrum landen).

Er volgt nu een korte beschouwing van beide standpunten ten aanzien van de doodstraf als vervolgingsmethode.

Enkele argumenten tegen de doodstraf zijn

Informatie over Humanisme

De doodstraf is achterhaald en past niet bij een ontwikkelde samenleving. Vroeger kon men met een moordenaar weinig meer bereiken. De misdaad was gepleegd en men zat als het ware 'opgescheept' met de nutteloze moordenaar. Inmiddels is dit veranderd en is het mogelijk dat een moordenaar door middel van psychiatrische behandeling weer kan terugkeren in de samenleving. Deze rehabilitatie van de moordenaar is opgekomen in de verlichting en is één van de belangrijkste steunpunten waar het Nederlands strafrechtelijk systeem op leunt. Het is belangrijk ook oog te hebben voor het welzijn van de (vermoedelijke) moordenaar, aangezien deze immers nog niet veroordeeld is en dezelfde rechten en plichten heeft als ieder mens. Dit humanistisch aspect heeft zich pas recent ontwikkeld in de geschiedenis, maar is sinds de de tweede helft van de 20e eeuw niet meer weg te denken in de westerse wereld.

De doodstraf valt niet terug te draaien

De doodstraf valt niet terug te draaien. Een begaan delict is immers ook niet terug te draaien. Het onomkeerbare karakter heeft grote gevolgen bij een rechterlijke dwaling. Vooral in een land met jury rechtspraak waar veel onduidelijkheid heerst over de uitleg van juridische leerstukken, is een mogelijkheid dat een dwaling eerder voorkomt. Dit probleem heeft een gevangenisstraf in mindere mate; de veroordeelde kan immers vrijgelaten worden.

Contradictie bij preventieve werking van een straf

Straf moet preventief bedoeld zijn: om de dader af te schrikken en toekomstige daders af te schrikken (de speciale preventie en generale preventie), de doodstraf leert de misdadiger en andere mensen in feite niets. Wetenschappelijk onderzoek heeft aangewezen dat de doodstraf als generale preventie niet beter werkt dan een lange gevangenisstraf en terbeschikkingstelling. De meeste moordenaars zien simpelweg de gevolgen niet op het moment dat zij een delict begaan.

Racisme

Minderheden blijken vaak de pineut (joden, moslims, christenen in een bepaald land). Voorstanders van de doodstraf menen dat dit komt door omstandigheden binnen de samenleving (racisme, conservatisme enzovoorts), maar het feit blijft dat de doodstraf dit probleem in de hand werkt. Dit is een probleem wat in de Verenigde Staten sinds de 21e eeuw veelvuldig in het nieuws komt. Bij de rellen tegen racisme in Ferguson, Dallas, New York enzovoorts, gaat het over politiegeweld en racisme. Echter komt er dus ook veel racisme voor in rechtspraak, wat grote nadelige gevolgen heeft.

Kosten

De doodstraf is niet per definitie goedkoper dan een gevangenisstraf. In sommige landen als Amerika vallen de kosten van de doodstraf vaak hoger uit bij een levenslange gevangenisstraf onder andere door onjuiste dosering. Dit is een argument wat puur gebaseerd is op een bepaalde situatie in een land. Dit kan dus per plaats en tijd verschillen, maar het feit blijft wel dat de doodstraf niet altijd de goedkoopste straf is om uit te voeren.

De voorstanders van de doodstraf

Hieronder volgen de belangrijkste argumenten van de voorstanders van de doodstraf, met een korte toelichting.

Vergelding

In verschillende heilige boeken staan spreekwoorden als ‘oog om oog en tand om tand’. Dit volgt vanuit een logische redenering: er is immers leed toegebracht en dat moet ook aan de dader toegebracht worden om een natuurlijk evenwicht te herstellen. Deze instelling komt voor uit het natuurrecht, dat gebaseerd is op het samenleven tussen mensen en welke omgangsvormen hier bij komen kijken.

Preventie

Belangrijk bij het straffen is het afschrikken van (toekomstige) moordenaars. De doodstraf wordt in sommige landen ook gebruikt om toekomstige moordenaars en anderen af te schrikken van wat er kan gebeuren als er niet gebeurt wat geoorloofd is. De generale preventie werkt beter bij een gruwelijke straf als de doodstraf. Geen enkel mens wil immers vroegtijdig komen te overlijden. De preventie is later als doel van straf opgekomen, ten tijde van de verlichting. Men begon zich te realiseren dat criminaliteit door sociale omstandigheden werd gevormd en voorkomen kon worden door de sociale omstandigheden te veranderen. Door toekomstig moordenaars af te schrikken van het moorden, zouden zij ondanks al dan niet miserabele leefomstandigheden, niet geneigd zijn de moord uiteindelijk te plegen.

Kosten

Een hekel punt zijn de enorme kosten bij de levenslange gevangenisstraf. De samenleving moet veel meer betalen als een misdadiger levenslang in de gevangenis zit dan dat hij ter dood wordt veroordeeld. Vooral in landen als China scheelt dit enorm in kosten. De doodstraf is de meest praktische straf omdat de overheid niet steeds proceskosten moet ophoesten indien de veroordeelde vroegtijdig de gevangenis probeert te verlaten door een proces aan te spannen.

Angst & veiligheid

Veel mensen verafschuwen moordenaars, of leven simpelweg in angst voor ze. Bij de doodstraf kan er geen herhaling meer komen van hetgeen de misdadiger heeft gedaan. Hij is er immers niet meer. De angst (überhaupt al dat de persoon op vrije voeten komt) wordt hierbij gelijk ontnomen.

Daarnaast vallen moordenaars vallen vaak in herhaling. Moordenaars kennen vaak psychische problemen en vallen dan ook vaak in herhaling. Het heeft in dit geval geen zin om iemand op te sluiten en te behandelen. Er is immers een grote kans dat al deze moeite nutteloos blijkt en de moordenaar weer van zich laat horen.

Persoonlijke mening

De doodstraf is een matige straf. Het leert de misdadiger in feite niets en de veroordeelde zal zijn eigen fout niet meer onder ogen kunnen komen. Echt lijden doet de misdadiger niet, afgezien van de paar seconden tijdens zijn executie. In plaats van doodstraf zou je een levenslange gevangenisstraf kunnen voorstellen met daarin confrontatie wat de misdadiger heeft gedaan, ontmoeting met de nabestaanden et cetera.

Levenslange gevangenisstraffen zijn geen perfecte oplossing (dat is logischerwijs ook niet mogelijk), maar het doel is beter dan dat van de doodstraf: De misdadiger kan nadenken over wat hij heeft gedaan en zou ooit nog de samenleving in kunnen, hij is dus nog niet geheel verloren. Terugkeren in de samenleving is echter wel problematisch aangezien de veroordeelde decennialang alleen het gevangenisleven heeft gezien en de samenleving enorm snel verandert.

De doelen van straf

Het doel van straf is in de eerste plaats bedoeld als heropvoeding. Anders heette het geen ‘straf’. Je hebt iets begaan wat niet geoorloofd is en je zal door een bepaalde straf dit in het vervolg (hopelijk) ook niet meer doen. Dit is vanuit de geschiedenis en natuurrechtelijke rechtssystemen voortgekomen.

In de tweede plaats is een straf bedoeld als een manier om leed aan de veroordeelde toe te brengen. De vergeldingstheorie is het oudste doel van straf en komt voort uit omgangsvormen.

In de derde plaats zou je ook kunnen denken aan preventie van de samenleving en toekomstig moordenaars. De generale preventie zorgt dat de samenleving en overheid zonder actief op te treden minder criminaliteit te verduren krijgt.
Straf zou bedoeld moeten zijn om ervoor te zorgen dat je hulp krijgt en hierdoor weer normaal kan functioneren in de samenleving.

De doodstraf blijft echter een lastige discussie en ook in Nederland blijven er veel kiezers die voor sommige misdaden de doodstraf willen herinvoeren (oorlogsmisdaden, terroristen enzovoorts). Zij vinden de reguliere straffen niet in overeenstemming staan tot het kwaad wat deze mensen aangericht hebben.

Bij een levenslange gevangenisstraf kan men door psychiatrische behandeling erachter komen wat het motief voor een moord was ten tijde van het plegen van het delict, waarmee andere moorden te voorkomen kunnen worden doordat men over extra kennis beschikt. Een groot gedeelte van de wetenschap leunt op deze empirische cyclus: observeren en hiermee een algemene regel formuleren, zodat deze toepasbaar is op toekomstige gevallen.

Daarnaast mag de overheid niet beslissen over het leven van een onderdaan. De voornaamste taak van de overheid is bescherming van de burgers. Dit is ook opgenomen in de grondrechten van vrijwel ieder ontwikkeld land. Als de overheid iemand veroordeelt tot doodstraf, dan volgt een duidelijke contradictie met wat zij beogen te voorkomen: zij doen hetgeen (namelijk het ombrengen) wat de burger opgedragen is niet te doen. Veel constituties kennen bepalingen om de macht van de overheid op dit soort terreinen in te perken. Dit is in feite een lichte inbreuk op dit soort wetgeving.

Het blijft dus een zeer lastige discussie en de vraag is ook of verdeelde landen zoals de Verenigde Staten hun beleid ten aanzien van de doodstraf aan zullen passen, dan wel meer humaniseren. Vanuit de traditie is het voor veel landen niet populair om deze straf definitief op te bergen. De doodstraf is een veelvuldig onderwerp voor een betoog of debat op school, de universiteit enzovoorts omdat het een psychologisch zwaar beladen onderwerp is.