Walvisvaarder en commandeur Marten Jansen van Ameland

Marten Jansen en Hidde Dirks Kat zijn tijdgenoten. Ze zijn alle twee commandeur op een walvisvaarder. Kat op de Juffrouw Klara en Jansen op Het Witte Paard. Ze joegen voornamelijk op robben en Groenlandse walvissen vanwege de traan. In Nes is een restaurant gevestigd met de naam van de walvisvaarder van Marten Jansen. Hidde Kat kwam uit Hollum en zijn lotgevallen zijn bekend door het dagboek dat hij schreef. Jansen schreef ook over zijn walvisavonturen. Beide commandeurs hebben een straat met hun naam, Jansen in Nes en Kat in Hollum.

Commandeur Jansen uit Nes

• Walvisvaarder Het Witte Paard
• Echt verhaal van de commandeur Marten Jansen
• Eskimo's en rauw vlees eters
• Begrafenis bij Inuit
• Overwintering en hulp
• Marten Janszenstraat

Walvisvaarder Het Witte Paard

Marten Jansen voer als commandeur op Het Witte Paard en ging in 1777 vanuit Hamburg de walvissen achterna. Commandeur Kat zeilde met de brik De Juffrouw Klara vanuit hetzelfde Hamburg naar Groenland. Kat en Jansen vertellen hoe ze in het ijs vast kwamen te zitten en een voettocht over ijs naar de bewoonde wereld maakten. Kat vertrok in maart 1777 en kon in september 1778 zijn vrouw en kind op Ameland weer in de armen sluiten. Jansen vertrok in april 1777 en keerde een jaar later in mei op het eiland terug.

Echt verhaal van de commandeur Marten Jansen

Jansen beschreef de geschiedenis van het verongelukken van zijn schip onder de titel 'Kort doch echt verhaal van Commandeur Marten Jansen, Weegens het Verongelukken van zyn Schip, genaamd Het Witte Paard, en nog Negen andere Scheepen, dewelke alle Verongelukt zijn, in Groenland, door de bezetting van ´t West Ys, ten Jaare 1777.'

Eskimo's en rauw vlees eters

Jansen vertrekt met Het Witte Paard en zeven sloepen en 46 eters. Net als Kat komt hij inboorlingen tegen, Eskimo's of Inuit. Jansen noemt ze ook wel Wilden. Ze krijgen gedroogde spiering, gedroogd robbenvlees en sla dat naast de huizen groeide, te eten. Ze ontmoeten aardige en minder aardige Inuit. De mannen lijden honger en moeten wennen aan de gewoonten van de inboorlingen. Het vlees dat ze krijgen moeten ze rauw eten. Zelf vangen ze mosselen.

Eskimo of Inuit

Eskimo betekent 'rauw vlees eter'. Sommigen beschouwen dat als een scheldwoord en noemen zich zelf Inuit. Inuit is meervoud voor Inuk, dat 'mens' of 'echte mens' betekent. De Eskimo's van Groenland en Canada noemen zich Inuit. De Eskimo's van Alaska zijn de Joepik.

Begrafenis bij Inuit

Als een van de mannen sterft, maakt Jansen kennis met de begrafenisgewoonte van de Inuit. Ze halen alles uit hun huis, rollen de overledene in een robbenvel en stoppen hem met al zijn spullen in een klaarstaand graf. De kuil is de vorige zomer al gegraven, omdat dat in de winter vanwege de bevroren grond niet kan. De Inuit hebben zogezegd een voorraadje grafkuilen. Na de begrafenis wordt de huisraad weer naar binnen gebracht. De Eskimo’s wenen een maand lang tweemaal per dag vanwege de overledene.

Vreedzame inboorlingen

Jansen verwondert zich over het vreedzame samenleven van de inboorlingen. De Inuit maken geen ruzie en delen het vlees. Ze wonen met acht tot elf gezinnen in een huis dat deels ondergronds is. De vele lijven maken het huis warm. “Zij leggen als Beesten bijeen.” De liefde bedrijven ze zonder problemen in aanwezigheid van huisgenoten.

Overwintering en hulp

Enkele Inuit weten een brief van Jansen over te brengen naar iemand in een haven. Uiteindelijk krijgt een collega-commandeur de brief in handen en hij pikt Jansen en zijn bemanning op. Nog enkele mannen sterven, waarvan sommige aan boord vanwege scheurbuik. Na een week of zes komen ze in Bergen aan en daar ziet Jansen twee Nederlandse schepen liggen. Met een daarvan vaart hij terug naar huis. Eind mei 1778 is hij weer thuis.

Spannende verhalen
Schipbreuk van walvisvaarders werd vaak in boeken verhaald. Het grote publiek las het graag. De opbrengst van de uitgaven ging deels naar de nabestaanden van de schipbreukelingen.

Marten Janszenstraat

Marten Jansen is geëerd met een straat in Nes. Op het geëmailleerde straatnaambord bord staat: Marten Janszenstraat Commandeur Walvisvaart 1737 - 1811. De Marten Janszenstraat bevindt zich in het centrum van het dorp, langs het kerkpleintje. De naam Jansen wordt wel met een s, een z en sz geschreven, zoals in de Marten Janszenstraat.

Restaurant Het Witte Paard

In Nes op Ameland is een restaurant naar het schip van Marten Jansen genoemd: Het Witte Paard. Het staat in de buurt van het kerkpleintje, op Torenshoogte, op zichtafstand van de Marten Janszenstraat. “De ontberingen welke de bemanning leed staan in schril contrast met het genoegen waarmee u in het huidige Witte Paard kunt vertoeven,” refereert het restaurant aan de geschiedenis van het schip en haar bemanning.

Lees verder

• Walvisvaarder Hidde Dirks Kat van Ameland
• Commandeurshuizen met muizentandjes en tegels op Ameland
• Walvissen groot en vet - Hans Beelen en Ingrid Biesheuvel
• Potvisstrandingen op de Waddeneilanden - Dwaalgasten
• Bultrug op Ameland - walvis op het strand