Vrijheid van meningsuiting - persvrijheid

3 mei is de Internationale Dag van de Persvrijheid. Persvrijheid is gebaseerd op het grondrecht ‘vrijheid van meningsuiting’. Als zodanig is die vrijheid prominent vastgelegd in onder meer de Nederlandse Grondwet en de Universele verklaring van de Rechten van de Mens. De 3e mei is in 1993 uitgeroepen tot De Internationale Dag van de Persvrijheid. Elk jaar heeft die Dag een bepaald thema. "Freedom House" is een niet-gouvernementele organisatie die onder meer onderzoek doet op het gebied van persvrijheid.

Grondrecht. Nederlandse Grondwet

Grondrechten worden ook fundamentele rechten of mensenrechten genoemd. Het zijn de de rechten van de individuele ‘burger tegenover de overheid (de staat); maar ze gelden ook tussen burgers onderling. De vrijheid van meningsuiting behoort tot vrijheidsrechten, die onderdeel uitmaken van de klassieke, liberale grondrechten. In de Nederlandse Grondwet is de vrijheid van meningsuiting verwoord in het artikel over de‘vrijheid van drukpers, dat is het grondrecht om gevoelens en gedachten openbaar en kenbaar te maken. Om precies te zijn: artikel 7, lid 1:
Niemand heeft voorafgaand verlof nodig om door de drukpers gedachten of gevoelens te openbaren, behoudens ieders
verantwoordelijkheid volgens de wet.

In lid 2 wordt die vrijheid expliciet met radio en tv in verband gebracht.

Internationale Verklaringen

Universele verklaring van de Rechten van de Mens - Artikel 19

In 1948 nam de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties (VN) de Universele verklaring van de Rechten van de Mens aan. Artikel 19 luidt:
Een ieder heeft recht op vrijheid van mening en meningsuiting. Dit recht omvat de vrijheid om zonder inmenging een mening te koesteren en om door alle middelen en ongeacht grenzen inlichtingen en denkbeelden op te sporen, te ontvangen en door te geven.

Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden - Artikel 10

In navolging van de Universele Verklaring is in 1950 het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden (EVRM) opgesteld. Artikel 10 gaat over de vrijheid van meningsuiting:
Een ieder heeft recht op vrijheid van meningsuiting. Dit recht omvat de vrijheid een mening te koesteren en de vrijheid om inlichtingen of denkbeelden te ontvangen of te verstrekken, zonder inmenging van enig openbaar gezag en ongeacht grenzen. Dit artikel belet Staten niet radio-omroep-, bioscoop- of televisieondernemingen te onderwerpen aan een systeem van vergunningen.

Internationaal Verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten - Artikel 19

Op de Universele Verklaring (1948) is het Internationaal Verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten (International Covenant on Civil and Political Rights) gebaseerd. 35 Lidstaten van de VN ratificeerden het in 1976. Artikel 19 gaat ook hier over vrijheid van meningsuiting. De omschrijving komt in de kern overeen met het artikel in de Universele Verklaring, maar is uitgebreider omschreven:

1. Een ieder heeft het recht zonder inmenging een mening te koesteren.
2. Een ieder heeft het recht op vrijheid van meningsuiting; dit recht omvat mede de vrijheid inlichtingen en denkbeelden van welke aard ook te garen, te ontvangen en door te geven, ongeacht grenzen, hetzij mondeling, hetzij in geschreven of gedrukte vorm, in de vorm van kunst, of met behulp van andere media naar zijn keuze.
3. Aan de uitoefening van de in het tweede lid van dit artikel bedoelde rechten zijn bijzondere plichten en verantwoordelijkheden verbonden. Deze kan derhalve aan bepaalde beperkingen worden gebonden, doch alleen beperkingen die bij de wet worden voorzien en nodig zijn:
• in het belang van de rechten of de goede naam van anderen;
• in het belang van de nationale veiligheid of ter bescherming van de openbare orde, de volksgezondheid of de goede zeden.

Internationale Dag van de Persvrijheid

In 1993 riepen de Verenigde Naties de 3e mei uit tot Internationale Dag van de Persvrijheid. Sindsdien is er elk jaar op die dag aandacht voor persvrijheid, wereldwijd. Het doel is, de beginselen van de persvrijheid meer onder de aandacht te brengen en deze wereldwijd te bevorderen. Er wordt dan stilgestaan bij het belang van persvrijheid en het feit dat lang niet alle landen deze vrijheid hebben. Het idee voor de dag komt van de Algemene Conferentie van de UNESCO van 1991, waar erkend werd dat een vrije, pluriforme en onafhankelijke pers een essentieel onderdeel is van elke democratische samenleving.

Thema's

De Internationale Dag van de Persvrijheid heeft elk jaar een ander thema. In 2012 was dat Untold Stories: Journalisten proberen gebeurtenissen (verhalen) naar waarheid te achterhalen en te duiden, maar er zijn ook personen dan wel instanties die juist proberen gebeurtenissen te verbergen. En die verhalen die niet verteld worden zijn belangrijk om een goed beeld van de werkelijkheid te kunnen krijgen. In 2013 was Pointers from Putin het thema - waarbij het ging om beperking van persvrijheid in het Rusland van Poetin - en in 2016: The red line (Is er een grens aan wat we mogen schrijven, filmen, etcetera.) In 2017 was er speciale aandacht voor de situatie in Turkije.

Freedom House

De organisatie Freedom House is een NOG, een Niet-Gouvernementele Organisatie, dat wil zeggen een organisatie die onafhankelijk is van de overheid en zich richt op een maatschappelijk belang. Freedom House doet onderzoek en biedt steun in zake democratie, politieke vrijheid en mensenrechten. De beweging werd opgericht in 1941. Elk jaar geeft ze een rapport uit over de vrijheid in de wereld, waaronder meer bepaald de vrijheid van de pers en en andere media. Negatieve maar ook positieve zaken komen aan de orde. Zo geeft het verslag over 2012 aan dat de persvrijheid in landen als Egypte, Libië en Tunesië was toegenomen dankzij de ‘Arabische Lente’ (2010-2011). De westerse democratieën stonden hoog op de lijst. In 66 landen, waaronder Nederland, wasvolledige persvrijheid. In het rapport van 2017 werd geconcludeerd dat in 2016 het laagste punt tot dan toe was bereikt wat betreft de persvrijheid.