Communiceren om te overleven; wat is communicatie?

Communiceren heeft altijd een doel en is erop gericht om onze behoeften te bevredigen, het is van levensbelang bij alles wat we doen. Communicatie vindt op twee manieren plaats, verbaal en non-verbaal. Communiceren is ook persoonsgebonden, daarin kunnen we een onderscheid maken tussen intrapersoonlijke communicatie en interpersoonlijke communicatie. Om het communicatieproces goed te laten verlopen is er feedback nodig.

Communiceren is overleven

Alle communicatie heeft als doel om één of meerdere behoeften bevredigd te krijgen. Dat begint al bij een baby. Al snel na de geboorte kan een pasgeboren baby duidelijk maken dat het honger heeft. Om zijn behoefte bevredigd te krijgen zal hij dus van zich moeten laten horen. Ook de behoefte om zichzelf veilig te voelen dwingt een mens tot communicatie, zoals het afsluiten van verzekeringen of jezelf aansluiten bij een vakbond om samen sterk te staan. We willen erbij horen in het leven, het is prettig om geaccepteerd te worden. En we willen onszelf bewijzen, dat is goed voor ons zelfrespect en voor het respect dat anderen voor ons hebben. Hoe beter we communiceren, hoe beter we onze behoeften bevredigd kunnen krijgen. Communicatie is dus van levensbelang bij alles wat we doen.

Wat is communicatie?

• Communicatie is de interactie tussen mensen door middel van boodschappen
• Communicatie is de reactie van een mens op een prikkel

Er zijn wel meer definities te bedenken, want de ene definitie legt de klemtoon op de boodschap, de andere benadrukt de zender of de ontvanger van de boodschap en er zijn ook definities die de manier van overdracht belangrijk vinden. Bij communiceren denken we in de eerste plaats aan praten, maar er zijn veel meer manieren om te communiceren. Globaal kan communicatie op twee verschillende manieren plaatsvinden, verbaal en non-verbaal.

Verbale communicatie

Onder verbaal verstaan we taal, de woorden die je gebruikt en die door de ander moeten worden verstaan. Maar het zijn niet alleen de woorden waarmee wij onszelf uit kunnen drukken. Zelfs door de manier waarop wij praten kunnen we aan woorden een bepaalde betekenis geven. Als er met stemverheffing wordt gesproken zegt dat iets over emoties, over enthousiasme of over boosheid. Iemand die op monotone toon praat lijkt ongeïnteresseerd, terwijl een persoon die rustig en met kennis van zaken spreekt zelfverzekerd overkomt.

Geluiden

We kunnen ook geluiden maken om een boodschap over te brengen, denk aan schreeuwen, in de handen klappen, neuriën, trommelen met de vingers, enzovoort. Soms weten we niet eens dat we een geluid maken en gebeurt het onbewust, het zegt iets over onze gemoedstoestand, over hoe we onszelf op dat moment voelen.

Non-verbale communicatie

Onder non-verbaal verstaan we alle (lichamelijke) bewegingen die worden gemaakt om een verbaal verhaal te onderstrepen of die worden gemaakt zonder dat er een verbaal verhaal is. Ze brengen allemaal een boodschap over:

Gezichtsuitdrukkingen

We kunnen de woorden die we gebruiken ondersteunen of verduidelijken, door bijvoorbeeld boos of vriendelijk te kijken of te glimlachen.

Gebaren

Gebaren spreken zo hun eigen taal, als je zenuwachtig bent gaan zitten friemelen, of uit kwaadheid op tafel slaan. Vaak zijn gebaren cultuurgebonden, de gebaren die wij in Nederland maken kunnen in het buitenland heel anders worden opgevat.

Houdingen

Onze lichaamshoudingen geven ook signalen af. Zitten we rechtop of onderuitgezakt. Lopen we relaxed over straat of juist met doelgerichte pas. Zelfs de (lijf)afstand die we bewaren in het gezelschap van anderen zegt iets over de relatie die we met de ander hebben. Hoe dichter je bij de ander staat, hoe persoonlijker de relatie. Hier is een studie over gemaakt:

• 15 cm afstand de intimiteitszone
• 50 cm afstand de persoonlijke zone
• 250 cm afstand de sociale zone
• 500 cm afstand de openbare zone

Een boodschap overbrengen

Ook de manier waarop we ons kleden of onze haardracht geeft een signaal af. Ook de dingen die we doen, zoals het luisteren naar muziek, de boeken die we lezen, de mails die we versturen is een manier van communiceren. Je kunt stellen dat elk menselijk gedrag bewust of onbewust een boodschap overbrengt. Uit onderzoek is gebleken dat maar 35% van alle communicatie verbaal is, de rest gebeurt non-verbaal. Communicatie is ook persoonsgebonden, we onderscheiden daarin het intrapersoonlijke communicatieproces en het interpersoonlijke communicatieproces:

Het intrapersoonlijke communicatieproces

Dit proces speelt zich af in ieder mens, wat van binnenuit komt, zoals onze gedachtes, het maken van plannen, gebed, zelfoverreding en meditatie. Er is hierbij geen ontvanger nodig. Het is wel mogelijk dat de omgeving daarbij een rol speelt, maar het proces zelf speelt zich van binnen af.

Het interpersoonlijke communicatieproces

Dit is de communicatie die plaatsvindt tussen meerdere personen. Hoe iemand een boodschap ontvangt (ontcijfert) of hoe iemand een boodschap overbrengt (verpakt) hangt af van wie iemand is en wat hij doet, het is afhankelijk van de situatie, van de ontvanger van de boodschap en ook van de boodschap zelf. Er spelen meerdere factoren een rol.

Geen communicatieproces zonder feedback

Communicatie die tussen twee personen plaatsvindt verloopt anders dan de communicatie die tussen meerdere mensen plaatsvindt. Tussen twee personen zal een gesprek opener en directer zijn. Onze stemming en ook de relatie die we met de ander hebben is van invloed op de feedback (commentaar dat we geven of ontvangen op iemands gedrag of houding) die wij hebben. Als er meerdere personen bij het gesprek zijn betrokken kan dat het gedrag en zelfs de overtuigingen beïnvloeden. Bij dit alles is het belangrijk dat er goed naar elkaar wordt geluisterd. Door goed te luisteren en te reageren op de verbale signalen en non-verbale signalen kunnen we tonen dat we de boodschap van de ander hebben begrepen. Als er geen reactie plaatsvindt is het communicatieproces niet compleet en heeft er geen feedback plaatsgevonden.

Het leven gaat door, er vinden steeds veranderingen plaats. Een proces dat nooit is afgelopen. Communicatie hoort daarbij en is net als het leven voortdurend in beweging.