Reflecteren: de basis van zelfontwikkeling

Door te reflecteren denk je na over jezelf. Je stelt vragen aan jezelf over wat je kan, wat je wil, hoe je dat wil en misschien wel waarom je dat wil. Je kijkt in de (figuurlijke) spiegel en analyseert wat je ziet. Hierdoor leer je over jezelf: je vergroot je zelfkennis. Soms is dit heel confronterend, soms is het makkelijk. Maar het belangrijkste is: reflecteren helpt je groeien!

Reflecteren: je zelfkennis vergroten

Door te kijken naar jezelf leer je over jezelf. Hierdoor krijg je inzicht in wat je goed kan, maar ook waar je nog aan kan werken. Je kunt bijvoorbeeld iemand zijn die veel nadenkt en daardoor goed doordachte keuzes maakt, maar een valkuil is dat je in het nadenken blijft hangen en geen keuze maakt of actie onderneemt. Als je weet wat jouw valkuilen zijn en ze kan herkennen, dan kun je je gedrag aanpassen. Dit kan je weer verder helpen in je persoonlijke en/of beroepsmatige ontwikkeling.

Niveaus van reflecteren

Iets leren over jezelf kan op verschillende niveaus. Je kunt kijken naar je normen en waarden, je ambities, je motivaties en je doelen. Wat wil je graag bereiken? Hoe wil je dat bereiken? En waarom wil je dit bereiken? (Deze laatste is moeilijk en soms komt je niet verder dan ‘omdat het me leuk lijkt’. Toch is het handig na te denken over jouw waarom, omdat het je helpt je doel te bereiken, met name als alles even tegenzit).

Je kunt ook reflecteren over de vaardigheden (competenties) die je in meer of mindere mate bezit. Helaas zeggen we al snel dat we vaardigheden niet hebben, omdat we vergelijken met anderen die het veel beter kunnen. Dit is jammer, want ‘ik kan dat niet’ gooit de deur voor het ontwikkelingsproces hard dicht. Je kunt altijd dingen bijleren. Misschien niet in een week, maar misschien wel in een jaar of nog langer. Ook kun je een stukje herframing doen: "Ik kan het nóg niet". Vergelijk jezelf ook niet met de allerbeste top: zij hebben er waarschijnlijk meer dan 10 jaar over gedaan om die top te bereiken. Als je jezelf een kans geeft, weet/kun je al snel meer dan anderen.

Tot slot kun je leren over jouw gedrag in specifieke situaties. Was het handig dat je een situatie op deze manier aanpakte? Wat werkte daarin wel en wat niet? En: wat had je anders kunnen doen? Dit is misschien nog wel het moeilijkst. Hier moet je namelijk kunnen toegeven dat je ergens niet goed gehandeld hebt. Hiervoor moet je oprecht naar jezelf kunnen kijken en naar jouw gedrag.

Oefening voor reflecteren

Probeer één situatie te nemen van deze week (of dag) wat niet zo goed ging. Vraag jezelf af: wat gebeurde er? Wat was jouw aandeel in deze gebeurtenis? Wat had jij anders kunnen doen, zodat de situatie anders was gegaan?

Neem nu een situatie van afgelopen week (of dag) wat juist heel goed ging (misschien wel beter dan vooraf gedacht). Stel jezelf hierbij dezelfde vragen:

1. Wat gebeurde er?
2. Wat deed jij?
3. Welke acties van jou zorgden ervoor dat dit zo goed ging?
4. Hoe kun je dat vaker inzetten?

Reflecteren is een houding

Bij reflecteren moet je jezelf open durven te stellen. Dit is moeilijk, want het kan een deuk geven in je zelfvertrouwen. Je moet immers kunnen zeggen wat je nog niet zo goed kan; oftewel: wat je nog kan leren. Dat is niet altijd even leuk. Maar stilstaan bij jouw gedrag en ideeën over bepaalde dingen, maakt het mogelijk om jezelf te ontwikkelen. Je kunt beter leren onderhandelen bijvoorbeeld. Maar je leert ook wat je al goed kan en hoe je meer kan doen van dingen die werken.

Verschillende manieren van reflecteren

Een mens is complex. Soms begrijp je zelf niet eens wat je doet of waarom je iets doet. Bepaalde testen en vragen kunnen je hierbij helpen. Bijvoorbeeld kernkwadranten, jouw teamrol of een leerstijlentest. Je kunt jezelf ontdekken met verschillende reflectiemethoden. Bedenk wel: jij bepaalt altijd zelf wat je met de uitslagen van zulke testen doet. Haal er inspiratie uit, maar laat je er niet door verlammen (in de zin van "de test zegt dat ik dat niet kan" of "de test zegt dat ik dit zou moeten doen, maar dat kan/wil ik niet").

Je kunt ook altijd terugvallen op de volgende vragen:

1. Wat was de situatie?
2. Wat deed jij?
3. Wat kon beter?
4. Wat ging goed en wil je vaker gebruiken?

Hoe meer analyses je maakt van jezelf, hoe meer inzicht je krijgt in jezelf. Je gaat op den duur patronen zien. Dus als je nog nooit gereflecteerd hebt, geef jezelf dan tijd om te leren. Vind je reflecteren moeilijk? Kijk eens waarom je het moeilijk vindt – reflecteer over het reflecteren. Vraag anderen eens wat zij vinden door de situatie voor te leggen. Soms kun je een hoop leren van anderen, omdat zij een 'frisse blik' hebben.

Lees verder

• Negen reflectiemethoden uitgelegd
• Het zelf: zelfkennis
• Geven en ontvangen van feedback