Oplossingen voor pesten op het werk

Er rust nog altijd een taboe op het spreken over pesten op de werkplek. Een doelwit van pesterijen probeert doorgaans zo weinig mogelijk ruchtbaarheid aan zijn moeilijke positie te geven. Bijvoorbeeld omdat hij geen of weinig steun van zijn collega’s verwacht omdat deze de ondermijnende gedragspatronen niet herkennen. Of omdat deze medewerkers zelf bang zijn slachtoffer te worden van de betreffende pester. Het komt zelfs voor dat degene die wordt gepest, ervan wordt beschuldigd dat hij het getreiter zelf heeft uitgelokt. Een op de tien medewerkers heeft volgens onderzoek te maken met pesten en de financiële schade voor een bedrijf door pesterijen op het werk is hoog. De eerste stap om maatregelen tegen pesten op de werkplek te nemen, is het herkennen van pesterig gedrag.

Is pesten stoer, grappig, laf of contraproductief?

Het is een misverstand dat pesten weinig meer is dan stoer of uitdagend gedrag. Integendeel, treiterig gedrag getuigt van een stuitend gebrek aan respect voor andere mensen. Pesterijen hebben verder niets te maken met botsende persoonlijkheden en evenmin met miscommunicatie.

Het initiatief tot pesten komt geheel van de dader van het pesterig gedrag. In tegenstelling tot een hardnekkig vooroordeel, lokt diens doelwit het pesten niet uit. Terwijl bij kinderen die worden gepest, vaak sprake is dat het getreiterde kind 'anders' is (bijvoorbeeld qua uiterlijk, kleding en/of leerprestaties) dan zijn leeftijdgenoten, is dat bij pesten op het werk lang niet altijd het geval.

Pesters overrompelen hun slachtoffers doorgaans met onverwachte en heimelijke daden. Meestal zijn ze te laf om openlijk te pesten. Hun gepest heeft vaak een routinematig en altijd een opzettelijk en boosaardig karakter. Deze mensen proberen bewust bepaalde personen te beschadigen. Als het pesten langere tijd doorgaat, bereiken ze met deze vorm van psychisch geweld vaak hun doel. Hun slachtoffers kunnen voor langere tijd met een verminderde emotionele stabiliteit te kampen hebben. Verder komen klachten als bijvoorbeeld slecht concentratievermogen, hoofdpijn, slapeloosheid, uitputting en depressie vaak voor. Ook andere medische klachten kunnen het gevolg zijn van pesterig gedrag van een of meer collega's of van een leidinggevende.

Wat is het verschil tussen normale plagerij en pesterij op het werk?

Het belangrijkste verschil tussen plagen en pesten, is dat plagen incidenteel, kortdurend en min of meer onschuldig is en dat pesten structureel, langdurig en schadelijk is.

Pesten op de werkplek wordt gekenmerkt door de volgende vijf factoren:

• Iemand wordt herhaaldelijk gepest (het repetitieve en agressieve en intense karakter van het pesten).
• Dit gebeurt in de loop van een langere periode (in tegenstelling tot het incidentele geplaag op de werkplek).
• Er treedt escalatie op. Het pesten wordt steeds ernstiger. Pesten is feitelijk een vorm van psychisch geweld.
• Er is vaak sprake van ongelijkheid van macht tussen slachtoffer en dader. Dit verschil in macht kan formeel zijn. Dan is de pestende persoon vaak de baas of chef van de gepeste. Maar vaak gaat het om een informeel machtsverschil. De pester is dan vaak een collega van de gepeste persoon.
• Het slachtoffer vermoedt opzet bij de dader. De gepeste persoon is ervan overtuigd dat de treiteraar zich bewust kwaadaardig gedraagt en de bedoeling heeft om zijn slachtoffer te benadelen.

Pesten is economisch gezien een kostbare zaak voor de onderneming

Uit diverse onderzoeken is gebleken dat ongeveer tien procent van de werknemers in ondernemingen met pesten te maken krijgt.

Als binnen een bedrijf sprake is van een cultuur van pesten, gaat dit ten koste van de werkprestaties, het innovatief vermogen van de onderneming en de positieve werksfeer in het algemeen. In een competitieve markt kan het door de vingers zien van pesten voor een bedrijf leiden tot de ondergang van die onderneming.

Pesterige medewerkers verlammen namelijk de productiviteit en vernieuwingsmogelijkheden van hun werkgever. Bovendien richten pesters zich vaak op goed of zeer goed presterende collega's die zij als een bedreiging ervaren. Door het pesten gaat er kostbaar menselijk kapitaal verloren, vanwege de verminderde productiviteit en creativiteit van de werknemers.

Het is dus van belang dat het management van een organisatie optreedt tegen pesterig gedrag van het personeel. Pestende figuren zijn niet geïnteresseerd in compromissen om tot werkbare situaties te komen. Daardoor zijn onderhandelingen met daders van pesterijen geheel zinloos. Als een treiteraar weigert om met zijn ondermijnende activiteiten te stoppen, is het in het belang van het bedrijf de mogelijkheden te onderzoeken van de beëindiging van het dienstverband met de pesterige persoon.

Elke onderneming in Nederland heeft wettelijk de plicht om in het kader van de Arbowet artikel 4, lid 2, een beleid te voeren om haar personeel te beschermen tegen onder andere agressie en geweld. Pesten wordt gerekend tot de agressie en het geweld zoals bedoeld in de Arbowet. In hoeverre een dergelijk beleid in de praktijk daadwerkelijk het pesten tegengaat dan wel slechts een papieren tijger is, blijft natuurlijk de vraag. Hier ligt overigens wel een rol voor de arbeidsinspectie.

Hoe herken je pesterig gedrag binnen een bedrijf?

Volgens een aantal deskundigen is een volwassen pestkop primair geïnteresseerd in het behouden van zijn macht en controlemogelijkheden. Pestende mensen zijn in wezen onzekere en bange lafaards. Ze voeren een heimelijke oorlog tegen medewerkers of collega’s die vaak beschikken over betere diploma’s of vakinhoudelijke of sociale vaardigheden. Pesters zien deze mensen vaak als een bedreiging van hun positie, vooral als deze zich niet onderdanig of zelfs slaafs tegenover hen opstellen.

Openlijke en heimelijke pesters

Relatief weinig pesters komen op het werk gemakkelijk weg met hun grove beledigingen in de richting van hun slachtoffers. Veel pestende collega’s of bazen gaan subtiel te werk. Naar buiten toe gedragen ze zich redelijk en sociaal, maar intussen houden ze zich bezig met zaken als karaktermoord, het bespottelijk maken of het op subtiele manier vernederen van hun slachtoffers en het maken van kleinerende opmerkingen die op zichzelf misschien weinig voorstellen, maar die, alles bij elkaar, na verloop van tijd de sfeer voor de personen die het treft, vergiftigen.

Heb je een pestende eenling of een pestende groep tegenover je?

Treiteraars kunnen in hun eentje of in een groep opereren. Op elk niveau van een organisatie kom je ze tegen. Een pester kan je baas zijn, maar ook een of meer van je medewerkers of collega’s. Als de pesters als groep te werk gaan, is je positie als doelwit nog moeilijker dan wanneer je met een pestende eenling te maken hebt.

Ben je het doelwit van een groep pestende collega’s?

Als je het doelwit vormt van een groepje of groep pestende collega’s, merk je dat onder meer aan het volgende. Je hoort bedekte toespelingen maken op je functioneren en je ontdekt dat je het voorwerp bent van roddel en achterklap. Je collega’s dekken elkaar bij hun treitergedrag, zodat je heel moeilijk er een vinger achter kunt krijgen. Ze proberen zelfs ook andere mensen op hun lijn te krijgen om te proberen jou, al dan niet op je eigen initiatief of dat van je baas uit hun buurt of zelfs uit het bedrijf te krijgen.

Als het management van een bedrijf al bereid is om het pesten in het algemeen tegen te gaan, heb je meer kans op een serieuze interventie van het bedrijf als je met een pestende collega dan met een pestende groep collega’s te maken hebt, vooral als de pesters op andere terreinen behoorlijke werkprestaties lijken te leveren.

De zes soorten pesters op het werk volgens dr. Harvey Hornstein

Volgens dr. Harvey Hornstein, auteur van het boek Brutal Bosses and Their Prey: How to Identify and Overcome Abuse in the Workplace vallen de pesters onder zes categorieën (naar de indeling van Simon Legree).

• Veroveraars
  
• Acteurs
  
• Manipulators
  
• Ontkenners van het menszijn van hun doelwit
  
• Beschuldigers
  
• Rationaliseerders
  

Veroveraars

Dit zijn de klassieke pestkoppen van het schoolplein. Ze tuigen je af met woorden en laten je je klein voelen. Ze willen je op de knieën hebben. Pesters van het type ‘veroveraar’ zijn uitsluitend geïnteresseerd in de macht. Zij willen hun terrein verdedigen en er volledige controle over hebben. Zij doen dit door te proberen anderen zich minder krachtig te doen voelen. Soms pesten ze op een directe manier. Dat wil zeggen door beledigingen en/of ruw taalgebruik of grove gebaren. Soms pesten ze op een indirecte manier. Denk hierbij aan het organiseren van onderlinge strijd. Daarbij kijken ze met genoegen toe hoe de deelnemers daaraan elkaar proberen onderuit te halen.

Acteurs

Dit zijn de pestkoppen die lijden aan een groot gebrek aan zelfrespect en die zich voortdurend bedreigd voelen. Ze acteren dat ze groot en sterk zijn. Ze doen zich graag als groot en sterk voor, maar zo voelen ze zich niet. Ze willen aan hun ideaalbeeld voldoen door te proberen jou klein en zwak voor te stellen. Zij vallen iedereen aan die ze als concurrenten beschouwen en houden zich bezig met kleineren, dwarszitten en met het van hun stuk brengen van hun slachtoffers. Dit doen ze soms openlijk en soms heimelijk. Als een pester van dit type je baas is, moet je er rekening mee houden dat hij negatieve opmerkingen over jou in je personeelsdossier zet zonder dit jou mede te delen.

Manipulators

Pestkoppen van het type manipulator strijken de eer voor jouw werk op. Ze wijten hun fouten aan jou en ze maken je zwart. Ze zijn alleen in zichzelf geïnteresseerd. Ze voelen zich snel bedreigd en zijn wraakzuchtig. Ze zijn zeer bedreven op het gebied van liegen, bedriegen en verraden.

Ontkenners van het menszijn van hun doelwit

Pesters die bepaalde medemensen niet als mens, maar slechts als een ding zien en jou ook als zodanig behandelen. Het is namelijk gemakkelijker je te ontdoen van een ding dan van een mens.

Beschuldigers

De pesterijen van beschuldigers gaan gepaard met de opvatting dat je het gepest aan jezelf te danken hebt. Als ze jou op je kop geven, hebben ze lol in hun onterechte gedachte dat je je verdiende loon hebt gekregen. Vaak zijn ze heel handig in het je opdringen van het gevoel dat hun onplezierige gedrag jou eigen schuld is.

Rationaliseerders

Ze spreken kwaad over jou onder het mom dat het voor je eigen bestwil is of dat het in het belang van het bedrijf is. Ze rechtvaardigen zichzelf met verklaringen zoals: ‘Het moest worden gezegd. Iemand moest dat doen. Het bedrijf gaat voor, weet je wel?’. Al deze types pesters kunnen zich schuldig maken aan een of meer van de volgende voorbeelden van psychisch geweld.

Voorbeelden van psychisch geweld

Pesten kan als vorm van psychisch geweld veel verschillende vormen aannemen. Gary en Ruth Namie schreven het boek The Bully at Work: What You Can Do to Stop the Hurt and Reclaim Your Dignity on the Job. Daarin beschrijven ze onder meer verschillende gedragingen waarmee pesters hun potentiële slachtoffers proberen te kwellen.
Die gedragingen bestaan bijvoorbeeld uit

• Voortdurend bekritiseren
  
• Vertonen van dubbel gedrag: vriendelijk, maar vals
  
• Isoleren
  
• Intimideren door woord en gebaar
  
• Herkennen van pesterig gedrag als eerste stap tegen het pesten op de werkplek
  

Voortdurend bekritiseren

Pesten kan bestaan uit het voortdurende of veelvuldige bekritiseren of kleineren of uit het beledigen of zelfs uitschelden van iemand. Het doelwit merkt dat zijn bekwaamheid en vaardigheden telkens in twijfel worden getrokken. Ook krijgt de gepeste persoon vaak de schuld van dingen die deze niet op zijn geweten heeft. Zo'n pester staart naar zijn doelwit of vermijdt bewust oogcontact als zijn slachtoffer aan het woord is. Op bijdragen van het doelwit aan een discussie, reageert de pester met zuchten, fronsen van de wenkbrauwen of met een zuur gezicht.

Vertonen van dubbel gedrag: vriendelijk, maar vals

Sommige pesters gedragen zich op een vriendelijke manier terwijl ze de positie van hun doelwit aan het ondermijnen zijn. Zo kunnen ze zich ondersteunend en stimulerend opstellen, terwijl ze tegelijkertijd in het geniep proberen de poten onder de stoel van het slachtoffer uit te zagen. Bijvoorbeeld door ervoor te zorgen dat hun doelwit niet over de juiste middelen beschikt om zijn werk te kunnen doen.

Isoleren

Er zijn daders van pesterijen die doelbewust ervoor zorgen dat hun doelwit niet over de juiste informatie of toegang tot mensen met de benodigde informatie heeft. Vaak probeert hij zijn slachtoffer dood te zwijgen.

Intimideren door woord en gebaar

Een vorm van pesten bestaat uit het door woord en gebaar proberen te intimideren van een potentieel slachtoffer. Zo’n pester vergiftigt het werkklimaat bijvoorbeeld met boze uitbarstingen. Ook valt hij zijn doelwit bij vergaderingen en ander overleg of discussies telkens weer in de rede. Hij heeft geen enkel respect voor de gedachten of gevoelens van zijn doelwit.

Tot zover de voorbeelden van psychisch geweld door collega's of leidinggevenden.

Herkennen van pesterig gedrag als eerste stap tegen het pesten op de werkplek

Hierboven is de schadelijkheid van pesterijen op de werkplek beschreven. De eerste stap om pesterig gedrag te bestrijden, bestaat uit het herkennen ervan. De ontmaskering van pesters kan lastig zijn, omdat veel pestende figuren buitengewoon handig zijn in het camoufleren van hun ondermijnende gedrag door zich vriendelijk en behulpzaam op te stellen en een grote samenwerkingsbereidheid aan de dag te leggen.

Lees verder

• Last van pesterijen op het werk?