mijn kijk op

Normen en waarden veranderen in de loop der jaren

Normen en waarden veranderen in de loop der jaren. De samenleving verandert onder invloed van nieuwe ideeën en beïnvloeding van buiten. Toch zijn er een aantal waarden die door de tijd heen onveranderd blijven en die we koesteren. Hierbij kunnen we denken aan begrippen als respect voor het leven, eerlijkheid en betrouwbaarheid. Veel van onze normen en waarden zijn cultureel bepaald en verschillen in de diverse gemeenschappen. Juist in onze moderne tijd zijn normen en waarden hevig onder vuur komen liggen als gevolg van de diverse politieke en culturele bewegingen die het racisme aan de kaak stellen.

• Wat zijn waarden
• Wat zijn normen
• Waar is de waarde op gebaseerd
• Grote omslag in de zeventiger jaren in opvoeding en onderwijs
• Verandering in de waarden
• Normen veranderen
• Veranderingen in medische wetenschap
• Zijn de veranderingen te ver doorgeslagen
• Integriteit en normbesef
• Het verleden wordt opnieuw beoordeeld en racisme veroordeeld

Wat zijn waarden

Waarden zijn vaststaande ideeën van mensen waar in het algemeen gewicht aan wordt toegekend. Het heeft waarde voor de mens. Het zijn opvattingen over wat wenselijk is en waar mensen naar streven.

Wat zijn normen

Normen zijn de regels, geschreven en ongeschreven die voortvloeien uit de waarde. Iedere cultuur kent eigen normen en waarden. Het betreft wettelijke regelingen maar ook omgangsregels die we met elkaar hanteren.

Waar is de waarde op gebaseerd

Veel van de waarden die wij kennen zijn gebaseerd op religie. Voor christenen zijn dat de tien geboden, voor moslims is het de Koran en voor de joden is het de Thora. Daarnaast kennen we de liberale waarden die gebaseerd zijn op de Verlichting. Het vermogen van de mens om zelf zijn leven zin te geven staat hierbij centraal.

Grote omslag in de zeventiger jaren in opvoeding en onderwijs

In Nederland kent men vanaf de zeventiger jaren een grote omslag in het denken over normen en waarden. Het onderwijs en het ouderlijk gezag waren plotseling aan verandering onderhevig. Tot die tijd hadden kinderen niet alleen respect maar ook eerbied voor de ouders. Met de wijzigingen in het onderwijs veranderden de gezagsverhoudingen. Ook in de politiek en in de religie zag je deze grote veranderingen als gevolg van van wijzigingen in gezagsverhoudingen. Het individu is belangrijker geworden. Opvoeding is daarbij veel vrijer geworden.

Verandering in de waarden

Waarden veranderen in de loop van de jaren. Dit gebeurt vooral onder invloed die van buiten de eigen gemeenschap afkomstig is. Zo is het samenleven zonder getrouwd te zijn lange tijd binnen veel religies verboden geweest. Het hebben van kinderen voor één ouder was taboe. Openheid over de seksuele geaardheid was en is in sommige gemeenschappen niet algemeen aanvaard. Een seksuele revolutie is op gang gekomen die grote gevolgen heeft gekregen.

Normen veranderen

Normen veranderen in een snel tempo. Het belang wat gehecht wordt aan een goed taalgebruik is hier een passend voorbeeld van. Kijk eens naar oude televisie- of radio uitzendingen dan zal het opvallen hoe anders het algemeen beschaafd Nederlands klonk tot in de zeventiger jaren. Nederlanders staan bekend om hun directe wijze van communiceren. Dit in tegenstelling tot veel andere landen waar de communicatie met veel meer beleefdheden en rituelen gepaard gaat.

Veranderingen in medische wetenschap

Door de snelle vooruitgang van de medische wetenschap komen er meer ethische vragen naar voren. De artsen leerden dat ze de patiënt moesten genezen. Zij hebben een eed afgelegd. Door de technische vooruitgang kan men zich nu vaak de vraag stellen waar de grens ligt. Zo is bijvoorbeeld het denken over dood en leven veranderd. Euthanasie was lange tijd onbespreekbaar en is dat in veel landen nog altijd. Hoe sterk de normen veranderen is ook zichtbaar bij besluiten die op financiële gronden genomen moeten worden. Men loopt tegen grenzen aan. Medicijnen zijn soms wel beschikbaar maar ze worden te duur gevonden en dan ontstaan er soms vragen over hoeveel waarde men toe moet kennen aan het in leven houden van bijv. terminale patiënten. We spreken dan over een kortdurende verlenging van het leven.

Zijn de veranderingen te ver doorgeslagen

We kunnen ons de vraag stellen of de veranderingen in normen en waarden niet te ver zijn doorgeslagen in negatieve zin. Immers de vrijheid van mensen kan worden aangetast omdat alles maar gezegd moet kunnen worden. Ouders die hun kinderen nog willen opvoeden volgens bepaalde principes krijgen het moeilijk om ongewenste invloeden buiten de deur te houden. In een wereld waarin alles gezegd moet kunnen worden spelen de media een grote rol. Wie kijkt naar satirische programma's gelooft soms de eigen ogen niet. We kunnen ons de vraag stellen welke positieve invloed dit heeft op de samenleving. Een paar voorbeelden zijn:

• Invloed van de media
• Het drankgebruik onder jongeren
• De wijze waarop men wordt bejegend door de overheid
• Reclame
• Integriteit

Invloed van de media

De wijze waarop het nieuws wordt gepresenteerd is langzaam sedert de eeuwwisseling weer wat verbeterd. De nieuwslezer/lezeres is goed gekleed en er wordt over het algemeen algemeen beschaafd Nederlands gesproken. De onderwerpen die genoemd worden zijn echter steeds meer sensatie-belust. Het wereldnieuws krijgt een beperkte plaats, terwijl de rechtsgang van criminelen een groot deel van het nieuwsprogramma in beslag neemt. Ook de vrijheid van meningsuiting staat centraal. Stelt men zich wel de vraag of de ander zich soms beledigd zal voelen?

Het drank- en druggebruik onder jongeren

Het drank- en druggebruik onder jongeren is in Nederland schrikbarend hoog. De overheid probeert nu met maatregelen om dit terug te dringen maar wie spreekt met mensen die werkzaam zijn bij EHBO en die jongeren uit disco's opvangen weet dat dit een groot probleem is. Het aantal jongeren wat gehoorschade oploopt is talrijk. De zomer wordt door veel jongeren doorgebracht met bezoek van het ene festival na het andere. Nadat de corona epidemie is ontstaan is het voor jongeren bijna onmogelijk om zich aan regels te houden en het wordt pijnlijk duidelijk hoe de jongeren soms denken over de maatschappij en over het begrip solidariteit.

De wijze waarop men wordt bejegend door de overheid

In Nederland is het normaal dat iedereen elkaar tutoyeert. Maar men vraagt zich niet meer af of mensen dit wel prettig vinden. Als je ziet hoe overheidsdienaren, hulpverleners en politieagenten mensen benaderen dan spreekt hier niet altijd respect uit. Ook het personeel in de trein is vooral erg graag gemoedelijk. De gemeente Amsterdam kunnen we als voorbeeld nemen die de burgers aanspreekt met: "Beste Amsterdammer". Zij geven aan met de burger te communiceren op de volgende manier:

• De taal moet zijn recht voor zijn raap, recht door zee en helder
• Van mens tot mens, begrijpelijk
• Direct functioneel en eenduidig
• Met respect, laagdrempelig en inhoudelijk correct.

Wanneer men deze wijze van benaderen legt naast de manier hoe je tegemoet getreden wordt door de Duitse overheid dan is een grotere tegenstelling haast niet denkbaar.

Reclame

De reclame die we voorgeschoteld krijgen is zo schreeuwend dat we vaak ogen en oren maar sluiten. Wanneer je goed om je heen kijkt dan is er weinig te zien in de reclame wat je zou aanzetten tot koop. Aandacht trekken lijkt het enige doel.

Integriteit en normbesef

Het denken over de waarde integriteit is veranderd. Regelmatig bereiken ons berichten over politici die handelen in strijd met de integriteit. Veel mensen zien er geen kwaad in om de grenzen op te zoeken van de integriteit en deze ook te overschrijden. Dit heeft te maken met verlies van normbesef. Het lijkt erop alsof het voorbeeldgedrag van ouders minder belangrijk wordt. Zo wordt er bijvoorbeeld gemakkelijk gelogen over de leeftijd van een kind om korting te krijgen. Het lijkt erop alsof dit algemeen aanvaard is binnen de Nederlandse samenleving.

Het verleden wordt opnieuw beoordeeld en racisme veroordeeld

Het valt niet te ontkennen dat Nederland en veel andere Europese landen een koloniaal verleden hebben. Onze helden werden bewonderd en we zijn trots op onze voorvaderen. Echter het verleden van bijv. de slavernij wordt nauwelijks besproken in het onderwijs. Discussie is ontstaan over "zwarte Piet". Er zijn vóór en tegenstanders en er is een felle discussie op gang gekomen. Sommige mensen verharden in hun standpunten en willen alles bij het oude houden. Anderen zien echter het belang in van een gewijzigde opstelling. De waarden blijven behouden maar de normen wijzigen. Mensen kunnen zich gelukkig vragen gaan stellen en zich laten beïnvloeden. De geschiedenis kan niet worden herschreven maar hoe we met onze geschiedenis omgaan is aan discussie onderhevig. Respect voor de medemens is van het grootste belang.

Normen en waarden zijn plaats- en tijd bepaald. Zij veranderen in de loop der jaren. Nederland heeft de waarden vrijheid en openheid hoog in het vaandel. Maar het land lijkt in een neerwaartse spiraal te komen wat betreft de waarde respect voor de medemens. Hoffelijkheid lijkt een vreemd woord geworden te zijn wat maar liever vergeten wordt. Wat de gevolgen hiervan zullen zijn is niet te overzien.

Lees verder

• Cultuuraanpassing van mensen; taal is belangrijker dan ooit