Afgetreden bewindslieden kabinetten Rutte (vanaf 2010)

Mark Rutte wa tussen 14 oktober 2010 en 2 juli 2024 minister-president van Nederland. In zijn vier kabinetten hebben zeventien bewindslieden door omstandigheden hun ontslag moeten indienen. Het verstrekken van onjuiste informatie, het doen voorkomen dat je bij een gesprek met de Russische president bent geweest, het tekort schieten in het geven van veiligheid aan de naar het buitenland uitgezonden militairen, fouten die door de Belastingdienst zijn gemaakt in de kindertoeslagaffaire, je kritisch uiten over het gebruik van de ingevoerde coronapas of aanhoudende klachten over wangedrag gelden in de Tweede Kamer als een politieke doodzonde. Een overzicht van de zeven staatssecretarissen en de tien ministers die individueel noodgedwongen moesten opstappen.

Mark Rutte, minister-president van vier kabinetten

Mark Rutte is vanaf 2006 politiek leider van de VVD, sinds 14 oktober 2010 minister-president van Nederland en naamgever aan vier kabinetten:

• Rutte I (14 oktober 2010 tot 5 november 2012); een minderheidskabinet bestaande uit VVD en CDA met van oktober 2010 tot april 2012 gedoogsteun van de PVV. Met deze gedoogsteun komt Rutte I uit op 76 zetels; VVD en CDA hebben samen 52 zetels. Dit kabinet wordt ook wel het kabinet Rutte-Verhagen genoemd.
• Rutte II (5 november 2012 tot 26 oktober 2017); een kabinet van VVD en PvdA met een kleine meerderheid van 79 zetels. Dit kabinet wordt ook wel het kabinet Rutte-Asscher genoemd. Het kabinet maakt de gehele parlementaire periode vol maar verliest gedurende die regeerperiode in de Tweede Kamer wel haar meerderheid door meerdere afsplitsingen van de beide regeringsfracties.
• Rutte III (26 oktober 2017 tot 10 januari 2022); een kabinet van VVD, CDA, D66 en ChristenUnie met, net als Rutte I, de kleinst mogelijke meerderheid in de Tweede Kamer.
• Rutte IV (10 januari 2022 tot 2 juli 2024); bestaat qua samenstelling uit dezelfde vier partijen als Rutte III met een meerderheid van 77 zetels. Anderhalf jaar later, op 7 juli 2023, valt het kabinet over het asielvraagstuk.

Langstzittende premier van Nederland

Sinds 2 augustus 2022 is Mark Rutte de langstzittende premier van Nederland. Hij verbreekt het record van CDA-premier Ruud Lubbers. Op 2 juli 2024, de dag van zijn afscheid, is hij net iets meer dan 5000 dagen minister-president van Nederland geweest.

Afgetreden bewindslieden (staatssecretarissen en ministers)

Tijdens de (korte) zittingsperiode van Rutte I hebben geen bewindslieden hoeven aftreden. De oorspronkelijke samenstelling van Rutte II heeft zeven wijzigingen in de samenstelling van de staatssecretarissen en de ministers ondergaan. Van het kabinet Rutte III zijn vijf ministers en drie staatssecretarissen individueel opgestapt. De eerste ministers uit zijn vierde kabinet zijn inmiddels ook opgestapt. Minister-president Rutte komt de twijfelachtige eer toe dat in zijn kabinetten de meeste bewindslieden zijn opgestapt.
Ter vergelijking: in de kabinetten Balkenende moesten in totaal dertien bewindslieden door omstandigheden opstappen, in de kabinetten Kok drie, in de kabinetten Lubbers tien en in de kabinetten Van Agt drie.

Een omgekeerd chronologisch overzicht van de ministers en staatssecretarissen die individueel hun ontslag bij de koning(in) hebben ingediend.

Minister Wiersma (VVD)

De positie van minister Wiersma van Onderwijs wordt onhoudbaar als hij telkenmale wordt geconfronteerd met klachten over wangedrag. Wiersma lag al enige tijd onder vuur vanwege grensoverschrijdend gedrag, waarvoor hij eerder al zijn excuses had aangeboden. Zijn eigen partij, de VVD, gaf hem vervolgens nog een laatste kans, maar als blijkt dat de minister kort daarna bij een symposium over praktijkonderwijs twee mensen mondeling en fysiek zou hebben geïntimideerd, besluit hij op 22 juni 2023 te vertrekken.

Minister Staghouwer (CU)

Henk Staghouwer is minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit in het vierde kabinet Rutte. Op 5 september 2022, na acht maanden ministerschap, treedt hij plotseling af omdat hij zichzelf niet de juiste persoon acht om leiding te geven aan de grondige hervorming van de landbouw. Tijdens zijn ministerschap krijgt Staghouwer te maken met één van de meest gevoelige dossier van Rutte IV, namelijk de stikstofcrisis.

Staatssecretaris Mona Keijzer (CDA)

Op zaterdag 25 september 2021 ontslaat demissionair premier Rutte demissionair staatssecretaris Mona Keijzer vanwege haar uitspraken over het op die dag ingevoerde coronatoegangsbewijs. In dagblad De Telegraaf zegt Keijzer dat het steeds moeilijker is uit te leggen waarom de coronapas op de ene plek wel nodig is en op de andere plek niet. 'Dan denk ik: ja jongens, gaan we nou door op deze weg of gaan we het anders organiseren?.' De uitspraken van Keijzer verdragen zich niet met besluiten die de ministerraad kort daarvoor heeft genomen, besluiten die volgens de premier van belangrijke en zwaarwegende aard zijn. Het kabinet spreekt in het algemeen met één mond, naar buiten toe steunen dan alle bewindslieden het genomen besluit.

Minister Ank Bijleveld (CDA)

Op vrijdag 17 september 2021, een dag nadat haar collega Sigrid Kaag is opgestapt (zie hieronder), dient ook demissionair CDA-minister Ank Bijleveld haar ontslag in bij de Koning. De reden is de motie van afkeuring tegen haar (en ook Kaag) waarover in de Tweede Kamer is gestemd. Binnen haar partij ontstond onrust en verbijstering toen Bijleveld na het aftreden van Kaag aanbleef als minister van Defensie. Voordat de motie in stemming kwam liet de minister weten hoe dan ook aan te zullen blijven. Na het crisisberaad op vrijdagmorgen binnen de CDA-partijtop trekt ze haar conclusies en stapt op.

Minister Sigrid Kaag (D66)

Demissionair minister Kaag van Buitenlandse Zaken treedt op 16 september 2021 af nadat de Tweede Kamer een motie van afkeuring tegen haar heeft aangenomen. De Kamer spreekt zijn afkeuring uit voor de evacuatieoperatie in Afghanistan en vindt dat het kabinet te weinig heeft gedaan om mensen die in Afghanistan voor Nederland hebben gewerkt in veiligheid te brengen tijdens de snelle opmars van de Taliban. Er is veel niet goed gegaan rond de evacuaties, erkende Kaag.

Minister Eric Wiebes (VVD)

Op vrijdag 15 januari 2021 treedt het kabinet Rutte III af vanwege het vernietigende rapport van de parlementaire ondervragingscommissie inzake de kinderopvangtoeslagaffaire. Minister Eric Wiebes van Economische Zaken en Klimaat was in het tweede kabinet van Rutte, toen de affaire speelde, verantwoordelijk als staatssecretaris van Financiën. Hij keert niet terug in het demissionaire kabinet dat overblijft na het opstappen van Rutte III.

Minister Bruno Bruins (VVD)

Bruno Bruins is als minister van Medische Zorg onder meer verantwoordelijk voor de aanpak van de coronacrisis waarmee Nederland in het voorjaar van 2020 te maken krijgt. Hij neemt ontslag vanwege oververmoeidheid; de avond voor zijn ontslag zakt hij tijdens een Tweede Kamerdebat over de crisis in elkaar. Hij kan nog zelf vertrekken, maar maakt het debat niet af. Bruins' herstel blijkt langer te duren dan enkele dagen; zijn ministerschap is daarmee niet meer te combineren met de zware taak die hij onder zijn hoede heeft met de corona-bestrijding. Bruins wordt als minister tot 9 juli opgevolgd door PvdA-er (!) Martin van Rijn, daarna door Tamara van Ark, tot dat moment staatssecretaris van Sociale Zaken. Minister van Volksgezondheid Hugo de Jonge (CDA) neemt het coronadossier van Bruins over.

Staatssecretaris Menno Snel (D66)

De positie van staatssecretaris Menno Snel blijkt woensdag 18 december 2019 niet langer houdbaar na nieuwe onthullingen en onbegrip over het weglakken van stukken in dossiers die honderden gedupeerde ouders duidelijkheid hadden moeten geven over waarom zij jarenlang onterecht door de fiscus als fraudeur zijn bestempeld. Een groot deel van de oppositie verliest twee weken daarvoor al het vertrouwen in de staatssecretaris. De problemen rond de kinderopvangtoeslag dateren van voor het aantreden van Snel, maar zijn voor de Tweede Kamer te groot om de staatssecretaris de klus af te laten maken. Volgens een groot deel van de Kamer is Snel niet langer de oplossing voor het probleem, maar een onderdeel van het probleem geworden.

Staatssecretaris Mark Harbers (VVD)

Mark Harbers treedt op 21 mei 2019 af als staatssecretaris van Justitie en Veiligheid. De bewindsman is verantwoordelijk voor asielzaken en stapt op nadat bekend is geworden dat zijn ministerie cijfers over criminaliteit onder asielzoekers in een rapportage bewust onvolledig heeft weergegeven. In het rapport werden verdenkingen van zedendelicten, moord en pogingen tot doodslag onder de noemer 'overige' vermeld terwijl zaken als winkel- en fietsendiefstal wel met exacte cijfers werden weergegeven.

Minister Halbe Zijlstra (VVD)

Minister Halbe Zijlstra stapt op 13 februari 2018 nog voor het debat in de Tweede Kamer over zijn positie op als minister van Buitenlandse Zaken. Zijlstra's positie blijkt niet langer houdbaar als hij moet toegeven dat hij heeft gelogen over zijn aanwezigheid bij een ontmoeting in 2006 met de Russische president Vladimir Poetin die zou hebben gesproken van een 'Groot Rusland'. De minister zou het verhaal hebben 'geleend' van 'een bron' die wel aanwezig was bij het gesprek. Het verhaal van Zijlstra dateert uit 2014 maar kwam tijdens de kabinetsformatie in 2017 opnieuw boven water toen hij in de race was voor het ministerschap op Buitenlandse Zaken.

Minister Jeanine Hennis-Plasschaert (VVD)

De conclusies uit het onderzoeksrapport van de OVV (Onderzoeksraad voor de Veiligheid) doen Hennis-Plasschaert op 3 oktober 2017 besluiten af te treden als minister van Defensie. Volgens de OVV had het fatale mortierongeluk op 6 juli 2016 in Mali waarbij twee militairen omkwamen en een derde ernstig gewond raakte voorkomen kunnen worden als Defensie zich aan de eigen regels had gehouden. Defensie is volgens de OVV flink tekort geschoten in de zorg voor de veiligheid van de naar Mali uitgezonden Nederlandse militairen. ‘Aanblijven is geen doel op zich; mijn positie is nog het minst interessant,’ zegt de minister een dag na de publicatie van het rapport.

Op het moment van aftreden in de nadagen van het demissionaire kabinet Rutte II is Jeanine Hennis-Plasschaert bijna vijf jaar minister van Defensie geweest, een periode die wordt gekenmerkt door de jarenlange erfenis aan bezuinigingen en in internationaal verband lastige tijden. Ook Tom Middendorp, Commandant der Strijdkrachten, stapt op naar aanleiding van de conclusies van de Onderzoeksraad.

Minister Ard van der Steur (VVD)

Minister Van der Steur treedt in januari 2017 af na het zoveelste debat met de Tweede Kamer over de Teevendeal. De minister ligt sinds zijn aantreden in maart 2015 als opvolger van de opgestapte minister Opstelten voortdurend onder vuur en moet meermalen in uiteenlopende zaken zijn excuses aanbieden. Zijn ministerschap wordt gekenmerkt door veel incidenten, onvolledige informatie en onzorgvuldige communicatie. De actualiteitenrubriek Nieuwsuur onthult in januari 2017 dat de minister indertijd als Kamerlid op de hoogte was van het bedrag van de Teevendeal maar dat hij erop had aangedrongen dit voor de Tweede Kamer te verzwijgen. Van der Steur wacht een stemming of motie van wantrouwen niet af en dient zijn ontslag in bij de koning. Van der Steur is de vierde politicus (twee ministers, een staatssecretaris en een Kamervoorzitter) die binnen twee jaar opstapt als gevolg van de Teevendeal.

Staatssecretaris Wilma Mansveld (PvdA)

In september 2015 komt de positie van staatssecretaris Wilma Mansveld al onder druk te staan door de financiële problemen bij spoorbeheerder ProRail, maar als het kritische rapport van de parlementaire enquêtecommissie naar de Fyra-treinverbinding tussen Nederland en België op 28 oktober 2015 wordt gepresenteerd trekt zij haar conclusies en dient haar ontslag in. Volgens het eindrapport heeft zij de Tweede Kamer onjuist en onvolledig ingelicht.

Minister Ivo Opstelten en staatssecretaris Fred Teeven (beiden VVD)

In maart 2015 dienen zowel minister Ivo Opstelten als staatssecretaris Fred Teeven hun ontslag in als bekend is geworden dat Opstelten de Tweede Kamer niet juist had ingelicht over een overeenkomst die in 2001 is gesloten tussen het Openbaar Ministerie en drugscrimineel Cees Helman. Staatssecretaris Teeven is in 2001 als officier van justitie betrokken bij deze deal die voor de Belastingdienst verborgen moest blijven (ook wel de Teevendeal genoemd). ‘Een venijnig detail uit het verleden blijkt opeens een politieke doodzonde,’ aldus weekblad Elsevier.

Staatssecretaris Frans Weekers (VVD)

Voor staatssecretaris Frans Weekers wordt de positie onhoudbaar als er veel kritiek komt op zijn beleid om de problemen met de uitbetaling door de belastingdienst op te lossen. Na de invoering per 1 augustus 2014 van het IBAN-systeem ontstaan bij de belastingdienst grote achterstanden in de uitbetaling van de huur- en zorgtoeslagen. Los hiervan komt Weekers in 2012 in opspraak door de plaatsing van een reclamezuil met zijn foto langs de A73 tijdens de campagne voor de Kamerverkiezingen. De zuil was medegefinancierd door de bij een omkopingsfraude betrokken Jos van Rey.

Staatssecretaris Co Verdaas (PvdA)

Co Verdaas is slechts een maand staatssecretaris als hij zijn ontslag indient. Door een artikel in de Volkskrant komt hij in opspraak vanwege een declaratie-affaire uit de tijd waarin hij gedeputeerde is in de provincie Gelderland. Strikt genomen heeft hij geen regels overtreden maar omdat onjuiste gegevens waren verstrekt concludeert Verdaas dat zijn positie als bewindspersoon niet langer houdbaar is. Het Openbaar Ministerie oordeelt in maart 2013 dat er geen sprake is geweest van verrijking, wel van onzorgvuldigheid.

Een omgekeerd chronologisch overzicht van de afgetreden bewindspersonen

Anouchka van Miltenburg

Als gevolg van de Teevendeal legt ook, alhoewel geen lid van het kabinet, Tweede Kamervoorziter Anouchka van Miltenburg (VVD) op 12 december 2015 haar functie neer. Van Miltenburg vernietigde een kopie van een zogeheten klokkenluidersbrief waarin het bedrag en andere details over de Teevendeal stonden. De informatie in die brief had ze niet met de Kamer gedeeld.

Bas van 't Wout (VVD)

Bewindslieden kunnen ook om geheel andere redenen opstappen. Op 9 juli 2021 stapt minister Bas van 't Wout definitief op als minister van Economische Zaken en Klimaat. De reden is een burn-out die Van 't Wout dan al sinds eind mei thuishoudt.

Stientje van Veldhoven (D66)

Op 19 juli 2021 dient Stientje van Veldhoven haar ontslag in als staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat. Ze heeft een ander baan; vanaf 1 september is zij de nieuwe directeur Europa voor het World Resources Institute.

Cora van Nieuwenhuizen (VVD)

Voor minister Cora van Nieuwenhuizen geldt hetzelfde. Zij stapt op 31 augustus 2021 op als minister van Infrastructuur en Waterstaat vanwege haar nieuwe baan per 1 oktober bij Vereniging Energie-Nederland.

Tamara van Ark (VVD)

Op 3 september 2021 stapt Tamara van Ark op als minister voor Medische Zorg vanwege aanhoudende nekklachten.

Een andere functie

In zowel Rutte I als Rutte II is een minister voortijdig opgestapt omdat hem een andere functie is aangeboden:

• op 17 oktober 2014 treedt minister Frans Timmermans (Buitenlandse Zaken) af vanwege zijn benoeming tot vicevoorzitter van de Europese Unie;
• op 16 december 2011 verlaat minister Piet Hein Donner (Binnenlandse Zaken) het kabinet als hij wordt benoemd tot vicepresident van de Raad van State.

Kabinet Rutte II: verlies meerderheid in de Tweede Kamer

Het tweede kabinet Rutte is, ondanks de nipte meerderheid van aanvankelijk 76 zetels, op 14 maart 2017 het eerste kabinet sinds 1998 dat de gehele parlementaire periode vol maakt. Het kabinet verliest tijdens de regeerperiode wel haar meerderheid in de Tweede Kamer doordat enkele fractieleden zich om uiteenlopende redenen afsplitsen:

• PvdA-leden Tunahan Kuzi en Selçuk Öztürk worden vanwege een geschil over het integratiebeleid op 13 november 2014 uit de fractie gezet; ze richten vervolgens de fractie-Groep-Kuzu/Öztürk op die in februari 2015 overgaat in de nieuwe politieke beweging DENK;
• Johan Houwers wordt op 25 maart 2015 geroyeerd als VVD-lid en blijft als eenling in de Kamer zitten;
• PvdA-lid Jacques Monasch stapt in november 2016 uit de partij, is enige weken partijloos en vervolgens oprichter van Nieuwe Wegen.