Communicatie Begrippen (Watzlawick)

Communicatie is de centrale factor in het sociale gebeuren en een kernbegrip in de sociale gedrags-wetenschappen. Belangrijke communicatiemiddelen zijn de taal, nonverbale communicatie, symbo-len en signalen. Wetenschappelijk onderzoek en theorieën zijn talrijk op het gebied van communicatie. Bekend is de theorie van Watzlawick. Begrippen als communi-catieniveaus, inhoudsniveau, betrekkingsniveau, metacom-municatie, diskwalificaties, paradox en dubbele binding worden nader besproken

Communicatie Interactie Feedback

Communicatie

Bij communicatie is er sprake van interactie, een uitwisseling van informatie en een:

• Zender - Degene van wie de informatie uitgaat, die de boodschap of mededeling geeft
• Ontvanger - Degene die de informatie krijgt, de boodschap of mededeling ontvangt

Reageert de ontvanger op de zender, dan wordt deze op zijn beurt weer Zender etc.

Interactie

Er is bij communicatie dus sprake van interactie (wisselwerking), of je kunt ook zeggen:
Feedback oftewel terugkoppeling van communicatie, boodschappen over en weer.

Boodschap

De inhoud van de communicatie is de boodschap (mededeling, het bericht of de informatie).

Communicatie kan gezien worden als

• Het uitzenden van informatie door degene die communiceert, die een inhoudelijke boodschap overbrengt
• Het ontvangen van informatie, een reactie of antwoord van de ontvanger van de boodschap

Een belangrijk menselijk communicatiemiddel is de taal. Echter, tot de communicatie behoort ook de nonverbale communicatie; lichaamstaal, mimiek, gesticulatie, gebaren, intonatie, toonhoogte en volume van je stem etc. (zie verder Nonverbale Communicatie). Ook vallen signalen en symbolen (zoals schrift ) onder communicatie en tevens onwillekeurige lichaamsprocessen zoals zweten, trillen, blozen, kippenvel etc. Met deze fysiologische factoren zend je een (vaak onbewuste) boodschap of signaal uit.

Communicatie Vervorming

Succesvolle communicatie

Communicatie is succesvol indien het bij de ontvanger opgeroepen effect, beantwoordt aan de bedoeling van de zender c.q. degene die de boodschap geeft (communiceert).

Vervorming communicatie

Het bedoelde effect tussen zender en ontvanger wordt echter niet altijd bereikt, daar er vaak sprake is van een vervorming. Anders geformuleerd, communicatie is geen eenvoudig lineair proces (een rechte lijn van A naar B), maar heeft altijd een bepaalde vervorming. Je hebt namelijk bij de zender twee sporen. Het eerste spoor is wat de zender bedoelt te communiceren en het tweede wat diegene onbedoeld communiceert. Op soortgelijke wijze heb je bij de ontvanger ook twee sporen. Het eerste spoor is de boodschap die de ontvanger feitelijk waarneemt, het tweede is wat de ontvanger ook (foutief) zou kunnen waarnemen of interpreteren.

Vervorming van communicatie kan worden veroorzaakt doordat informatie of signalen altijd multi-interpretabel (kunnen) zijn. Zo kan het gegeven dat iemand zweet wijzen op onzekerheid, gespannenheid of angst, maar ook heel concreet op een te hoge temperatuur in de ruimte of een bepaalde verstoorde functie of ziekte. Tevens kunnen veel nonverbale boodschappen een bedoeld signaal veranderen, zoals mimiek, bepaalde bewegingen, een overslaande stem, woordkeuze, wijze van formuleren en dergelijke.
De vervorming kan verder ook veroorzaakt worden door de verschillen in golflengte tussen de gesprekspartners, zoals verschillende ervaringen, houdingen, interesses, motieven en dergelijke meer.

Communicatie Watzlawick

Watzlawick - Pragmatische aspecten van de menselijke communicatie. Watzlawick is een psycholoog, die vooral bekend geworden is door bovengenoemd werk, dat hij tezamen met Beavin en Jackson schreef. Het boek is min of meer het handboek van de communicatie geworden. In dit werk zijn enkele belangrijke basisbegrippen uitgewerkt. De communicatietheorie is gebaseerd op 3 basisbegrippen.

Communicatietheorie Watzlawick - 3 Basisbegrippen

• Alle gedrag is communicatief, men kan niet niet communiceren
• Communicatie vindt op meerdere niveaus (tegelijkertijd) plaats
• De uitgezonden boodschap is niet zonder meer gelijk aan de ontvangen boodschap

(Meer informatie over Watzlawick is te vinden in het artikel Nonverbale Communicatie )

Watzlawick Basisbegrip 1 - Men kan niet niet communiceren

Watzlawick et al. stelt dat alle gedrag communicatief is of anders geformuleerd: men kan niet niet communiceren. Zelfs als iemand niets zegt c.q. zwijgt, heeft of geeft dit een bepaalde boodschap of signaal. Het kan verschillende betekenissen hebben. Zwijgen kan impliceren dat iemand niets weet te zeggen, onzeker en verlegen is of een signaal naar de ander toe dat men zich niet interesseert voor die ander, de inhoud niet interessant vindt etc.

Watzlawick Basisbegrip 2 - Communicatie Niveaus

Communicatie niveaus. Communicatie vindt plaats op verschillende niveaus:

• Inhoudsniveau
• Betrekkingsniveau
• Metacommunicatie

Inhoudsniveau - Betrekkingsniveau

Er zijn twee niveaus tegelijkertijd aanwezig, namelijk het inhoudsniveau en betrekkingsniveau.

• Inhoudsniveau - WAT er gezegd wordt. Het inhoudsniveau betreft de informatie zelf, de inhoud, het bericht of mededeling
• Betrekkingsniveau - HOE het gezegd wordt. Op betrekkingsniveau wordt aangegeven hoe de inhoud moet worden opgevat door degene die de boodschap ontvangt. Op betrekkingsniveau geeft de zender van de boodschap indirect aan hoe hij zichzelf ziet in relatie tot de ander. Het betrekkingsniveau komt tot uiting in de intonatie, nonverbale uitingen en de context. Zo zal b.v. een vader op een andere manier of toon tegen zijn zoon zeggen om de deur dicht te doen dan tegen zijn baas. Zo kan dezelfde boodschap c.q. dezelfde informatieve inhoud op tientallen manieren gezegd worden; oftewel het betrekkingsniveau. Dit kan variëren van vleiend en vriendelijk tot minachtend, bevelend, agressief etc.

In de intermenselijke communicatie is het betrekkingsniveau minstens zo belangrijk als het inhoudsniveau. Over het algemeen liggen problemen en conflicten tussen mensen vaak meer op betrekkings- dan op inhoudsniveau.

Metacommunicatie

• Bij ruzie of meningsverschillen lijkt het vaak te gaan over 'wie heeft gelijk' op inhoudsniveau (wie geeft de beste informatie/inhoud), terwijl het vaak een wezenlijker onderliggend gegeven: het betrekkingsniveau betreft, namelijk 'wie krijgt gelijk' in de zin van wie is de baas, wie heeft meer macht. Watzlawick stelt dat de enige manier om het eigenlijke probleem op te lossen een gesprek over de communicatie zelf oftewel metacommunicatie is. Metacommunicatie is het praten over het praten, communiceren over de onderlinge betrekking. Bovengenoemde betrekkingsproblemen kunnen namelijk nooit op inhoudsniveau worden opgelost.

Watzlawick Basisbegrip 3 - Interpunctieproblematiek

Interpunctieproblematiek - verschil gezonden en ontvangen boodschap. De boodschap die gezonden wordt, is nooit zonder meer gelijk aan de boodschap (zoals) die ontvangen wordt. Vaak gaan gesprekspartners er onbewust van uit dat degene met wie ze communiceren dezelfde visie of kijk heeft. Of heeft één of beide van de gesprekpartners het idee dat er maar één werkelijkheid is. In de communicatie geeft dit vaak een probleem en leidt meestal tot beschuldigingen naar de ander. Elk van de gesprekspartners beschouwt dan zijn of haar gedrag als een reactie op het gedrag van de ander, zonder te zien dat het eigen gedrag problemen geeft of uitlokt. Het is namelijk niet te wijten aan de één of de ander, maar aan het interactiepatroon, een niet kunnen zien hoe de communicatie feitelijk verloopt. Dit is wat Watzlawick, Beavin en Jackson interpunctieproblematiek noemen.

Diskwalificaties Communicatie Inhoudsniveau

Verstoringen op Inhoudsniveau

Diskwalificaties. Vaak nemen gesprekspartners in het geval ze het niet eens kunnen worden en dit niet willen of kunnen erkennen, hun toevlucht tot een scala aan diskwalificaties. Diskwalificatie is een manier om iets te zeggen zonder daadwerkelijk iets te hoeven zeggen, of b.v. ontkennen zonder daadwerkelijk nee te hoeven zeggen. Min of meer te beschouwen als een (al dan niet bewuste) trucendoos om ergens onderuit te komen. Iedereen zal ongetwijfeld zichzelf (of ander) in één of meer van de onderstaande mechanismen herkennen.

Vaak gebruikte diskwalificaties

• Zwijgen, je mond houden, een andere kant opkijken
• De kamer of ruimte uitlopen of ineens 'dringend' iets anders moeten doen
• Ontwijken (vermijden) door b.v. op een heel ander onderwerp over te gaan
• Zijdelings reageren door op een onbelangrijk detail (zijpaden) in te gaan
• Indirect reageren door b.v. tegen een ander persoon of je huisdier te gaan praten
• Ontkennen, b.v. van niet uitgesproken, maar wel duidelijk gebleken gevoelens
• Humor, grapjes maken of overgaan op ironie, sarcasme
• Ziektesymptomen, zoals plotseling hoofdpijn krijgen
• Zelfdiskwalificatie, zoals heel onsamenhangend gaan praten
• Zinnen niet afmaken, switchen tussen tegenwoordige en verleden tijd
• Huilen, om tegenstand te verzachten en iemand milder te krijgen
• Generaliseren, dingen uit proportie, verband of context halen
• Switchen in abstractieniveau tussen de letterlijke en symbolische betekenis van woorden

Diskwalificaties komen vooral voor op het inhoudsniveau. Er zijn ook verstoringen op het betrekkingsniveau.

Paradoxen Dubbele Bindingen Communicatie Betrekkingsniveau

Verstoringen op Betrekkingsniveau

Paradoxen. Paradoxen zijn uitspraken die een paradoxale situatie geven. Het beste is dit duidelijk te maken door een voorbeeld. Als je tegen iemand zegt: "Wees spontaan". In eerste instantie lijkt dit niet zo vreemd, maar het is een onmogelijk verzoek, daar er geen bevredigende reactie op is. Als iemand namelijk op commando spontaan doet, is het niet spontaan meer. Spontaniteit ontstaat in vrijheid en wordt door dwang om zeep geholpen. Er wordt een patstelling gecreëerd. Andere voorbeelden van pragmatische paradoxen zijn: "Doe toch niet altijd zo gehoorzaam", 'Je zou juist van mij moeten houden". Deze uitspraken c.q. geboden zijn paradoxaal omdat ze gelijkwaardigheid (symmetrie) vereisen binnen het kader van een afhankelijke (complementaire) betrekking.

Dubbele Bindingen. (Double Binds). Dubbele bindingen en hun effecten gaan nog verder en zijn dwingender dan paradoxen. Ze zetten de ander niet alleen klem, maar ook in een onmogelijke positie. Kan er bij paradoxen nog sprake zijn van enige gelijkwaardigheid, bij dubbele bindingen is dit niet het geval. Hierbij is namelijk sprake van een specifieke relatie en een intens betrokken verhouding. Bijvoorbeeld een ouder en een kind. De ontvanger van de paradoxale boodschap -in dit geval het kind- kan onmogelijk uit deze situatie of relatie ontsnappen. De dubbele binding is dwingender, daar degene die klem gezet wordt eigenlijk gedwongen is om te reageren, maar niet in staat of bij machte is om adequaat te reageren. Hoe diegene ook zal reageren, het is (kan) nooit goed (zijn).