Communicatie, de basis

Communicatie, wat is het eigenlijk? Is er één bepaalde definitie voor? Nou ik kan je vertellen, dat is niet zo. Er zijn door allerlei deskundigen allerlei definities voor het woord 'communiceren' bedacht. Maar communicatie is ook moeilijker uit te leggen dan het lijkt. Er komt van alles bij kijken. In dit artikel is te lezen hoe Roelf Middel de term communicatie uitlegt aan de hand van een deel van zijn artikel 'Communicatie en massacommunicatie. Een zaak van levensbelang'. We gaan aan de hand van drie hoofdstukjes uitleggen wat communicatie is.

• Communicatie of geen communicatie?
• Basisbegrippen communicatieleer
• Soorten communicatie

Communicatie of geen communicatie?

Om te beslissen of iets communicatie of geen communicatie is, kijken we naar drie punten:

• De intentie van de zender om te communiceren
• De geslaagdheid van de communicatie
• De wederkerigheid van de communicatie

De intentie van de zender om te communiceren

Om van communicatie te spreken moet de zender, volgens Middel, in ieder geval de intentie hebben om te communiceren. Als je stelt dat iets ook communicatie is als er geen zender is die wou communiceren, dan is álles communicatie. Dan is het begrip zó breed dat het eigenlijk niet meer uit te leggen is. Vandaar dat de meeste wetenschappers stellen dat er in ieder geval een zender moet zijn die de intentie had om te communiceren.

De geslaagdheid van de communicatie

Moet de communicatie geslaagd zijn om te spreken van communicatie? Nee, zegt Middel, want wat is geslaagd? Is de communicatie geslaagd als de boodschap is gezien? Als de boodschap is begrepen? Of als er antwoord is gegeven op de boodschap? Of de communicatie geslaagd is, ligt aan de zender. En dat is bij elke zender weer anders, vandaar dat Middel (en de meeste deskundigen) geslaagdheid niet als eis stellen voor communicatie.

De wederkerigheid van de communicatie

Moet de ontvanger reageren op de zender om te spreken van communicatie? Ook hierop antwoord Middel nee. Als dit wel zo zou moeten zijn, zou er bij sommige massacommunicatie eigenlijk geen sprake zijn van communicatie, omdat ontvangers daarbij soms helemaal niet kunnen reageren.

Met deze drie criteria komen we uit op het volgende schema:

Basisbegrippen communicatieleer

Basismodel

Het basismodel is als volgt:

• Z: zender: heeft de intentie om iets te communiceren.
• B: boodschap: inhoud.
• M: Middel: hulpmiddel om afstand en/of ruimte te overbruggen.
• O: ontvanger: waar de communicatie terechtkomt.

Omgevingsfactoren

• Feedback: alle informatie die terugkomt van de ontvanger naar de zender.
• Terugkoppeling: eventuele bijstelling van communicatie op grond van de feedback.
• Macro-niveau: communicatie op een groot niveau. Het gaat om een groot publiek en het is een gedrang van velen om gehoor te vinden.
• Meso-niveau: communicatie op middel niveau. Dit kan bijvoorbeeld communicatie in een bedrijf zijn. Het is niet klein en persoonlijk, maar ook niet zo groot als landelijk niveau.
• Micro-niveau: communicatie op het kleinste niveau. Denk aan communicatie binnen een gezin of vriendengroep.

Denk bij deze omgevingsfactoren wel om het verschil tussen de feedback en de terugkoppeling. De feedback levert informatie op grond waarvan de terugkoppeling kan plaatsvinden. Stel dat een klas de uitleg van de leraar niet begrijpt. De boodschap is dan de uitleg van de docent, de feedback kan dan zijn dat de leerlingen zeggen dat ze het niet snappen en de terugkoppeling kan zijn dat de docent het nóg een keer uitlegt, maar dan op een andere manier.

Encoderen en decoderen

Encoderen: de zender zet zijn boodschap in een bepaalde vorm, een code. Dit kan bijvoorbeeld een taal zijn.
Decoderen: de ontvanger interpreteert de boodschap op een bepaalde manier.
De boodschap kan op een andere manier worden opgevangen als dat hij door de zender bedoeld was

Ruis

Ruis is een storing. Bij het communicatieproces treden regelmatig storingen op. Dit kan interne ruis of externe ruis zijn. Interne ruis gebeurd binnen het communicatieproces, dus bij de zender, de boodschap, het middel of de ontvanger. Externe ruis komt van buitenaf. Dit kan bijvoorbeeld een huilend kind zijn. Ruis hoeft er niet voor te zorgen dat een boodschap niet overkomt. Veel communicatie kan wel tegen een bepaalde mate van ruis.

Redundantie

Redundante informatie is informatie die geen toegevoegde waarde heeft. Een groen stoplicht is een voorbeeld van redundante informatie. Als het rode licht alleen maar uit zou gaan, zonder dat er groen licht zou gaan branden, zou dat eigenlijk ook al genoeg zijn. Een ander voorbeeld is deze zin:
'Ik kom op woensdag 13 oktober 2004 's middags om 16:44 uur uit Den Haag met de intercity aan op het Centraal Station van Utrecht.'

Als de ontvanger al over wat informatie beschikt, zou de zin prima zo kunnen worden gebracht:
'Aankomst woensdag 16:44 uur.'

Toch is redundante informatie toch wel handig om in een bepaalde mate te gebruiken, zodat mensen wat meer van de context snappen.

Miscommunicatie en non-communicatie

Miscommunicatie: de boodschap komt bij de ontvanger anders over dan hij door de zender is bedoeld.
non-communicatie:er komt helemaal niets over bij de ontvanger.

Metacommunicatie

Metacommunicatie is communicatie over communicatie. Het onderwerp van de communicatie is dan dus communicatie zelf. Bijvoorbeeld: je praat met iemand over de manier waarop jullie communiceren.

Soorten communicatie

Er zijn veel soorten indeling van communicatie. De belangrijkste vormen zijn de volgende:

• Verbale communicatie: er wordt gebruik gemaakt van woorden, bijvoorbeeld een gesprek of een brief.
• Non-verbale communicatie: er wordt geen gebruik gemaakt van woorden. Deze vorm bevat vaak emoties, denk aan een knipoog, een boos gezicht of een ingezakte houding. Ook klederdracht en kleding zijn voorbeelden van non-verbale communicatie.
• Massa communicatie: de zender heeft de intentie om zich tot de openbaarheid te richten. Dit houdt in dat iedereen van zijn boodschap kennis kan nemen. De boodschap is dus openbaar en voor iedereen toegankelijk.
• Interpersoonlijke communicatie: de communicatie is besloten van aard en niet bedoeld voor mensen die er niet bij betrokken zijn.
• Intrapersoonlijke communicatie: de zender en de ontvanger is dezelfde persoon. Dit kan bijvoorbeeld als iemand een dagboek bijhoudt, als je tegen de spiegel praat of als je in je agenda schrijft.

Al met al is dit ongeveer de basis van communicatie.