Nepnieuws, hoax en alternatieve feiten

We leven in een wereld waar veel digitaal gecommuniceerd wordt en onder al die informatie zit ook nepnieuws. Volstrekt onzinnige berichten kunnen een eigen leven gaan leiden en meningen van mensen beïnvloeden. Het is een psychologische truc en nepnieuws, vooral een digitaal fenomeen, is zo’n truc. Nepnieuws is foutieve informatie, dat meelift met het serieuze nieuws. Het is aan de lezer, kijker en luisteraar om waar van onwaar te onderscheiden. De reden om nepnieuws te verspreiden kan uit een grap zijn geboren, maar ook commercieel of politiek zijn. Nepnieuws gebruikt allerlei woord- en goocheltrucs om de waarheid te verhullen, in te pakken of te wijzigen. Lezers worden daardoor op het verkeerde been gezet of ronduit misleid. President Trump van Amerika roept graag en veel dat een nieuwsbericht 'fake news' of een 'hoax' is. Trump is een van de invloedrijke mensen die nepnieuws tot kunst heeft verheven.

Desinformatie door nepnieuws

• Nepnieuws
• Strategie van beïnvloeding door desinformatie
• Oppassen voor nepnieuws
• Nepnieuwsbericht
• Hoax
• Alternatieve feiten - Alternative facts
• Tot slot over nieuws en nepnieuws

Nepnieuws

Nepnieuws is foutieve informatie. Het is geen fenomeen van de eenentwintigste eeuw, maar in feite zo oud als de mensheid zelf. Wat de vorige eeuwen ontbeerden waren de sociale media. In de digitale wereld verspreidt nepnieuws zich razendsnel. Het laat zich met moeite tegenspreken en is moeilijk van het internet te verwijderen. Een bericht dat aanslaat kan zich binnen een paar minuten over de wereld verspreiden, doordat mensen het delen op sociale media en op het bericht reageren. Het nepnieuws wordt er alleen maar groter van en infiltreert in de hoofden van de lezers. Nepnieuws speelt in op de menselijke behoefte om emoties te delen. Hoe sterker de emotie hoe groter de behoefte om het te delen met anderen. Delen kan via een gesprek, maar het kan supersnel via de social media. Een sterke emotie is vaak sneller dan een logische gedachte.

Voorbeeld van nepnieuws

Een van de geruchten ging (najaar 2016) over een pedoseksueel netwerk dat Clinton vanuit een pizzeria in Washington zou runnen. Miljoenen mensen, waaronder de (destijds nog beoogd) nationale veiligheidsadviseur Michael Flynn, deelden het nieuws en droegen bij aan de verspreiding van de onzin. In december 2016 was er zelfs een Clinton-hater die vanwege het nepnieuws een pizzeria beschoot. Het bericht circuleerde lang als ‘echt waar’ op sociale media. Het is moeilijk te achterhalen of dit nepnieuws uit strategisch politieke overwegingen werd verstuurd en in welke mate het invloed heeft gehad op de Amerikaanse verkiezingen die door Trump werden gewonnen. Het droeg bij aan het spinnen van een negatief imago rondom Clinton, die uiteindelijk de verkiezingen verloor.

Strategie van beïnvloeding door desinformatie

Het verspreiden van nepnieuws kan een grap zijn - denk aan de aloude 1 aprilgrappen - maar kan ook een bewuste strategie zijn. Mensen die vals nieuws als geintje verspreiden, doen dat zonder achterliggende bedoelingen. Anders is het als nepnieuws verspreid wordt om commerciële of politieke redenen. Maatschappelijke processen worden door desinformatie beïnvloed en het kan een strategie zijn om die processen met manipulaties te sturen. We worden bijvoorbeeld gestimuleerd om spullen te kopen of krijgen gerichte informatie die onze mening beïnvloedt. Nepnieuws kan daarmee invloed hebben op bijvoorbeeld verkiezingen.

Oppassen voor nepnieuws

Nepnieuws is een probleem omdat er over heel belangrijke onderwerpen leugens worden gepubliceerd die in menings- en besluitvorming mee gaan spelen. De herkomst van nepberichten is meestal niet te achterhalen en een publieke verantwoording en discussie ontbreekt. Als voorbeeld is daar het vele nepnieuws over klimaatverandering. Het barst in de (sociale) media van de feitelijk onjuiste berichten over bijvoorbeeld de problemen rond het klimaat. Nepnieuws verschuilt zich:

• in een nieuwsbericht waarin feitelijke onwaarheden als waar worden gepresenteerd;
• in een hoax;
• in het fenomeen 'alternatieve feiten'.

Nepnieuwsbericht

Nepnieuws laat zich het beste uitleggen aan de hand van een voorbeeld. Neem bijvoorbeeld het onderwerp klimaatverandering. Er worden veel leugens over het fenomeen ‘klimaatverandering’ verspreid, waardoor bij discussies argumenten en valse argumenten door elkaar gaan lopen. Een van de nepnieuwsberichten gaat over het feit dat CO² helemaal niet bijdraagt aan klimaatverandering, terwijl onderzoeken en feiten juist uitwijzen dat de CO² wel degelijk bijdraagt aan de klimaatverandering. Het is aan de lezer om zich goed te informeren en om uit al het nieuws feiten van fictie te scheiden.

Hoax

Een hoax is ook nepnieuws, dat de nieuwsconsument op het verkeerde been zet. Het is een onjuist bericht, dat via mail verstuurd wordt of op een website of digitaal platform wordt gepubliceerd. Een hoax is als een kettingbrief, die de lezer aanspoort het bericht zoveel mogelijk te delen. In korte tijd worden op die manier heel veel mensen bereikt. Een hoax zaait verwarring en kan schade toebrengen als er bijvoorbeeld in wordt opgeroepen om een bepaald bestand van je computer te verwijderen. Er zijn websites, zoals VirusAlert.nl, waar je kunt opzoeken of het bericht dat je niet vertrouwt een hoax is. Hoaxes kunnen jarenlang actief blijven. Een bekende hoax is de waarschuwingsmail voor een computervirus.

Alternatieve feiten - Alternative facts

Je hebt feiten en je hebt onwaarheden. Per definitie hebben feiten geen alternatief: het zijn gecontroleerde en controleerbare waarheden. De zogenaamde alternatieve feiten zijn niet anders dan verhullingen, verdraaiingen en omkeringen van de feiten. Wanneer de feiten niet wenselijk zijn kun je met alternatieve gegevens komen, met een ander verhaal, maar niet met alternatieve feiten, want die bestaan niet. Het begrip alternative facts komt uit Amerika en werd de wereld in geslingerd na de inauguratie van president Donald Trump.

Inauguratie en alternatieve feiten

Tijdens de inauguratie van president Trump van Amerika werden er verschillende mededelingen gedaan over het aantal mensen dat aanwezig was bij de inauguratie. Amerikaanse media berichtten, gestaafd met foto’s, dat er bij de inauguratie van Donald Trump veel minder mensen aanwezig waren dan bij die van zijn voorganger Barack Obama. De woordvoerder van Trump, Sean Spicer, beschuldigde de media - uitgaande van het principe dat de aanval de beste verdediging is - van het verspreiden van valse cijfers en berichten en beweerde met grote stelligheid dat er nog nooit zoveel mensen voor het Capitool hadden gestaan als die 20ste januari 2017. Een van Trumps naaste adviseurs, Kellyanne Conway, kwam tijdens een vraaggesprek in een praatprogramma met het begrip ‘Alternative facts’, alternatieve feiten op de proppen. Zonder enig bewijs werden de alternatieve feiten ('er zijn nog nooit zoveel mensen bij een inauguratie geweest') voorgeschoteld als dé feiten.

Tot slot over nieuws en nepnieuws

Nepnieuws is zo oud als de wereld. Toen en nu geldt dat je als lezer je hoofd moet gebruiken en gezond wantrouwend moet zijn over de informatie die tot je komt. Nieuws moet een herkenbare, authentieke bron hebben en hoort objectief te zijn, in de zin dat feiten zijn gecontroleerd en er aan hoor en wederhoor is gedaan. In een democratie is een nieuwsvoorziening die werkt volgens die principes onontbeerlijk; het voedt de publieke discussie met feiten.

Lees verder

• Weerbaar maken tegen nepnieuws met disclaimer
• Facebook en Google - invloed van nepnieuws en filterbubbels
• Nepnieuws - Hoe herken je fake news en nepberichten
• Nieuwsmijder – afkeer van het dagelijkse nieuws en media