Assertiviteit: Nee willen en toch ja zeggen

Hoe komt het toch dat we zo vaak ja zeggen, terwijl we eigenlijk nee willen zeggen? Waarom weten we naderhand precies wat we hadden moeten zeggen, maar op het moment zelf met onze mond vol tanden staan? Hoe vaak willen we iets zeggen, maar houden dan toch onze mond? Iedereen heeft weleens last van verlegenheid, schaamtegevoel of onzekerheid. Kom jij wel genoeg voor jezelf op? Is de oorzaak echt een gebrek aan assertiviteit en wat is assertiviteit eigenlijk?

Assertiviteit

Het woord ‘assertiviteit’ komt oorspronkelijk van het Engelse woord ‘assertive’. De definitie van assertiviteit in het woordenboek is: zelfverzekerdheid, het zich doen gelden. Wanneer men assertief is, wil dat zeggen dat men zich zelfbewust gedraagt, dat men zichzelf kenbaar maakt en als het nodig is ook voor zichzelf opkomt. Dat is assertiviteit zoals het wordt omschreven door de psychologie. Een aantal jaren geleden kwam het woord ‘assertiviteit’ ineens in de mode. Er werden assertiviteitscursussen gegeven en iedereen die een beetje onzeker was, moest een cursus volgen. Helaas werd er aan de term assertiviteit ineens een heleboel andere aspecten toegeschreven. Het tonen van emoties, het opkomen voor de eigen rechten, keuzes durven maken en zonder enige vorm van schuldgevoel een eigen weg inslaan. De assertiviteitscursus zou men doelbewuster maken en iemand recht op zijn eigen doel laten afgaan. Jammer genoeg werd daardoor aan het doel voorbij gegaan. Sommige trainingen wierpen geen vruchten af maar wel een heleboel extra problemen. Totale ontreddering en zelfs echtscheidingen kwamen voor. Tegen je zin in moest je ineens allerlei intimiteiten en problemen op tafel leggen. Maar dat is nu juist niet het doel van assertief zijn. Assertief zijn houdt in, dat men zelf bepaalt wat er wel en niet gebeurt. Men is zelfbewust en bepaalt zelf wat men wil, zonder daarbij de omgeving en anderen uit het oog te verliezen.

Je assertief opstellen

Er zijn dus een behoorlijk aantal verkeerde omschrijvingen voor assertiviteit in de omloop. Assertiviteit wil niet zeggen: Doelbewust en recht vooruit op je eigen doelen afgaan. Assertiviteit wil juist zeggen dat iemand een keuze heeft. Iemand kan ervoor kiezen om ‘nee’ te zeggen, maar men kan ook kiezen om iemand anders een plezier te doen en ‘ja’ zeggen. Een assertieve opstelling wil dan ook zeggen dat men rekening houdt met de omgeving, maar ook met zichzelf. Het wil niet zeggen dat men altijd en overal moet uitten wat men denkt en voelt. De bedoeling van assertiviteit is, dat men in staat is een eigen mening te vormen en in verbinding staat met de eigen gevoelens, maar het uitspreken van die mening en gevoelens zijn nog altijd een eigen keuze. Het belangrijkste kenmerk van assertiviteit is een reële gedachtegang waarin men zichzelf keuzevrijheid toestaat. Wanneer je moeite hebt met het zeggen van ‘nee’, zul je eens bij jezelf te raden kunnen gaan of dat niet door een irreële gedachtegang komt. Bijvoorbeeld dat je over de gevolgen van het nee zeggen nadenkt of over de gevoelens die je bij anderen oproept wanneer je nee zegt.

Assertiviteitstraining zoals deze bedoeld is

De bedoeling van een assertiviteitstraining is het aanpakken van zaken zoals verlegenheid, schaamte, onzekerheid en vervelende remmingen. Voor de deelnemers begint een periode van hard werken en veel oefenen. Zij zullen ook buiten de trainingssituatie om, bereid moeten zijn om nieuwe vaardigheden te leren en daarvoor enige ‘risico’s’ te nemen. Het is geen training voor het plezier. Een assertiviteitstraining betstaat over het algemeen uit vier onderdelen.

1. Het leren van de verschillen tussen het (her)kennen van assertief gedrag, non-assertief gedrag, sub-assertief gedrag en agressief gedrag.
2. Het leren (her)kennen van wederzijdse rechten binnen sociale contacten.
3. Het wegnemen van oorzaken die assertief gedrag in de weg staan, zoals schaamte, schuldgevoel en onzekerheid.
4. Het ontwikkelen van assertief gedrag door in groepsverband allerlei situaties te oefenen.

Hierdoor leert men de verschillende onderdelen van assertiviteit kennen en gebruiken. Dat kan leiden tot een beter functioneren van een persoon.

Het leren (her)kennen van de verschillende gedragingen

Een voorbeeld: Je hebt een week vakantie en bent van plan om een aantal dagen weg te gaan. Je wilt een huisje huren en lekker de natuur in om te wandelen. Een goede vriend gaat juist in die week verhuizen. Er moet nog veel gedaan worden en je besluit een paar dagen later weg te gaan en eerst een weekend te helpen met klussen. Schilderen en behangen vind je wel leuk maar sjouwen echter helemaal niet en het is ook nog slecht voor je al geblesseerde rug. De verhuizing is pas op dinsdag dus dat komt mooi uit. Vol goede moed begin je op vrijdagavond al met klussen. De vriend is zeer dankbaar en verteld steeds hoe fijn hij het vindt dat je bent komen helpen. Het liefst zou hij het hele huis af hebben tegen de tijd dat de eigenlijke verhuizing begint. Maar er is behoorlijk wat te doen en de andere twee vrienden die zouden komen helpen zijn er niet. De een komt morgen pas en de ander heeft afgebeld vanwege een gezinssituatie. Je bent bang dat het niet af komt in dit weekend. Maar goed, het is gezellig en je bent lekker bezig. De vriend laat je het hele weekend weten dat hij heel erg blij is met je hulp. Ook zegt hij steeds hoeveel er nog gedaan moet worden voor dinsdag. Dan is het zondagavond, je hebt voor de laatste keer de kwast uitgespoeld en staat op het punt om weg te gaan. De vriend vraagt ineens of je morgen en overmorgen misschien toch nog terug kan komen om verder te helpen. Hij zit zo omhoog en hij vind het ook erg gezellig als je er bent. Volgens hem gaat hij het met jouw hulp wel redden en je hebt ook altijd zulke goede ideeën over de inrichting, die vast van pas komen na de verhuizing.
In zo’n situatie vinden mensen het vaak moeilijk om nee te zeggen. Gevoelens als schuldgevoel, het zich verplicht voelen en zich onder druk voelen staan maken het nee-zeggen tot een moeilijk dilemma.

De mogelijke reacties

Er zijn ruwweg vier reacties mogelijk: non-assertief gedrag, sub-assertief gedrag, agressief gedrag en assertief gedrag.

Reactie een

Je kunt meteen besluiten om terug te komen, maar omdat daardoor de plannen voor je vakantie in duigen vallen zul je de komende dagen gemengde gevoelens hebben. Je wilt je nog wel inzetten, maar je voelt ook ergernis door de gang van zaken. Je vriend zit straks lekker in een piekfijn huis, terwijl jij aan vakantie toe bent die dan zo goed als voorbij is. Deze reactie is een duidelijk geval van nee willen, maar toch ja zeggen. Dit is non-assertief gedrag. Door deze reactie krijgen anderen het idee dat je van harte toestemt, terwijl het tegendeel juist waar is. Voor jezelf kan dat vervelende effecten hebben.

Reactie twee

Je spreekt je twijfel hardop uit, je hebt eigenlijk al plannen voor je vakantie, maar ja je vriend zit zo omhoog dat je misschien toch nog wel zou kunnen helpen. Het komt er niet erg enthousiast uit in de ijdele hoop dat je vriend je twijfel bemerkt en zelf het verzoek ongedaan zal maken. Helaas heeft de vriend het eigenbelang teveel voor ogen, dus zal de stille hint niet worden opgemerkt. Alweer een duidelijk geval van nee willen en ja zeggen, waarbij er wel twijfel geuit wordt. Deze reactie valt onder sub-assertief gedrag. Waarschijnlijk ben je teleurgesteld in je vriend die zo duidelijk zijn eigen belang voor jouw belang laat gaan. Ook was de twijfelende reactie niet erg duidelijk, dus misschien ben je nu ook niet zo tevreden over jezelf. Hieruit blijkt dat sub-assertief gedrag een vervelend effect heeft op je vriendschap, maar ook op jezelf.

Reactie drie

Je bent het hele weekend hard bezig geweest voor je vriend en je hebt je helemaal ingezet. Het feit dat je vriend weet dat je vakantie hebt kan boze gevoelens opwekken. Je vindt het nogal onbehoorlijk van je vriend dat hij het zelfs maar durft te vragen. Je bent ook nog eens moe door het harde werk en hebt daardoor geen puf meer om vriendelijk te zijn. Je maakt hem onomwonden duidelijk dat je nu weggaat en van je vakantie gaat genieten. Een duidelijk geval van nee willen en dit, op een nogal lompe wijze naar voren brengen. Deze reactie is duidelijk agressief gedrag. De effecten kunnen erg vervelend zijn en de vriendschap zelfs bekoelen. Je vriend die zich van geen kwaad bewust is, voelt zich aangevallen en daardoor kan er een heftige woordenwisseling volgen.

Reactie vier

De reactie er even over te willen nadenken, lijkt de enige juiste te zijn. Dit is assertief gedrag. Als antwoord vertel je je vriend dat je er nog even over na wilt denken. Dat is niet meer dan logisch, aangezien het hier niet om iets onbelangrijks gaat. Want waarom zou je meteen een antwoord moeten geven op een onverwachte vraag, terwijl je al andere plannen hebt. Hierdoor heb je de tijd om zelf een keuze te maken. De keuze kan vallen voor de verhuizing of voor je vakantie. Hierbij maak je gebruik van je recht om een bewuste keuze te maken tussen ja of nee zeggen. De effecten van deze reactie zijn onvoorspelbaar, maar wanneer de vriend een echte vriend is zal er begrip zijn voor jouw keuze, hoe deze ook uitvalt.

Allerlei reacties

Uiteraard kan niemand met enige zekerheid zeggen hoe iemand zal reageren op een bepaalde situatie. Vaak weten we zelf niet eens hoe we reageren tot we daadwerkelijk reageren. Het is niet zeker dat de dingen precies zo gebeuren als hierboven geschreven staat. Er zijn vele verschillende reacties mogelijk en er is niet één juiste of beste manier van reageren. Het zal iedere keer weer afhangen van de situatie en van de overwegingen die gemaakt worden. Belangrijk is echter wel, dat welke keuze je ook maakt en welke reactie je ook verkiest te geven, het jouw keuze is. Een keuze die jij maakt door middel van zelfbewust gedrag, waarmee je jezelf kenbaar maakt en als het nodig is voor jezelf opkomt, terwijl je rekening houdt met jezelf en de omgeving.

Lees verder

• Het zelf: eigenwaarde is belangrijk
• Emoties: wat emotioneert ons?
• Motivatie: wat motiveert ons?