Homo verdringt Australopithecus boisei

De Australopithecus boisei maakte zich niet zo druk. Voor zover is na te gaan bleef hij op zijn gemak zitten waar hij zat, tot dat hij door een andere hominide zou worden uitgedaagd. Helaas voor de gemakzucht van de boisei was er een andere hominide en werd die uitdaging werkelijkheid!

Het overgangstype

Onder de vondsten die Richard Leakey verzameld had aan de oostelijke oever van het Rudolfmeer, bevond zich ook een reeks fossielen van een overgangstype (van de late fijngebouwde Australopithecinae naar Homo Habilis). Een miljoen jaar leefde dit type naast de boisei. Het bestaan van deze Homo habilis is zonder twijfel vastgesteld. Aanvankelijk kruiste hun pad zich niet, omdat hun wijze van bestaan uiteen liep. Maar naarmate de tijd verstreek moet deze situatie veranderd zijn. Hoewel de boisei niet beduidend evolueerde, deed de slanke hominide dat wel. De hersenen van dit type werden groter en dat was klaarblijkelijk een ramp voor alle robuuste Australopithecinae, zowel in het noorden als in het zuiden van Afrika.

Australopitecus boisei verdrongen

De boisei verdween ongeveer een miljoen jaar geleden uit Oost-Afrika en volgens geoloog Broom verdween hij ongeveer gelijktijdig uit Zuid-Afrika. In feite zijn er geen betrouwbaar gedateerde exemplaren van dit type bekend die minder dan een miljoen jaar oud zijn. De opkomende overgangsvormen van de fijngebouwde Australopithecinae in Homo (wiens bestaansmogelijkheden groter werden naarmate zijn hersenen groter werden en zijn kwaliteiten als jager zich ontwikkelden) verdrongen klaarblijkelijk de lompe neven van de oppervlakte van onze planeet.

Overgangsvorm oostzijde Rudolfmeer

Wat is die overgangsvorm die aan de oostzijde van het Rudolfmeer naar voren is gekomen? Richard Leakey veronderstelt dat deze vorm gelijk is aan de Homo habilis uit de Olduvai-kloof en Richard heeft daarbij steun gekregen van anderen (met name Elwyn Simons en David Pilbeam, twee specialisten uit Yale, die foto's en afgietsels van verscheidene exemplaren hebben bestudeerd). Richard zelf wil zijn vondst geen naam geven. Hij is buitengewoon voorzichting met etiketten. Hij noemt eenvoudigweg alle robuuste typen Australopithecus en alle fijngebouwde typen Homo en laat een nauwkeuriger benaming van de soorten bij voorkeur aan anderen over.

Opmerking
Het is buitengewoon verstandig van Richard. Immers het hele verhaal van de Homo habilis is nog niet verteld. Het is duidelijk dat naarmate de afstamming van de Homo verder terug in de tijd wordt gedrongen, hij minder en minder een Homo zal worden en vroeger of later anders zal moeten worden genoemd.

Overlapping in tijd

In 1971 vond Richard Leakey een kaakfragment dat 2.6 miljoen jaar oud kan zijn en dat hij voorlopig determineerde als van een Homo. In 1972 kondigde hij de ontdekking aan van een 2.5 miljoen jaar oude schedel. De hersenholte daarvan is groter dan van welk habilis-specimen ook. Maar dat brengt de Homo op een afstand van minder dan 400.000 jaar van die 19 slanke Australopithecinae-tanden die door de expeditie in Omo (net over de Ethiopische grens) werden gevonden en die op 1,8 miljoen jaar werden gedateerd. Daarmee zien we dat het fijngebouwde type van de Australopithecinae en Homo elkaar in tijd overlappen. Omdat ook de fysieke kenmerken elkaar beginnen te overlappen en verwarrend in elkaar overlopen, waardoor het moeilijk wordt om te zeggen wie de een en wie de ander is, moet dit waarschijnlijk een van die punten zijn waar een breuk in de keten aan de orde is. Een breuk die gesteld kan worden op 2 miljoen jaar geleden. Omstreeks die tijd zal naar de ontbrekende schakel gezocht moeten worden. Hoe die ontbrekende schakel dan genoemd zal worden, zal wellicht nog een poosje onbeantwoord blijven.

Stenen werktuigen

Een andere fascinerende verrassing van de oostzijde van het Rudolfmeer zijn de stenen werktuigen, die 850.000 jaar ouder zijn dan de oudste werktuigen van de Olduvai-kloof. Bovendien zijn deze werktuigen beter gemaakt, waarschijnlijk door de fijngebouwde typen (die Richard Homo noemt). Ook in Omo kwamen werktuigen te voorschijn. Hun ouderdom kon worden vastgesteld op 2,1 tot 1,9 miljoen jaar (dankzij die geweldige vulkanische as-kalender)

Lastig probleem

Omdat de meeste hominide fossielen uit Omo super-robuust zijn, ontstaat er opnieuw het lastige probleem of de superrobuste boisei al dan niet werktuigen maakte. Het zou erg prettig zijn als de leden van de Omo-expeditie dat probleem zouden kunnen oplossen op dezelfde wijze als de Leakey's dit deden in de Olduvai-kloof, door habilis-overblijfselen samen met hun werktuigen te vinden. Maar tenzij (of totdat) zij dit doen, kan de jury geen uitspraak doen in deze zaak.

Gedoemd te verdwijnen

Het kan zijn dat de boisei ook werktuigen gebruikt heeft. Maar dan was dat niet met veel begrip. Bovendien zal de afhankelijkheid van de boisei van die werktuigen nooit erg groot geweest zijn, door zijn voorkeur voor een plantaardig dieët. Deze beperking zou kunnen verklaren waarom boisei nooit tot een mens geëvolueerd is. Had dit type meer en meer gebruik gemaakt van werktuigen, dan zou hij in toenemende mate handvaardiger zijn geworden en zouden zijn hersenen zich geleidelijk ontwikkeld hebben. Als de boisei er ooit in geinteresseerd geweest was om zijn dieët uit te breiden met veel vlees, dan zouden zijn gedachten waarschijnlijk meer in beslag zijn genomen door werktuigen. Niet alleen om pezige en kraakbeenachtige delen van zijn prooi in stukken te hakken, maar ook om die prooi te achtervolgen en te doden. Echter die bestaansmogelijkheid werd reeds bezet door een andere hominide. Als gevolg daarvan was de boisei (samen met het robuuste type in Zuid-Afrika) zeker om en nabij 2 miljoen jaar geleden (en waarschijnlijk zelfs al veel vroeger) gedoemd te verdwijnen. Enkele miljoenen jaren lang sloeg boisei ongetwijfeld zijn kleinere, levendiger, steeds intelligenter, steeds gevaarlijker neef gade terwijl die ronddraafde. Dit zonder zich te bekommeren om het feit dat zijn potentiële moordenaar voor zijn ogen evolueerde.