Spijt, een pijnlijke negatieve emotie

Spijt is een naar complex gevoel. Complex omdat het een reactie is op een keuze die je gemaakt hebt, of op iets wat je juist hebt nagelaten. Maar spijt kan ook handig zijn wanneer het je behoedt voor verkeerde beslissingen. Spijt komt soms op tijd. Bij spijt komen meerdere negatieve gevoelens om de hoek kijken, zoals schuldgevoel en eigen onvermogen. Want je hebt de verkeerde beslissing genomen uit onwetendheid of omdat een situatie je boven het hoofd groeide.

• Keuze is essentieel
• Had ik maar…
• Spijttheorie
• Spijt appèl
• Spijtoptant
• Spijt en excuses

Keuze is essentieel

Spijt gaat over het verleden. Bij spijt kijk je terug op dingen die gebeurd zijn en die je liever anders had gedaan. Spijt is daarom complex en je moet hiervoor ook het vermogen hebben om achteruit te kijken. Dit is de reden dan kinderen minimaal zes jaar moeten zijn voordat ze spijt van iets kunnen hebben. Voor hun zesde zijn ze hiertoe intellectueel nog niet in staat. Spijt heeft ook een functie. Wanneer een beslissing hebt genomen waar je later spijt van hebt, zal je een dergelijke beslissing niet herhalen. Het overkomt je geen tweede keer.

Had ik maar…

Bij spijt draait alles om het verleden en denk je tegen de feiten in. Hier bestaat ook een term voor, namelijk ‘counterfactual thinking’. Dit gebeurt meestal bij beslissingen waar je achteraf spijt van hebt of waar je je schuldig over voelt. Soms kan spijt van dingen die je hebt nagelaten ook helpen om jezelf te verbeteren. Voortaan zal je harder werken, beter je best doen, meer focussen op je doel. Wanneer je dat in het verleden had gedaan, was de uitkomst beter geweest.

Spijttheorie

Dit is bedacht in 1982 door David E. Bell, Graham Loomes en Robert Sugden en verwijst naar de theorie dat de angst voor spijt achteraf beslissingen die je nu maakt kan beïnvloeden. Keuzestress bijvoorbeeld komt vaak voort uit een angst voor spijt. Bij een lastige keuze, wordt dan ook liever de keuze uitgesteld of helemaal niet gemaakt. Dit om spijt achteraf vanwege een verkeerde keuze te voorkomen. Bij de spijttheorie gaat het erom dat spijt soms op tijd komt. Door na te denken over je toekomstige bejaarde ik die rond moet komen van alleen AOW kiezen veel mensen toch voor pensioenopbouw en dan komt spijt volgens de spijttheorie op tijd.

Spijt appèl

Loterijen doen bewust een beroep op de spijttheorie, wat spijt appèl genoemd wordt. Het spijt appèl is een vorm van emotionele chantage. Vooral de postcodeloterij maakt hier gebruik van. ‘Hoe zou u zich voelen wanneer de hele straat een miljoen wint en u niet?’ Dat wil je natuurlijk niet meemaken en angst voor spijt achteraf doet mensen dan toch maar beslissen om mee te doen. Ook dit is een vorm van angst voor spijt achteraf. Alleen bij spijt appèl blijft er voor veel mensen toch een onprettig gevoel hangen bij deze beslissing. Er wordt bewust gebruikt gemaakt van de angst voor spijt achteraf (spijttheorie). Een appèl (dringend beroep) op de angst voor spijt achteraf.

Spijtoptant

Wanneer je een keuze hebt gemaakt en deze achteraf betreurt en er daarom op terug wilt komen, spreken we van een spijtoptant. Er wordt in de praktijk vanuit gegaan dat mensen wel eens spijt krijgen van een genomen beslissing. Daarom bestaan er mogelijkheden om een keuze binnen een korte tijd weer terug te draaien. Denk hierbij aan de veertien dagen bedenktijd bij colportage of het bedenktermijn van drie dagen na het kopen van een huis.

Spijt en excuses

Spijt gaat soms over dingen die we hebben gedaan en soms over dingen die we hebben nagelaten. Wanneer we excuses moet maken voor dingen die we verkeerd hebben gedaan, gaat hier lange tijd overheen. Zeker wanneer dit in de sociale context is gebeurd. Het is niet makkelijk om excuses te maken en vaak zijn er in de emoties van beide kanten dingen gezegd en gedaan die niet meer ongedaan gemaakt kunnen worden. Je voelt je misschien wel schuldig, maar je bent ook gekwetst. Er is een emotionele wond geslagen die niet snel zal genezen. Hiervoor is een afkoelingsperiode nodig en dit kan weken, maanden, maar ook jaren zijn. Dan nog is het moeilijk om je excuses aan te bieden en hierop heeft de commercie handig ingespeeld. Er zijn programma’s gemaakt waarin je openlijk je spijt kan betuigen zoals ‘Het spijt me’ met als presentator eerst Caroline Tensen (1994-1996) en later John Williams (2011-2013), 1000x Geluk met presentator Marlayne Sahupala (2007) en ‘Het Familiediner’ met als presentator Bert van Leeuwen (2000 tot heden).