De kansen van de vergrijzing

In de zorg is de vergrijzing in Nederland een groot onderwerp. Het lijkt een doodlopende zaak. Steeds meer ouderen hebben zorg nodig en kunnen niet meer werken. Wat heeft dit voor gevolgen? Wordt de AOW onbetaalbaar? Groeit de arbeidsmarkt scheef? Of zijn er ook positieve gevolgen die de vergrijzing meebrengt? De vergrijzing is onontkoombaar, maar in dit artikel wil ik graag kijken naar de kansen van de vergrijzing. Aangezien we niets kunnen doen om de vergrijzing tegen te gaan, is het dan niet het beste om dit te zien als een uitdaging? Een kans voor ondernemers? Is dit écht een doodlopende zaak of zit er toch vooruitgang in de vergrijzing?

1. Babyboomers

Na de Tweede Wereldoorlog was het dé tijd om een gezin te stichten. In die tijd werden er veel kinderen geboren, de zogenaamde ‘babyboom’ vond plaats tussen de jaren ‘40 en ‘70. Toen in de jaren ’60 de anticonceptiepil op de markt kwam, nam het aantal kinderen namelijk weer af. De kinderen uit deze tijd, de “babyboomers”, gaan nu met pensioen, de eerste babyboomers zijn nu 68. Dat betekent dat er naar verhouding nu veel (niet-werkende) ouderen zijn. Daarbovenop nog het feit, dat mensen steeds ouder worden door betere gezondheidszorg. (CBS, 2012)

1.1. Toekomst
Vanaf 2010 is de vergrijzing duidelijk begonnen, toen werden de eerste babyboomers 65 en gingen ze met pensioen. Naar verwachting zal de vergrijzing zijn top bereiken in 2040, dan zal de grijze druk (= verhouding 20-65 tot 65+) 51% zijn. In 2012 was de grijze druk 27%, dit wordt dus verdubbeld. (Giesbers, Verweij, & Beer, 2013)

2. Gevolgen

De vergrijzing heeft veel gevolgen op verschillende gebieden. Vaak negatief, maar in dit hoofdstuk wil ik daarnaast ook kijken naar de positieve punten op die vlakken, de kansen die er uit te halen zijn. Vergrijzing is immers niet tegen te houden, dus er het beste van maken en eruit halen wat er in zit lijkt het beste.

2.1. Financieel

Hoewel de pensioenleeftijd steeds hoger wordt, en werken na je 65e wordt gestimuleerd, is het grootste deel van de ouderen met pensioen. (Arts & Otten, 2013) Deze ouderen krijgen een pensioen. Dat betekent dat minder werkenden de zorg en het pensioen van een groeiend aantal ouderen moet betalen. (CBS, 2012) De pensioenleeftijd zal waarschijnlijk nog meer moeten stijgen om het allemaal te kunnen betalen. Ook zal in de toekomst de eigen bijdrage van ouderen omhoog gaan.

Pluspunten+
Veel ondernemers gaan in deze tijd met pensioen, deze verkopen vaak hun onderneming als overname binnen de familie niet mogelijk is. Dit is een ideale kans, niet alleen voor starters om van de grond te komen, maar ook voor bestaande ondernemers om hun klantenkring uit te breiden. Ook zijn er veel dingen waar veel ouderen geld aan uitgeven, dingen zoals uitjes (concerten, musea) en boeken. In de toekomst zal er waarschijnlijk ook behoefte zijn aan nieuwe technologie voor ouderen. (Singer, 2011) Dit betekent toename van werkgelegenheid. De kans om te investeren is nu. De vraag naar bijvoorbeeld meer zorg, technologie voor ouderen, cosmetica, medicijnen etc blijft de komende 40 jaar stijgen en zal daarna nog minstens 20 jaar aanhouden.

2.2. In de zorg

Meer ouderen betekent meer mensen die zorg nodig hebben. Helaas is hier niet altijd geld voor, dit zorgt ervoor dat minder werknemers voor meer cliënten zullen moeten zorgen. Dit levert hoge werkdruk op en zorgt voor vermindering van de kwaliteit van de zorg.

Pluspunten+
Dit levert kansen op om in de ouderenzorg te investeren. Ook creëert dit werkgelegenheid. In de toekomst wordt er in de zorg vaker gebruik gemaakt van technologie. De huidige 65plussers hebben nog weinig ervaring met technologie, maar de laatste babyboomers, uit de jaren ’50 en ’60, hebben dat wel. Zij willen in de toekomst misschien wel gebruik maken van meer hulp in de vorm van technologie, zoals hulp in de huishouding van apparaten, of financiële hulp via een computer of tablet. Dat betekent niet alleen dat ouderen zich langer zelfstandig kunnen redden zonder zorg, maar ook dat er meer werkgelegenheid kan worden gecreëerd voor mensen in de technologie (Singer, 2011).

2.3. Dorpen vergrijzen

Steeds meer jongeren vertrekken naar de stad, terwijl ouderen juist in de dorpen blijven. Jongeren gaan er studeren en blijven er wonen om te werken. Hierdoor daalt ook de werkgelegenheid in de dorpen en vertrekken nóg meer jongeren naar de stad. Veel faciliteiten veranderen daarom. Scholen en kinderdagverblijven zijn minder nodig in dorpen, deze verdwijnen daarom uit de dorpen. (CBS, 2012) Niet in elke provincie loopt de vergrijzing even hard. In 2005 stond Zeeland bovenaan met het hoogste aandeel ouderen, Drenthe en Limburg komen daarna. (Fokkema & Dykstra, 2007)

Pluspunten+
Waar scholen verdwijnen, is er kans voor ouderenvoorzieningen om zich te vestigen in deze dorpen. Zo kunnen deze meer gericht te werk te gaan en kan er makkelijker begeleid wonen ontstaan. Ook kunnen woningcorporaties hun slag slaan met aangepaste woningen voor ouderen. Niet veel ouderen hebben de neiging om nog te verhuizen, maar wanneer ze verhuizen valt de keus toch vaak op een rustige, beboste provincie. Drenthe is daarom erg in trek bij ‘jonge ouderen’, (55-65) dit wordt gekscherend ook wel Drenthenieren genoemd. Drenthe maakt hier goed gebruik van, deze jonge ouderen zitten vaak niet krap bij kas en komen voor rust en ontspanning. (Fokkema & Dykstra, 2007) Voorzieningen zoals het Drents museum of de orchideeëntuin spelen hier goed op in.

3. Banenkansen voor ouderen

Mensen tussen de 55 en 65 worden minder snel werkeloos dan vroeger, maar wanneer ze een keer zonder baan zitten is het moeilijk om weer aan het werk te komen. Juist terwijl deze mensen vaak veel ervaring en kennis hebben en vaak trouw zijn aan het bedrijf. Het gaat om een groep van ruim 2,1 miljoen mensen tussen de 55 en 65, waarvan 1 miljoen mensen aan het werk zijn. Het grootste deel van de mensen (90%) die niet aan het werk zijn, willen of kunnen dat niet meer, de overige 10% wil graag aan het werk. In 2009 waren dat 104 duizend 55 plussers, die wel zouden willen werken, maar werkloos zijn. (RWI, 2011) Door deze doelgroep te stimuleren en te helpen bij het vinden van een nieuwe baan, hoeven er minder uitkeringen betaald te worden en wordt de arbeidsmarkt gestimuleerd.

Vrijwilligerswerk
Ook zijn er veel ouderen die bereid zijn om vrijwilligerswerk te doen. Babyboomers zijn relatief gezond en willen vaak niet achter de geraniums blijven zitten. Zo is een groot deel schuldhulpbuddy’s gepensioneerd. Dit zijn vooral ouderen die het zelf financieel goed voor elkaar hebben en anderen willen helpen om hun financiële situatie op orde te krijgen.

Pensioenleeftijd
Mensen worden steeds ouder, dat is ook een van de oorzaken van de vergrijzing. In 1950 was de levensverwachting voor mannen 70,4 en voor vrouwen 72,7 In 2011 was de levensverwachting gestegen naar 79,2 voor mannen en 82,9 voor vrouwen. Dat is dus gemiddeld bijna 10 jaar ouder. Dat betekent dat ouderen, wanneer ze 65 zijn en stoppen met werken, lang kunnen genieten van hun pensioen dan vroeger. Het probleem is dat dit veel geld kost, pensioenen moeten langer worden uitbetaald (Poos & Wilk, 2013). De pensioenleeftijd moet dus omhoog, deze wordt verhoogt in stappen. In 2018 zit deze op 66, in 2021 op 67. Ook hierom is het erg belangrijk dat werkkansen voor ouderen worden verhoogd.

4. Vergrijzing in andere delen van de wereld

Nederland is natuurlijk niet het enige land wat kampt met vergrijzing, in tegendeel! Als er wordt gekeken naar onze buurlanden ervaren deze allen een hogere grijze druk. Mondiaal worden mensen ouder, de afgelopen zestig jaar is de gemiddelde levensverwachting van 46 naar 68 gestegen. Men verwacht dat in het jaar 3000 mensen gemiddeld 81 jaar oud zullen worden. (Hoeks, 2012)

4.1. Vergrijzing in de EU
Wanneer er gekeken wordt naar andere Europese landen, vergrijst Nederland nog helemaal niet zo sterk. Al onze buurlanden hebben namelijk een hoger percentage ouderen. Vooral Duitsland en Italië hebben veel met veroudering van hun bevolking te maken. Cyprus en Ierland het minste. Nederland zit rond het gemiddelde. (Harbers & Beer, 2013)

In Europa wonen de meeste ouderen zoveel mogelijk zelfstandig en wordt voorkeur gegeven aan de thuiszorg. Ouderen krijgen een bedrag waarmee ze zelf zorg kunnen inkopen, of de zorg wordt ter beschikking gesteld door de gemeente. De meeste EU landen kennen een ‘eigen bijdrage’ systeem, behalve voor mensen die dit zelf niet kunnen betalen, die kunnen een vrijstelling van eigen bijdrage krijgen. (CBZ, 2003)

4.2. Vergrijzing in Azië

In Azië speelt vergrijzing nog een grotere rol dan hier in Nederland en in de rest van de EU. Het aantal 65+ plussers zal naar verwachting verdriedubbelen. Japan staat op het moment op nummer één in de lijst van 50 meest vergrijsde landen. De grijze druk groeit er sneller dan in andere werelddelen doordat in China een eenkindspolitiek geldt. Hierdoor komt er weinig ‘groene druk’. (Powell, 2011) In andere Aziatische landen waar geen eenkindspolitiek geldt, kunnen veel ouderen rekenen op hun kinderen. De loyaliteit naar ouderen toe is er groot, vaak wonen grootouders, ouders en kinderen bij elkaar in één huis.

4.3. Vergrijzing in ontwikkelingslanden

Ontwikkelingslanden behoren nu nog niet tot meest vergrijsde landen, maar de vergrijzing zal straks sneller gaan dan in de rest van de wereld. (Beets, 2008) Er wordt verwacht dat in 2050 ongeveer tachtig procent van alle zestig-plussers in een ontwikkelingsland woont, nu is dat zo’n zestig procent. Dit zal voornamelijk komen doordat jongeren en jonge ouders wegtrekken naar het buitenland om er werk te zoeken. Vaak worden kinderen achtergelaten bij de grootouders, deze nemen de zorg over wanneer ouders naar het buitenland vertrekken. (Hoeks, 2012)

4.4. Vergrijzing in Amerika

In Amerika is de vergrijzing ook aan de gang, maar niet zozeer als in andere werelddelen. Amerika staat op nummer 45 in de lijst met de 50 meest vergrijsde landen. In Amerika was er ook sprake van een babyboom, maar niet in de grootte waarin hij in Nederland plaatsvond. De oorzaak van vergrijzing in de VS komt grotendeels door daling in het vruchtbaarheidscijfer en stijging van de levensverwachting. (Beets, 2008)

5. Conclusie

Dat Nederland vergrijst is niet te voorkomen. Het is een feit en daarom is het het beste om het te zien als een kans, een uitdaging, om er creatief mee om te gaan. Wat ik heb gemerkt, is dat er eigenlijk altijd negatief wordt gesproken over de vergrijzing. Hele rampscenario’s komen naar boven. De zorg wordt onbetaalbaar, de AOW wordt onbetaalbaar, de arbeidsmarkt zit straks aan de grond, etc. Maar kijk ook eens naar het verkoop van bijvoorbeeld de elektrische fietsen, de behoefte aan aangepaste huizen, of ouderen die bereid zijn met hun kennis en ervaring vrijwilligerswerk te doen. Deze babyboomers zijn relatief gezond, we worden niet alleen ouder maar blijven ook langer vitaal.

Aanpassingen die in de toekomst gedaan kunnen worden om de negatieve gevolgen van de vergrijzing zo klein mogelijk te maken zijn bijvoorbeeld het omhoog halen van de pensioenleeftijd en verhoging van de eigen bijdrage van ouderen wanneer dat mogelijk is. Mensen leven niet alleen langer, maar zijn ook langer vitaal en kunnen langer werken. Ook hoeven er dan minder lang pensioenen en uitkeringen betaald te worden. Ook investeren in banenkansen voor 55plussers is belangrijk. Hiermee voorkom je dat er veel mensen met vervroegd pensioen gaan of werkloos raken en een uitkering krijgen. Verder is het belangrijk om te investeren in deze oudere doelgroep, vooral in de zorg, maar ook in nieuwe technologie of aangepaste huizen. Hier zal veel vraag naar zijn en deze vraag blijft nog minstens 60 jaar.