Tuinbouw of horticulture

Naast jagen & verzamelen en pastoralisme is tuinbouw of horticulture een derde manier waarop veel volkeren in hun levensonderhoud voorzien. In dit artikel wordt ingegaan op wat tuinbouw precies is, wat de voordelen zijn, maar ook op de gevaren wanneer de druk van de bevolking toeneemt.

Tuinbouw of horticulture

Tuinbouw, in de antropologie bekend als horticulture, is een vorm van niet-intensieve, kleinschalige landbouw. Bij tuinbouw wordt geen gebruik gemaakt van ploegen, dit is het belangrijkste verschil met andere vormen van landbouw. Omdat er geen trekdieren en ploegen worden gebruik wordt er vanuit gegaan dat deze vorm van landbouw vooraf ging aan intensieve landbouw, waarbij deze zaken van groot belang zijn.

Tuinbouwers besteden in elk geval een deel van hun tijd aan het planten van gedomesticeerde planten die voedsel opbrengen. Ook worden er vaak kleinere huisdieren zoals kippen en varkens gehouden als bron van voedsel en soms prestige. Vaak wordt een deel van het voedsel van tuinbouwers ook door jagen en verzamelen verkregen. De bevolkingsdichtheid van tuinbouwers ligt een stuk hoger dan die van jagers en verzamelaars en ook dan die van pastoralisten, de bevolkingsdichtheid is 1 tot 10 mensen per vierkante km. De gemeenschappen lopen uiteen van 30 personen tot een paar honderd. Hoewel tuinbouwers niet rondtrekken op een manier waarop jagers & verzamelaars dat doen, zijn ze in vergelijking met volledig gesedentariseerde landbouwers zeker niet sedentair. Omdat ze steeds nieuwe stukken land in gebruik nemen, is het gevolg dat ze vaak opnieuw verhuizen naar de plek waar ze land bebouwen.

Geschiedenis van de tuinbouw

De eerste tuinbouwers komen waarschijnlijk uit het Midden-Oosten, zo'n 8000 v.Chr., waar voor het eerst planten werden gecultiveerd. Ook in andere gebieden werd deze manier van landbouw bedrijven vervolgens ontdekt.

Moderne tuinbouwers

Vandaag de dag wordt tuinbouw nog steeds bedreven in tropische wouden in het Amazone gebied, andere delen van Zuid-Amerika, dunbevolkte streken in Afrika, zuidoost Azië en Melanesië. In andere gebieden is deze vorm van landbouw in onbruik geraakt door de toegenomen bevolkingsdruk en de daarmee gepaard gaande intensievere landbouw.

'Slash and burn'

Tuinbouwers maken gebruik van steeds wisselende stukken grond. Wanneer een stuk land uitgeput raakt, gebruiken ze het niet meer en nemen een nieuw stuk land in gebruik. Hierbij maken ze vaak gebruik van de 'slash and burn' techniek, waarbij ze kleinere bomen en grotere planten omkappen en laten drogen en vervolgens het stuk grond afbranden. Hiermee worden de grotere planten en bomen die in de weg stonden verwijderd en de achterblijvende as maakt de grond extra vruchtbaar. Grotere bomen laat men opzettelijk staan om erosie tegen te gaan. Omdat er geen andere meststoffen worden gebruikt is de grond echter snel weer uitgeput. Stukken land die onvruchtbaar zijn geworden worden vaak tientallen jaren niet meer in gebruik genomen. Tuinbouwers maken geen gebruik van machines of dieren om hun velden te bewerken, ze doen dit volledig handmatig met behulp van schoffels, graafstokken en andere gereedschappen. Hun manier van werken is daarmee zeer arbeidsintensief, maar er is nauwelijks kapitaal voor nodig.

Antropologisch onderzoek

Lang werd de manier van werken van tuinbouwers door mensen van buiten beschouwd als niet-productief en de tuinbouwers zelf als onwetend. Antropologisch onderzoek liet al snel zien dat de tuinbouwers een grote kennis van grondsoorten, voedingsstoffen en andere zaken hebben. Veel tuinbouwers maken gebruik van 'multi-cropping', waarbij ze meerdere plantensoorten tegelijk op een stuk land laten groeien. Het effect hiervan is dat de stukken grond er uitzien als stukken jungle, maar het heeft als voordeel dat er het hele jaar door voedsel is. Bovendien voorkomt het erosie en worden de meer delicate planten door andere planten beschermd tegen de zon. Wanneer de productie van een stuk land afneemt is dat meestal het gevolg van de afname van nitraten en potassium in de bodem en de toename van onkruid en insecten.

Tropen

Tuinbouw is vooral geschikt voor tropische gebieden. Veel regenval en hoge temperaturen zorgen voor plantengroei het hele jaar door. Planten groeien, sterven af en de voedingsstoffen van de afgestorven planten worden gebruikt door nieuwe planten. Tuinbouwers laten ook bewust de bomen staan wanneer ze een stuk land klaar maken voor beplanting, omdat de bomen erosie tegen gaan, de wortels van grote bomen stabiliseren de bodem.

Voordelen tuinbouw ten opzichte van intensieve landbouw

Intensieve landbouw is vaak totaal ongeschikt voor de gebieden waar tuinbouw wordt bedreven. Ploegen leggen teveel grond bloot, wat leidt tot erosie. Door de hevige regenval zijn enorme hoeveelheiden meststoffen nodig. Omdat bij intensieve landbouw nauwelijks aan multi-cropping wordt gedaan, staan de planten in hoge mate bloot aan insectenplagen en parasieten. Dit heeft weer als gevolg dat er grote hoeveelheden pesticiden nodig zijn. Trekdieren zoals ossen hebben geen of weinig weerstand tegen de ziekten die heersen in de tropische streken, dit geldt vooral voor Centraal Afrika. Mechanische hulp in de vorm van tractoren zijn vaak te duur voor de gebieden waar men aan tuinbouw doet. Daarom is deze arbeidsintensieve productiewijze voor deze streken meer geschikt.

Bevolkingsdichtheid

Een belangrijk gegeven blijft de bevolkingsdichtheid, zolang die laag blijft en er voldoende grond is om steeds nieuwe stukken land in gebruik te nemen, is tuinbouw uitstekend geschikt als middel van bestaan. Wanneer aan deze voorwaarden echter niet voldaan kan worden dan leidt tot onvermijdelijk tot uitputting van de grond en daarmee een sterke afname van de productie, wat vervolgens weer tot honger leidt.