Klaasohm – traditie rond Sinterklaas op Waddeneiland Borkum

Het Duitse Waddeneiland Borkum heeft een bijzonder gebruik dat aan het begin van december wordt gevierd. Het is een feest voor de eilanders dat volgens overlevering teruggaat naar de tijd van de walvisvaarders, al doen er verschillende verhalen over de oorsprong de ronde. Het zou ook een heidense viering rond de katholieke figuur Sint Nicolaas zijn. Met cadeautjes heeft het dan weer niets te maken en pepernoten komen er in een andere vorm in voor. De precieze oorsprong is niet helder maar het ritueel is ingebed in de lokale cultuur.

Tradities en rituelen rond Sinterklaastijd

• Klaasohm op Waddeneiland Borkum
• Sinterklaas in Oost-Friesland
• Walvisvaart en rite van de herovering
• Slaan met een koeienhoorn
• Rituele gevechten
• Helm met schaap
• Moppe en Wiefke
• De sprong van de Litfaßsäule - de zuil

Klaasohm op Waddeneiland Borkum

Klaasohm wordt in de nacht van 5 op 6 december gevierd. Het heeft met Sinterklaas te maken en dat zie je terug in de naam. Klaas komt van Klaus en Klaus is een korte benaming voor Nikolaus, in het Nederlands is dat Nicolaas. Ohm betekent Onkel, oom. In het feest zitten elementen van het Sinterklaasfeest zoals dat op het vasteland wordt gevierd en tegelijk is het heel anders.

Sinterklaas in Oost-Friesland

In Oost-Friesland wordt het Sinterklaasfeest gevierd. Dat Sint Nicolaas van Myra de beschermheilige van de zeelieden is zal er in de kuststreek van Duitsland toe hebben bijgedragen dat het feest daar gevierd werd en nog steeds wordt. Verering van Sint Nicolaas moest ook beschermen tegen stormvloeden.

Walvisvaart en rite van de herovering

In de tijd van de walvisvangst, vooral in de 17e en 18e eeuw, waren de Borkumer mannen vaak maandenlang op zee. Ze keerden dan op z’n laatst begin december terug naar het eiland. Dan hadden ze een winterpauze. De terugkeer van de mannen werd gevierd en de vrouwen, die tijdens de afwezigheid van de mannen de baas waren in huis, moesten de macht door de mannen terug laten veroveren. Een andere theorie zegt dat het ritueel te maken heeft met de Germaanse god Odin.

Slaan met een koeienhoorn

Elke Klaasohm slaat de jonge vrouwen met een koehoorn op het achterste. Oudere vrouwen en moeders krijgen geen tikken op de billen. Tijdens het nachtelijke feest gaan zes als Klaasohm verklede jongemannen begeleid door een Wiefke het eiland over. Wie die zes jongens zijn blijft tot het laatste moment geheim. De Wiefkes hebben een katachtig masker op en zij gaan met een tafelbel vooruit.

Rituele gevechten

De zes Klaasohms worden in drie groepen op verschillende plekken aangekleed en gaan dan met veel kabaal en een menigte publiek naar de grote hal van het Borkum treintje. Daar is een ritueel waar alleen op Borkum geboren mannen bij aanwezig mogen zijn. Vrouwen en toeristen worden er niet toegelaten. Met rituele gevechten wordt duidelijk welke mannen de leiding hebben en het voortouw nemen. In het ritueel zit een vastomlijnde rollenverdeling. Daarna begint een grote tocht over het eiland, waar de gehele Borkumer bevolking bij aanwezig kan zijn.

Helm met schaap

De Klaasohms dragen een hoofddeksel, dat wel tot een meter hoog kan zijn. De helm is omkleed met schaapsvel en veren van meeuwenvleugels. Er zitten kleine openingen voor de ogen in en een openingetje bij de mond, zodat de Klaasohm wat kan drinken. De neus van de Klaasohms lijkt een rode penis. De koehoorn wordt gebruikt om de jonge vrouwen op de billen te tikken. Door de kleine oogopeningetjes ziet de Klaasohm weinig en daarom heeft hij vaak een begeleider bij zich die hem de weg wijst en verschillende vangers om de jonge vrouwen te vangen.

Moppe en Wiefke

Jonge vrouwen die op de billen hebben gekregen krijgen Moppe, een soort harde Borkumer honingkoek die ook wel Alte Wieven wordt genoemd, oude wijvenkoek. De Wiefkes strooien die ook zoals Zwarte Piet pepernoten strooit. De Klaasohms zijn vriendelijk tegen kinderen en moeders en vragen de kinderen of ze hun best op school hebben gedaan en lief zijn geweest, zoals Sinterklaas dat in Nederland doet. De kinderen worden geaaid, mogen een gedicht reciteren en krijgen dan ook Moppe. Het Wiefke is een als vrouw vermomde jongeman, die zich wild gedraagt en het slaan op de billen zou de vruchtbaarheid opwekken.

De sprong van de Litfaßsäule - de zuil

Dan gaan de Klaasohms tot slot naar het centrum van Borkum, waar ze op een plein samenkomen. Daar staat een Litfaßsäule, een reclamezuil met een platte bovenkant. Alle Klaasohms en Wiefkes storten zich met het gezicht naar beneden op de menigte, waar ze worden opgevangen door vele handen. Voordat ze springen of zich laten vallen, worden de Klaasohms en Wiefkes toegejuicht door het publiek. Ze geven zich helemaal over aan de menigte en het vallen en opvangen is een daad van opperste vertrouwen.

Lees verder

• Borkum – Waddeneiland van jutters en walvisvaarders
• Sint Nicolaas en de Krampus-traditie
• Sinterklaas en Pieterbaas op Ameland