De mogelijke gevolgen van een autoritaire persoonlijkheid

Onder de autoritaire persoonlijkheid wordt een geheel van persoonlijkheidskenmerken verstaan die leiden tot conformisme en intolerantie ten opzichte van deviant gedrag. Volgens sociaal filosoof Theodor Adorno kan een autoritaire persoonlijkheid leiden tot fascisme, hij heeft een theorie ontwikkeld om deze persoonlijkheid te meten. Een autoritaire persoonlijkheid kan daarnaast ook leiden tot etnocentrisme en conformisme onder jongeren. Wat zijn de gevolgen hiervan?

Inhoud

• Autoritaire persoonlijkheid en fascisme
• Autoritaire persoonlijkheid en etnocentrisme
• Autoritaire persoonlijkheid en conformisme onder jongeren

Autoritaire persoonlijkheid en fascisme

Theodor Adorno

Theodor Adorno is een van de grondleggers van de Frankfurtse school. Dit is een stroming binnen de hedendaagse filosofie die ontstaan is tijdens het begin van de 20e eeuw. Deze stroming houdt zich sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog vooral bezig met het verdedigen van de democratie in Duitsland. Theodor Adorno vroeg zich af hoe het kwam dat het fascisme in Duitsland zo populair geworden was tijdens de Tweede Wereldoorlog.

De F-Schaal

Adorno ontdekte dat een autoritaire persoonlijkheid kon leiden tot fascisme en om deze autoritaire persoonlijkheid (autoritarisme) te meten ontwikkelde hij de zogenaamde F-schaal. De F-schaal bestaat uit verschillende subschalen. Als een testpersoon hoog scoort op deze verschillende subschalen kan er volgens Theodor Adorno gesproken worden van een autoritaire persoonlijkheid.
De volgende subschalen worden onderscheiden:

• Conventionalisme: Dit is de mate waarin iemand zich wenst te gedragen zoals dat van hem verwacht wordt
• Autoritaire onderwerping: Dit is de mate waarin iemand zich laat onderwerpen aan overheden of gezagsfiguren
• Autoritaire agressie: Dit is de mate van agressief opstellen tegenover individuen/groepen die door de overheid als minderwaardig worden beschouwd
• Anti-intraceptie: Dit is de mate waarin iemand het subjectieve en esthetische afwijst
• Substitutie en stereotypen: Dit is de mate waarin iemand ‘in hokjes denkt’ of ‘zwart-wit’ denkt
• Kracht en hardheid: Dit is de mate waarin iemand zichzelf identificeert met machthebbers en de mate waarin iemand zich gehecht voelt aan sociaal wenselijke persoonlijkheidskenmerken
• Destructivisme en cynisme: Dit is de mate waarin iemand genoegen ervaart om een ander naar beneden te halen
• Projectie: Op deze subschaal wordt de mate gemeten waarin iemand overtuigd is dat er een ‘kwaad’ bestaat dat bestreden dient te worden
• Seks: Op deze subschaal wordt de mate gemeten waarin iemand een overdreven bezorgdheid heeft met betrekking tot seksuele activiteiten

Gevolgen van fascisme

Een autoritaire persoonlijkheid kan leiden tot fascisme. Even ter opheldering, fascisme is een extreme vorm van autoritair nationalisme waarbij de macht altijd bij een persoon of partij ligt. Uit het verleden is gebleken dat het fascisme kan leiden tot extreem gevaarlijke personen of partijen. Te denken valt aan Adolf Hitler tijdens de Tweede Wereldoorlog. Hitler zelf noemde zijn bestuursvorm geen fascisme maar nationaal-socialisme. Formeel gezien kan echter gesteld worden dat het nationaal-socialisme een vorm is van het fascisme. Als gevolg van dit fascisme liet Hitler een enorm aantal joden en andere tegenstanders vermoorden, allemaal omdat hij het idee had dat dit volk ‘het kwade’ was. Het fascisme is in Italië ook lange tijd aan de macht geweest onder leiding van Benito Mussolini. Tijdens de periode 1922–1943 werd door hem onder andere geweld, propaganda en censuur gebruikt om politieke tegenstand te onderdrukken.

Autoritaire persoonlijkheid en etnocentrisme

Etnocentrisme

Vaak wordt het etnocentrisme gezien als een synoniem voor de autoritaire persoonlijkheid. Dit is niet helemaal juist, het etnocentrisme kan echter wel een onderdeel zijn van een autoritaire persoonlijkheid. Etnocentrisme betekent letterlijk de gerichtheid op het eigen volk, de eigen cultuur of de eigen etnische groep. Wanneer er hedendaags gesproken wordt over etnocentrisme dan bedoelt men de geneigdheid om andere groepen en culturen vanuit de eigen cultuur te beoordelen. Iedereen is in principe etnocentrisch, alleen in de mate waarin we etnocentrisch zijn verschillen we.

Gevolgen van etnocentrisme

Etnocentrisme hoeft helemaal niet negatief te zijn, zolang men het maar kan relativeren. Denk bijvoorbeeld aan iemand die extreem fanatiek het Nederlands elftal aanmoedigt en daarbij flink tekeer gaat tegen de tegenstander zonder dat daartoe enige aanleiding is. In principe is hier sprake van etnocentrisme, hij is namelijk enkel gericht op zijn eigen land en de tegenstander is altijd de ‘kwade’. Echter is de kans groot dat deze persoon na afloop van de wedstrijd helemaal geen kwade bedoelingen meer heeft tegenover de tegenstander en dus is hier uiteindelijk niets negatiefs aan. Etnocentrisme kan echter ook leiden tot ‘zwart-wit’ denken en zelfs tot racisme. Denk maar aan uitspraken zoals:

• ‘Elke vluchteling moet het land uit want ze maken ons land alleen maar slechter’
• ‘Iedereen met een uitkering moet maar gaan werken, want wij betalen deze uitkering als werkende Nederlanders’
• ‘Elke Marokkaan moet ons land uit, ze zijn allemaal crimineel en ons land is beter af zonder hen’

Autoritaire persoonlijkheid en conformisme onder jongeren

Conformisme onder jongeren

Zoals eerder uitgelegd kan een autoritaire persoonlijkheid leiden tot conformisme. Vooral onder jongeren tussen de 12 en 18 jaar zien we erg veel conformistisch gedrag. Veel jongeren willen er namelijk bij horen en kijken op tegen de populaire jongeren op hun school of in hun omgeving. Hoewel we vaak zien dat jongeren op latere leeftijd minder conformistisch worden en dus in mindere mate een autoritaire persoonlijkheid aannemen, zien we onder deze jongeren vaak wel duidelijk een autoritaire persoonlijkheid. Er moet hier echter wel bij gezegd worden dat bij veel jongeren sprake is van ambivalentie. Aan de ene kant willen ze er namelijk graag bij horen en kijken ze op tegen anderen, terwijl ze aan de andere kant ook zelfstandig willen zijn en zich afzetten tegenover bepaalde personen of autoriteiten.

Gevolgen van conformisme onder jongeren

De gevolgen van dit conformisme kunnen zowel positief als negatief uitpakken. In een positief geval leidt dit conformisme er bijvoorbeeld toe dat een jongere veel vrienden maakt en goede sociale contacten onderhoudt omdat hij zich aanpast aan de rest van de groep. Hier zal hij zijn hele leven waarschijnlijk profijt van blijven houden. Helaas zien we echter ook dat er door conformisme veel gepest wordt onder jongeren. Wanneer iemand ‘anders’ is dan anderen is de kans groot dat deze persoon gepest wordt omdat er onder de pesters een sterk gevoel van conformisme is.