Eer en schaamte in de Arabisch-Islamitische samenleving

Eer en schaamte zijn begrippen die binnen de antropologie veel gebruikt worden met betrekking tot het Mediterrane Gebied in het algemeen en ook het Midden-Oosten. De invloed van deze beide begrippen op het gedrag van mensen is groot en heeft een verschillende uitwerking op het gedrag van mannen en vrouwen.

Eer en schaamte in de patrilineaire groep

Aanvankelijk namen antropologen aan dat binnen de Arabisch-Islamitische cultuur de eer van de patrilineaire (groep waarbij afstamming via de mannelijke lijn gaat) groep grotendeels samenhangt met de kuisheid van de vrouw. Vrouwen zouden geen eer hebben, enkel schande kunnen veroorzaken. Om de eer van de groep in stand te houden moeten mannen voortdurend waken over de dochters van de groep, men moet proberen te voorkomen dat ze het huis verlaten, in de meest extreme gevallen. Een vrouw heeft volgens deze vroege antropologen zelf geen eer, maar kan er wel voor zorgen dat dat de eer van haar mannelijke familieleden wordt aangetast. Een vrouw is geen publieke figuur, zij blijft in de beperkte kring van bekenden. Ze is gesocialiseerd om bescheiden en timide te zijn, op een manier die niet op de publieke sfeer is georiënteerd. De patrilineaire groep blijft altijd verantwoordelijk voor het gedrag van de vrouw, ook nadat ze getrouwd is en misschien elders woont (Peristiany, 1966).

Eer en schaamte van vrouwen

Latere antropologen, waaronder Abu-Lughod (1986) toonden aan dat vrouwen wel degelijk eer hebben, zij tonen dat echter op andere wijze. Vrouwen gedragen zich eervol en verkrijgen eer wanneer ze zich bescheiden kleden en respect tonen aan mensen die superieur zijn. Ongecontroleerde seksualiteit is een bedreiging voor dit systeem. Het verenigt individuen buiten de familie om, terwijl de sociale structuur gebaseerd is op bloedverwantschap en georganiseerd in termen van patrilineaire afstamming. Seksualiteit is een bedreiging voor de solidariteit binnen de verwantschapsgroep. Seksualiteit wordt met name met vrouwen in verband gebracht omdat zij degenen zijn die kinderen krijgen. Daarom zijn het met name vrouwen die hun seksualiteit moeten ontkennen. Hun seksualiteit vormt een bedreiging van de sociale orde.

Positie van de vrouw en publieke schande

Publieke schande komt niet alleen op het individu neer, maar op de gehele familie en daarom zijn er zware sancties binnen de familie op het afwijken van de norm. Als het enigszins mogelijk is om de schande te verbergen, wordt de vrouw niet gestraft. Wanneer men de schande niet kan verbergen, is men gedwongen om de dader te straffen, anders verliest de familie haar gezicht tegenover de rest van de samenleving. Rebellie van een vrouw, een afhankelijk persoon, onteert een superieur persoon doordat zijn morele waarde te grabbel wordt gegooid, zijn positie gedestabiliseerd. Om zijn morele superioriteit te herkrijgen moet hij haar actie immoreel verklaren en door haar te straffen, toont hij dat hij haar onder controle heeft.

Een belangrijk gegeven in samenhang met de familie-eer is de partnerkeuze. De dochter is integraal onderdeel van de familie waarin ze geboren is. Eenmaal getrouwd is ze de link tussen twee families. Ze blijft echter onderdeel van de groep waarin ze geboren is.

Publieke opinie en zelfbeeld

Eer heeft primair te maken met de publieke opinie, niet zozeer met respect voor ethische regels. Het is ook geen geïnternaliseerde waarde, zolang de schijn maar wordt opgehouden is dat genoeg. Van belang is wat anderen zeggen en weten. Daarom is het alleen nodig om actie te ondernemen om de familie-eer te beschermen wanneer een incident publiek bekend wordt. Bourdieu ziet eer als de basis van de morele code van een persoon, die zichzelf altijd ziet door de ogen van anderen, die anderen nodig heeft voor zijn bestaan, omdat het beeld dat een persoon van zichzelf heeft niet te onderscheiden is van het beeld dat anderen van hem hebben.