Tolerantie, tolerantiemodellen van Walzer en democratie

Democratie en tolerantie, woorden waar mensen binnen een samenleving veel waarde aan hechten. De oorsprong van democratie kan men vinden bij de oude Grieken. Het is dus een term die mensen al zeer lang bezighoudt. Tolerantie wordt echter steeds belangrijker aangezien de globalisatie ervoor zorgt dat de samenleving steeds meer evolueert naar een multiculturele maatschappij. Hoe democratie en tolerantie zich tot elkaar verhouden is echter minder bekend. De Amerikaanse politicoloog en filosoof M. Walzer linkt deze twee geladen begrippen aan elkaar aan de hand van tolerantiemodellen.

De vijf tolerantiemodellen van Walzer en hun verband met democratie

Tolerantiemodellen

De Amerikaanse politicoloog/filosoof Walzer heeft vijf tolerantiemodellen gedefinieerd. Deze modellen zijn gebaseerd op de geschiedenis van het Westen en worden gebruikt om het fenomeen van tolerantie te benaderen en beschrijven. De vijf verschillende tolerantiemodellen:

1. Multinationale staten
2. Internationale samenleving
3. Consociaties/federatieve staten
4. Natiestaten
5. Immigratielanden

Democratie

Een democratie kan men definiëren als een regering van en door het volk. Men onderscheidt hierbij twee vormen: de rechtstreekse democratie en de onrechtstreekse democratie. De rechtstreekse democratie kan omschreven worden als een vorm van regering waarbij de beslissingsmacht rechtstreeks bij het volk ligt. Een voorbeeld hiervan is bijvoorbeeld het organiseren van een bindend referendum. Bij een onrechtstreekse democratie ligt de macht ook bij het volk, maar worden de beslissingen genomen door afgevaardigden die het volk vertegenwoordigen. Uiteraard spreekt het voor zich dat deze afgevaardigden gekozen worden door het volk met vrije verkiezingen. Systemen of organisaties die één van deze vormen van democratie toepassen, noemt men democratisch. Een andere definitie van democratie kan de volgende zijn: Een staat, samenleving, organisatie die gekenmerkt wordt door formele gelijkheid van rechten.

Plaatsing van democratie in de tolerantiemodellen van Walzer

Zoals reeds vermeld, beschrijft Walzer vijf systemen van tolerantie. Drie van deze modellen zijn democratisch, namelijk: de consociatieve/federatieve staat, de natiestaat en het immigratieland. Hij vermeldt ook nog twee andere modellen van tolerantie: het multinationale rijk en de internationale samenleving. In deze twee modellen is er wel sprake van tolerantie, maar niet van democratie. Van de vijf tolerantiemodellen zijn er dus slechts drie democratisch.

Ondemocratische tolerantiemodellen

In het multinationale rijk is er vaak de tegengestelde van democratie, namelijk een dictatuur of een groot overkoepelend orgaan dat alle macht heeft. De internationale gemeenschap is ook niet echt volledig democratisch. Er bestaan echter wel internationale organisaties die relatief democratisch zijn, dus waarvan delen van de organisatie democratisch te werk gaan. Een mooi voorbeeld hiervan is de Europese Unie. Hoewel deze twee modellen niet democratisch zijn, kunnen er echter wel vormen van tolerantie aanwezig zijn. Men kan bijgevolg dus stellen dat democratie geen noodzakelijke voorwaarde is om van tolerantie te kunnen spreken.

Democratisch model 1: consociatieve/federatieve staten

Verklaring model

Een consociatieve staat is een staat die bestaat uit verschillende gemeenschappen die vaak al lange tijd met elkaar samenwerkten en reeds langer naast elkaar leefden. Voorbeelden hiervan zijn landen als België en Zwitserland. De verschillende gemeenschappen kennen meestal een geheel andere cultuur en taal. Het kan ook zijn dat er sprake is van een meerderheid in zulke staat. In zulk geval gaat de tolerantie uit van de meerderheid. De verschillende groepen worden dus niet getolereerd door een enkele overstijgende macht; zij moeten elkaar tolereren en onderling de voorwaarden van hun co-existentie uitwerken. In een consociatieve staat is tolerantie dus geen zaak van individuen.

Voorbeeld

Als voorbeeld kan men België nemen. Hoewel de Vlamingen talrijker zijn dan hun Frans- en Duitstalige landgenoten staan ze toch op gelijke voet met deze. Deze gelijkheid wordt zelfs bij wet bepaald. Zo hebben zowel de Franstaligen als de Duitstaligen een eigen parlement alsook een eigen regering. Zij treffen binnen die structuur hun eigen regelingen. Er is geen druk vanuit de Vlaamse meerderheid. Over deze gelijkheid wordt bovendien nog eens gewaakt door een federale overheid die leden uit alle gemeenschappen bevat. De macht van de meerderheid wordt dus grondwettelijk beperkt waardoor men een globale gelijkheid tussen de gemeenschappen bekomt. Het voorbeeld toont aan dat in een dergelijke staat tolerantie een zaak is tussen de verschillende gemeenschappen die binnen die staat leven.

Democratisch model 2: natiestaten

Verklaring model

In dit model beschrijft Walzer een dominante groep die het gemeenschappelijke leven op een manier organiseert die haar eigen geschiedenis en cultuur weerspiegelt en, indien de zaken verlopen zoals beoogd, haar geschiedenis voortzet en haar cultuur in stand houdt. Men spreekt hier dus over een dominante groep, wat inhoudt dat er ook nog andere groepen zijn binnen de natiestaat. In het geval van natiestaten is er geen geval van tolerantie tussen de gemeenschappen. Hier gaat het om tolerantie die gericht is op individuen. Individuen mogen hun eigen cultuur, godsdienst en geschiedenis op privé-niveau beleven zoals ze willen. In het openbare leven hebben ze dezelfde rechten en plichten als alle andere burgers van de staat en moeten zij zich positief engageren voor de politieke cultuur van de meerderheid. In natiestaten worden de individuen zelden verplicht zich aan te passen, maar vaak oefent men toch lichte druk uit om zich te assimileren. Problemen kunnen ontstaan als de meerderheid vermoedt dat één van de minderheden een eigen staat wilt stichten en zich in feite dus wil afscheuren van het ‘vaderland’. Dit kan leiden tot intolerantie vanuit de dominante cultuur, zij wilt immers de integriteit van de staat behouden. De minderheid zal daarom dikwijls een zekere vorm van autonomie toegestaan worden. De rechten van de minderheid worden echter wel van buitenaf beschermd. Het gevaar voor intolerantie blijft echter groot. Als demagogen uit de meerderheid de tolerantie van die meerderheid kunnen omzetten in intolerantie of zelfs haat, dan kunnen de gevolgen catastrofaal zijn. Dit is maar al te duidelijk gebleken tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Voorbeeld

Het Duitsland van voor de Tweede Wereldoorlog kan men gebruiken als voorbeeld om uit te leggen hoe groot de gevolgen kunnen zijn van het omzetten van tolerantie in intolerantie/haat. Uiteraard was de dominante groep in de natiestaat Duitsland van toen het Duitse volk. Zij regelden de samenleving. De Joodse bevolking was voor het beleid van Hitler talrijk aanwezig in Duitsland. Ze hadden de toestemming om hun geloof uit te oefenen en hun kinderen naar scholen te sturen die door de Joodse gemeenschap werden georganiseerd. Er was dus tolerantie van het Duitse volk ten opzichte van de Joodse gemeenschap. Deze tolerantie sloeg echter om in intolerantie en zelfs puur antisemitisme bij de opkomst van Adolf Hitler. De integriteit van het Duitse volk (de meerderheid) werd volgens hem namelijk aangetast door het Joodse volk (de minderheid). De gevolgen van de overredingskracht van Hitler waren enorm. Hij was er immers in geslaagd de tolerantie van de meerderheid om te zetten in intolerantie. De vervolging van de Joodse gemeenschap tijdens de Tweede Wereldoorlog is natuurlijk een zeer extreem voorbeeld, maar toont wel heel duidelijk dat tolerantie vrij snel kan omslaan in intolerantie.

Democratisch model 3: immigratielanden

Verklaring model

Tenslotte is er ook nog het immigratieland. Een immigratieland bestaat uit mensen die hun vaderland hebben achtergelaten en zich overal in het nieuwe land vestigen. Zij hebben echter niet de plannen van kolonisten, namelijk hun cultuur over te plaatsen naar een nieuwe plaats. Dikwijls leven ze ook maar in relatief kleine groepen samen.

Voorbeeld

Een voorbeeld van een immigratieland is de VS. Omdat de immigranten niet in de hoedanigheid van kolonisten zijn samengekomen, is het behoud van hun eigen cultuur afhankelijk van hun onderlinge samenwerking. In een immigratieland is tolerantie dus niet zozeer een zaak van de verschillende groepen, maar van de individuen binnen de verschillende groepen. Er is in een immigratieland altijd sprake van een eerste groep immigranten die de taal en tot in zekere mate de politieke cultuur van het land bepaald hebben. Deze staat moedigt haar burgers aan om elkaar te zien als individuen eerder dan leden van één of andere stereotiepe culturele gemeenschap. De staat wil ook voorkomen dat de groepen zich afzonderlijk gaan organiseren. Elke vorm van corporatisme wordt verboden. De staat onderricht in haar scholen de cultuur van de eerste immigranten. In de VS is dit dus hoofdzakelijk de Anglo-Saksische cultuur. Dit leidt ertoe dat de inwoners van een immigratieland zich dikwijls een dubbele identiteit aanmeten. Zo zijn er in de VS bijvoorbeeld Afro-Amerikanen, Italiaans-Amerikanen, enzovoort.

De staat probeert vaak ook om de groepen gelijk te stellen. Ze bewerkstelligt dit door alle actoren gelijke hulpbronnen te schenken. Het gevaar bestaat echter dat één minderheidsgroep veel meer middelen krijgt dan een andere en aldus veel meer mogelijkheden heeft om de groep bij elkaar te houden en nieuwe leden te werven. Tolerantie is dus niet oneindig in een immigratieland, de staat heeft maar beperkte mogelijkheden om de verschillende groepen te ondersteunen. Men kan dus concluderen dat tolerantie in het immigratieland een zaak is van de individuen van de verschillende gemeenschappen en dat de overkoepelende staat deze groepen de mogelijkheden biedt om zich onderling te organiseren binnen het door haar gestelde kader.