Het verband tussen moreel laxisme en tolerantie

Tolerantie is goed. Men kan zelfs stellen dat het noodzakelijk is in een maatschappij, zeker voor een samenleving die de rechten van de mens en de democratie hoog in het vaandel draagt. Uiteraard is er aan alles een grens, zo ook voor tolerantie. In hoeverre moet men tolerant zijn tegenover bepaalde dingen alvorens dit negatieve gevolgen begint te veroorzaken? Dit is een zeer gevoelige vraag want als men alles zomaar tolereert, bestaat het gevaar af te glijden in moreel laxisme. De grens tussen tolerantie en moreel laxisme, de plaatsing van moreel laxisme binnen dit domein is dus niet gemakkelijk.

Moreel laxisme en tolerantie

Allereerst is het belangrijk om de term moreel laxisme in de context van tolerantie te plaatsen. Moreel laxisme is het gevolg van een overdaad aan tolerantie van een niet-aanvaardbaar gedrag. Het kan dus eigenlijk verwoord worden als het overmatig tolereren van gedrag dat niet toelaatbaar is. Dit kan serieuze gevolgen hebben voor de samenleving en instabiliteit veroorzaken. Deze instabiliteit uit zich meestal in conflicten tussen één of meerdere individuen/groepen die verschillen van elkaar op een bepaald vlak. Het probleem dat zich hier stelt, is dat de waarden en normen niet meer worden gerespecteerd door een gebrek aan afbakening. Daar waar de tolerantie te groot is, zal de maatschappij niet meer goed functioneren en zullen de mensen botsen met elkaar omdat de grenzen vervagen tussen aanvaardbaar en niet aanvaardbaar gedrag.

De verschillende vormen van tolerantie

Er is een duidelijk onderscheid tussen de verschillende vormen van tolerantie. De politicoloog/filosoof Michael Walzer heeft vijf verschillende vormen van tolerantie gedefinieerd:

• Moreel stoïcisme
• Onverschilligheid
• Berustende acceptatie
• Openheid
• Bekrachtiging van het anders-zijn

Plaatsing van moreel laxisme in de tolerantievormen

Moreel laxisme maakt geen deel uit van de tolerantievormen aangezien dit niet wordt beschouwd als een vorm van tolerantie. Wanneer tolerantie moreel laxisme wordt is vrij moeilijk te bepalen aangezien men dit meestal pas beseft als er zich negatieve gevolgen manifesteren. Dit kan plaatsvinden op zowel nationaal als internationaal vlak.

De vijf tolerantiemodellen

In de historiek van het Westen onderscheidt men vijf verschillende tolerante regimes: de multinationale rijken, de internationale samenleving, consociaties/federatieve staten, natiestaten en immigratielanden. In de volgende alinea’s wordt besproken welke van deze tolerante regimes het meest vatbaar is voor moreel laxisme. Zijn alle vijf de tolerantiemodellen even kwetsbaar voor dit gevaar? Om een antwoord te vinden op deze vraag, moet men zich afvragen waar de grenzen van tolerantie liggen, de grenzen waar tolerantie overgaat in intolerantie of in het andere uiterste: moreel laxisme.

Multinationale staten

Het eerste model beschrijft de multinationale staten (bv.: het Oude Romeinse rijk, Perzië). In dit model wordt duidelijk dat tolerantie niet enkel voorkomt in een democratische of liberale maatschappij. In deze rijken bestaan de diverse groepen naast elkaar. Het systeem van multinationale staten werkt redelijk goed aangezien er een vorm van onpartijdigheid heerst in wetgeving. Hierdoor worden groepen getolereerd en komt dit de plaatselijke autonomie ten goede. Een mooi voorbeeld hiervan is de ‘verdeel en heers’-politiek van het Oude Rome.

Consociaties/federatieve staten

In consociaties/federatieve staten is de gezaghebbende autoriteit niet meer aanwezig. De groepen hebben dus het recht om zelf de samenleving te organiseren. België met zijn verschillende taalregio's is hier een mooi voorbeeld van. Onderling vertrouwen (wederzijds respect!) en de behoefte om vreedzaam en harmonieus samen te leven is hier noodzakelijk. Als dit vertrouwen echter verdwijnt, door bijvoorbeeld een verandering in machtsverhouding, zal de tolerantie snel verdwijnen.

Natiestaten

De natiestaat bestaat uit een dominante gemeenschap en één of meerdere minderheden. Deze minderheden zijn dus de te tolereren groep. De tolerantie bestaat, maar is beduidend lager dan die in de multinationale rijken aangezien de minderheden geen gemeenschap vormen met een autonoom bestuur.

Immigratielanden

Een immigratieland bestaat uit een autochtone groep en één of meerder allochtone groepen, die zich tot elkaar verhouden aan de hand van puur vrijwillige samenwerkingsverbanden. Door het groten aantal aan verschillende groepen, zijn er veel verschillende normen en waarden, waardoor er dus ook sneller interne indifferentie is dan het gebrek aan tolerantie tussen de groepen. Het is echter ook kenmerkend voor immigratielanden om tolerant te zijn ten opzichte van elke groep die aanwezig is. Vooraleer men van een tolerant regime kan spreken, moeten alle groepen dus tolerant zijn tegenover elkaar.

Internationale samenleving

Het vijfde en laatste tolerantiemodel handelt over de internationale samenleving. In tegenstelling tot de vorige vier modellen waar tolerantie plaatsvond op nationaal niveau – als men de veroverde gebieden in de multinationale staten beschouwt als legitieme delen van het rijk – vindt tolerantie hier plaats op internationaal niveau. Er heerst een zeer grote tolerantie in dit regime, hoewel haar autoriteit niet erg groot is. Elk lid van de internationale samenleving heeft echter de soevereiniteit binnen de eigen grenzen. Wederzijds respect voor deze soevereiniteit is dus aangewezen.

Plaatsing van moreel laxisme in de tolerantievormen en -modellen

Moreel laxisme in de tolerantievormen

De tolerantievormen kan men rangschikken volgens de afstand tot moreel laxisme, anders verwoord: hoe moeilijk of gemakkelijk de transitie van de tolerantievorm verloopt. Men rangschikt deze van 1 tot 5 waarbij 1 het verste van moreel laxisme af is en 5 het dichtste bij.

Rangschikking:

1. Moreel stoïcisme
2. Onverschilligheid
3. Berustende acceptatie
4. openheid
5. Bekrachtiging van het anders-zijn

Moreel laxisme in de tolerantiemodellen

De tolerantiemodellen kan men rangschikken volgens kwetsbaarheid voor moreel laxisme. Men rangschikt deze van 1 tot 5 waarbij 1 het minst kwetsbaar is voor moreel laxisme en 5 het meest kwetsbaar.

Rangschikking:

1. Natiestaten
2. Consociaties/federatieve staten
3. Multinationale staten
4. Immigratielanden
5. Internationale samenleving