Het verband tussen burgerzin en tolerantie

Leven in een multiculturele samenleving is meer regel dan uitzondering. Dit brengt soms moeilijkheden met zich mee op het vlak van tolerantie naar elkaar toe. Toch wordt er van iedereen verwacht zich open op te stellen en een minimum van burgerzin te bezitten. Zowel burgerzin als tolerantie zijn twee zeer beladen termen, waardoor het geen sinecure is om de relatie tussen deze twee te bespreken. Aangezien zowel burgerzin als tolerantie meerdere dimensies hebben, is het aangewezen om de begrippen eerst afzonderlijk van elkaar proberen te definiëren alvorens het verband te bespreken.

Burgerzin en tolerantie: definitie

Burgerzin

Burgerzin kan gezien worden als de ethische dimensie van burgerschap. Het is de morele en karakteriële ingesteldheid met het oog op het vrijwaren van het algemene belang. Door de identificatie met de waarden die belangrijk zijn in de maatschappij, creëert men een houding die omschreven kan worden als burgeridentiteit: men heeft niet enkel de juridische status van burger, men voelt zich ook burger en is het. De vereenzelviging met de waarden van de maatschappij op zowel sociaal als politiek vlak zorgt voor stabiliteit, gesteld dat deze waarden gerespecteerd worden door de burgers natuurlijk. Een persoon die niet enkel bewust is van zijn rechten en plichten als burger, maar ook beseft dat deze niet vrijblijvend zijn en zich tevens engageert om de centrale waarden van die maatschappij te vertegenwoordigen; van deze persoon kan men zeggen dat hij of zij burgerzin heeft.

Tolerantie

Tolerantie is evenals burgerzin een term met een zeer ruime betekenis. Het woord tolerantie is afgeleid van het Latijnse woord ‘tolerare’ wat men vrij kan vertalen als iets dulden, verdragen, toelaten of simpelweg: tolereren. Men kan het niet hebben over tolerantie zonder ‘anders-zijn’ te vermelden. Dit anders-zijn kan zich uiten op verschillende vlakken, waarvan religie, cultuur, politiek en etniciteit slechts enkele voorbeelden zijn. Tolerantie kan men onder andere ook beschrijven als het in staat zijn om te co-existeren met een anders-zijn dat, hoe zeer men ook instemt met de aanwezigheid ervan in de wereld, nog steeds anders blijft dan wat men kent, iets onbekend en vreemd. Respect voor dit anders-zijn draagt hier uiteraard aan bij. Men kan dus stellen dat wederzijds respect één van de attitudes is die vereist zijn om tolerantie enigszins mogelijk te maken. Met wederzijds respect wordt niet enkel bedoeld dat er verdraagzaamheid ten opzichte van de ander en het anders-zijn moet zijn, het houdt ook het denkproces in waarin men zich terughoudend opstelt, de ander zijn/haar eigen waarheid te laten vinden en dit te respecteren.

Wat is het verband tussen burgerzin en tolerantie?

Verschil in definitie en betekenis

Als beide definities vanuit een brede interpretatie bekeken worden, kan men concluderen dat deze eigenschappen nauw met elkaar verbonden zijn. Er kan zelfs de vraag worden gesteld of burgerzin zou kunnen bestaan zonder dat tolerantie aanwezig is. Tolerantie lijkt een noodzakelijke voorwaarde te zijn voor burgerzin. Iemand die burgerzin heeft, bezit dus ook een vorm van tolerantie. Een persoon die tolerant is, heeft echter niet automatisch burgerzin aangezien deze zich ook verbonden moet voelen met de samenleving of maatschappij waarin hij leeft, de maatschappij waar hij burger van is.

Tolerantie, burgerzin en respect: een leerproces

Niemand wordt geboren met deze eigenschappen reeds in het bezit. Tolerantie, burgerzin en respect zijn een voortdurend leerproces. Het verkrijgen van deze deugden is dus niet zo vanzelfsprekend als het lijkt. Dit kan zeer duidelijk gemaakt worden met een voorbeeld over scholing. In elke maatschappij worden kinderen de normen en centrale waarden van de desbetreffende maatschappij bijgebracht. Thuis kunnen deze kinderen echter andere normen en waarden meekrijgen, naargelang de cultuur, etniciteit of in dit voorbeeld religie. Een leerkracht godsdienst wordt echter geacht het godsdienstig onderricht buiten de school te tolereren, alsook moet hij het openbaar onderwijs respecteren wat betreft vakken zoals natuurwetenschappen en andere wereldlijke onderwerpen. De leerkracht zal dus andere visies dan de zijne moeten tolereren in zijn klas en zelfs in het overbrengen van de godsdienstige leerstof. Het ideaalbeeld is natuurlijk dat de kinderen hierdoor beïnvloed worden en zich eveneens tolerant opstellen.

Vrijheid als voorwaarde

In beide gevallen is vrijheid een belangrijke term. Men kan zelfs te stellen dat tolerantie niet mogelijk is zonder vrijheid. Als mensen niet verdraagzaam kunnen samenleven met elkaar, is gewetensvrijheid zeer moeilijk, waardoor men dus ook niet kan handelen naar de waarden die men belangrijk vindt. Dit valt natuurlijk weer terug te koppelen aan het verband met burgerzin.
Er kan dus niet gesproken worden over burgerzin zonder tolerantie, aangezien men geen ge-engageerde burger kan zijn van een samenleving, maatschappij of groep zonder in staat te zijn het anders-zijn van anderen te tolereren.