Originele en huidige versie van Sinterklaas en Zwarte Piet

Elk jaar op vijf december wordt het grote kinderfeest Sinterklaas gevierd. De goedheiligman reist door ons land en deelt met behulp van zijn vrolijke hulpjes ‘de Zwarte Pieten’ cadeautjes en snoepgoed uit aan de brave kindertjes. Het bekende figuur van Zwarte Piet ligt echter sinds 2011 onder vuur van partijen die het als racistisch beschouwen. Maar hoe is het Sinterklaasfeest ooit begonnen? En wat zeggen de originele verhalen over de Sint en Zwarte Piet? Zowel de Sint als Zwarte Piet zijn door de jaren heen veranderd en met de maatschappelijke ontwikkeling meegegroeid.

Zwarte Piet zoals we hem kennen

De Zwarte Piet zoals we hem kennen van vroeger (halverwege de twintigste eeuw) heeft een donkere huidskleur, zwart kroeshaar, gouden oorbellen en dikke rode lippen. Hij draagt een kleurrijk pak met plofbroek en daarbij een hoed met een veer erop. Hij was de knecht van Sinterklaas en had ook een rol als boeman om kinderen te laten gehoorzamen. Hiervoor droeg hij een roe en jute zak bij zich waarin hij de kinderen mee zou terugnemen naar Spanje als ze stout waren.

De moderne versie van Zwarte Piet sinds de jaren tachtig wordt echter enkel en alleen nog maar als een grote kindervriend gezien. De roe is verdwenen en de jute zak wordt alleen nog gebruikt om het snoepgoed en de cadeautjes in te dragen. In plaats van een enkele Piet zijn er nu meerdere Pieten die allemaal hun eigen taak in het Sinterklaasfeest hebben. Het uiterlijk en de kledingdracht zijn echter nog vrijwel hetzelfde gebleven.

Racisme

Al sinds de jaren zestig is er bezwaar gemaakt tegen Zwarte Piet op basis van racistische aspecten aan zijn karakter. Het uiterlijk met de typerende dikke rode lippen en gouden oorbellen, zijn clownsachtige gedrag en positie als knecht van een blanke man wordt door menig persoon als beledigend opgevat. Er zijn sindsdien meerdere voorstellen gedaan om Zwarte Piet compleet uit de Sinterklaasviering te halen of een andere kleur te geven. Sinds 2011 werd er tijdens de intocht in Dordrecht voor het eerst protest gevoerd en volgde er in de jaren daarna een steeds intensiever maatschappelijk debat over de racistische implicatie van Zwarte Piet.

Het originele verhaal van Sinterklaas en Zwarte Piet

Zowel Zwarte Piet als Sinterklaas hebben door de tijd heen een aantal veranderingen doorgemaakt. De verhalen van Sint-Nicolaas en zijn knecht Zwarte Piet zoals we deze tegenwoordig in 2016 kennen komen uit een boek dat geschreven was door een onderwijzer genaamd Jan Schenkman in 1850. Oorspronkelijk bestaat het Sinterklaasfeest al veel langer maar in zijn prentenboekje werd voor het eerst de knecht van Sinterklaas vermeld.

Sinterklaas

De originele Sint-Nicolaas was een bisschop die in het jaar 280 in Turkije was geboren. Hij werd geëerd als een beschermheilige van kinderen. Lang nadat hij op 6 december in het jaar 342 was overleden werd er vanaf de dertiende eeuw op die dag zijn naamdag vastgesteld. Er werd het Sint-Nicolaasfeest gevierd en kinderen kregen geld en een vrije dag van school.

De Sint als boeman

Na de Reformatie in Nederland werd er door protestantse predikanten het feest als katholiek bijgeloof bestempeld en zijn er meerdere pogingen gedaan om het feest af te schaffen. Zodanig werd Sinterklaas vervolgens een tijd lang gebruikt als kinderschrik om ze te laten gehoorzamen. Hij werd dan afgebeeld als een kwade zwarte man met kettingen aan zijn voeten en was met dit uiterlijk eigenlijk de voorloper van Zwarte Piet. Aan het einde van de achttiende eeuw werd het idee om Sinterklaas als boeman te gebruiken uiteindelijk afgeschaft en besloot men dat het feest op een positieve manier in kinderopvoeding moest worden gebruikt.

De Sint in den levende lijve

Vanaf halverwege de negentiende eeuw maakte Sinterklaas toen vervolgens jaarlijks zijn intocht in ons land en werd hij door een daadwerkelijk echt persoon gespeeld zoals beschreven in het toen populaire prentenboek van Jan Schenkman. Daarvoor was Sinterklaas alleen een legende waar verhalen en tekeningen van bestonden.

Zwarte Piet

Zwarte Piet, het hulpje van Sinterklaas, is een puur fictief persoon die nooit echt bestaan heeft. Hij is in 1850 gecreëerd door Jan Schenkman in zijn toen uitgebrachte prentenboekje ‘Sint Nikolaas en zijn knecht’. Hiervoor werd de Sint wel al eens eerder van een knecht vergezeld in een aantal prenten maar met de komst van het boek was hij vanaf dat moment een vast element in het Sinterklaasfeest geworden. De nieuw geïntroduceerde knecht was een gekleurde man die gekleed ging als page. Na eerst vele andere benamingen werd hij sinds 1895 uiteindelijk Zwarte Piet genoemd en nam hij sindsdien ook een tijdje de rol als boeman over van Sinterklaas.

De evolutie van Zwarte Piet

Tot ongeveer 1960 werd het personage van Zwarte Piet neergezet als een onintelligente jongeman die niet duidelijk kon praten. Nadat in die tijd door immigratie Europeanen beter bekend werden met het Afrikaanse volk werd het beeld van Zwarte Piet bijgesteld tot een ware assistent die gerespecteerd werd. Opvolgend werd hij ook steeds minder als boeman gebruikt. De roe verdween uit het beeld en de jute zak was alleen nog bedoeld voor cadeautjes en snoepgoed. Zwarte Piet is sindsdien vaak nog populairder dan de Sint zelf.

Zwarte Piet vóór 1850

Vóór 1850 bestond er al wel een personage in volksverhalen dat een gelijkenis met hem had. Dit was tevens een persoon met donkere huid die vaak in bonte kleuren gekleed ging als harlekijn en meestal Klaas, Zwarte Man of Piet met de Pooten werd genoemd. Deze deelde tevens snoepgoed aan kinderen uit maar zou volgens ouders kinderen komen halen als ze zich niet gedroegen. Hij was zwart gekleurd door het roet van de schoorsteen waardoor hij het snoepgoed naar beneden gooide. De naam 'Zwarte Piet' bestond tevens ook al vóór 1850 en werd soms als een bijnaam voor de duivel gebruikt of aan rovers en andere misdadigers gegeven.

De creatie van Zwarte Piet

Waar Zwarte Piet in Jan Schenkman zijn boek op is gebaseerd is niet precies duidelijk. Toen hij het boek schreef was in Nederland de slavernij al voor een groot deel afgeschaft. Er zijn echter meerdere theorieën bedacht. Zoals dat van Sinterklaas die op een slavenmarkt een Ethiopische jongen genaamd Piter zou hebben vrijgekocht en die vervolgens bij hem bleef om hem te bedienen uit dank hiervoor. Er bestaat ook een versie dat Zwarte Piet een blank getinte knecht was die door roet van de schoorsteen zwart was geworden bij het brengen van de cadeautjes.

Aanpassingen

Sinds de discussies van 2011 zijn er op sommige punten al een aantal aanpassingen gemaakt. Pieten met alleen zwarte roetvegen en nieuw bedachte ‘Gekleurde Pieten’ hebben hun intrede al gedaan bij de intocht in een aantal steden. Het kroeshaar is op vele plaatsen veranderd in zwarte krullen en de gouden oorbellen worden dan ook soms weggelaten.

Ook meerdere supermarkten en winkels hebben Zwarte Piet van hun verpakkingsmateriaal afgehaald. Sinds 2015 heeft ook een derde van alle scholen het uiterlijk van Zwarte Piet aangepast. Bij het welbekende Sinterklaasjournaal dat een aantal weken voor de feestdag wordt uitgezonden hebben een aantal acteurs en actrices afscheid genomen van het tv-programma door de beladen rol die het feest nu biedt.

Conclusie

Uit bovenstaande informatie kun je dus concluderen dat Sinterklaas gebaseerd is op een echt bestaand persoon en Zwarte Piet een verzonnen personage is van ruim 1500 jaar later. Zowel de Sint als Zwarte Piet zijn ooit een tijdje gebruikt om kinderen te laten gehoorzamen doordat deze ze anders zouden meenemen in de jute zak naar Spanje toe. Het Sinterklaasfeest wordt al vanaf de dertiende eeuw gevierd. De rode mantel en mijter van Sinterklaas, de stoomboot en Sint zijn knecht 'Zwarte Piet' zijn echter allemaal veel later bedacht door de schrijver Jan Schenkman in 1850.

Het personage van Zwarte Piet gedroeg zich in het begin toen hij werd gecreëerd op een stereotyperende manier. Hij werd veelal als dom en kinderlijk uitgebeeld. Samen met de maatschappij is Zwarte Piet echter gegroeid qua persoonlijkheid en aanzien. Sinds het einde van de twintigste eeuw is hij ontwikkeld tot een zeer geliefd persoon die kinderen blijmaakt met snoepgoed en cadeautjes en geen enkele rol als schrikbeeld meer heeft. Wel zijn het uiterlijk en speelse gedrag van Zwarte Piet hetzelfde gebleven en wordt dit door sommigen nog altijd als racistisch beschouwd. Zodanig willen deze partijen dat Zwarte Piet uit het Sinterklaasfeest verdwijnt. Het idee om een lang gevierd traditioneel feest te veranderen wekt bij veel mensen veel emoties op en zijn hier sinds 2011 heftige maatschappelijke discussies over ontstaan.