Karoshi: dood door langdurig overwerk in Japan

Door de grote hoeveelheid werk die een werknemer moet verrichten is karoshi (dood door overwerk) een bekend verschijnsel van de Japanse cultuur. Ook karo-jisatsu (zelfmoord door overwerk) komt regelmatig voor. De groepscultuur in combinatie met de strenge regels en normen met nauwelijks of geen ontspanning heeft grote sociale consequenties. In de Japanse cultuur betekent falen een onacceptabel gezichtsverlies voor de persoon zelf en voor zijn bedrijf of familie. In de wet van 2014 is vastgelegd welke aandoeningen onder karoshi vallen.

Werknemers in Japan

In het verleden gingen Japanse werknemers na het werk uit eten en drinken met de collega's en was men pas om elf uur thuis. Werkdagen van twaalf uur waren heel gewoon. Anno 2020 hebben veel bedrijven een overwerkloze dag ingevoerd maar als het druk is wordt deze eenvoudig overgeslagen. Wel is het aantal uren dat men gezamenlijk met collega's doorbrengt in bars teruggebracht van acht uur per week tot minder dan drie uur per week. Maar de sociale druk is zo eigen aan de Japanse samenleving dat dit niet zomaar veranderd kan worden.

Een baan voor het leven

Ondanks de veranderende arbeidshouding is het heel gebruikelijk om lang bij één bedrijf te blijven werken. Dat geldt zeker voor de grotere bedrijven in Japan (twintig procent van de werkende bevolking). Dat heeft te maken met de groepsdynamiek waarbij de werkgever eist dat zijn werknemers dag en nacht klaarstaan voor het bedrijf. Mensen gaan ook pas naar huis als hun baas is vertrokken. De andere kant van het verhaal is dat er voor de trouwe werknemers een goede beloning en goede sociale voorzieningen tegenover staan, zoals woonaccommodatie, sportvoorzieningen, uitgaansdagen met het personeel enzovoort. In Japan heeft een bedrijf een sociale taak ten opzichte van zijn werknemers en het bedrijf voelt zich verantwoordelijk voor zijn werknemers. Hier speelt mee dat in Japan goede onderlinge relaties heel belangrijk zijn.

Maar het merendeel van de werkende bevolking (tachtig procent) werkt in de middelgrote en kleine bedrijven. Meestal hebben deze bedrijven geen goede sociale voorzieningen en krijgen de werknemers een laag loon.

Eerverlies is not done

Zo is falen om meerdere redenen ongepast. De strakke regels en normen in Japan hebben te maken met het functioneren van de groep en met de (Aziatische) volksaard. Bij gezichtsverlies raakt de Japanner in paniek of hij trekt zich terug. Wanneer men zijn eer verliest kan dit leiden tot zelfmoord. Het is niet alleen niet de fout zelf die tot zelfmoord leidt, maar het bekend worden van de fout en het gezichtsverlies dat hiermee samen gaat voor het bedrijf of de familie. Die "zelfmoordtraditie" komt al uit de tijd van de Samoerai.

Vakanties

Vakanties hebben de Japanners wel, al is het volgens westerse begrippen erg weinig. De meeste Japanners nemen ook niet alle vakantiedagen op. Het wordt nog steeds gezien als een soort van ontrouw aan het bedrijf, het is dan ook niet gebruikelijk om lange vakanties te nemen. Wel nemen veel Japanners een week vakantie tijdens het O-bon festival omstreeks half augustus, dit is een belangrijk feest in Japan.

Het is een schande om werkloos te worden

Omdat Japan nauwelijks werkloosheid kende bestaat er ook geen sociale opvang, men kent wel een werkloosheidsuitkering maar die duurt maar één jaar. De redenering is dat men werkloosheid aan zichzelf te wijten heeft en zich maar moet zien te redden. De werkloze Japanner schaamt zich, verlaat zijn gezin en gaat op straat leven. Alles draait om presteren, dat begint al op school en gaat door tot het pensioen. In een land met zulke strikte samenlevingsregels hebben mensen het nodig om zichzelf te kunnen uiten.

Uitlaatkleppen

• extreme vormen van seksbeleving
• het lezen van Manga stripboekjes en seksboekjes in het openbaar vervoer
• het bezoeken van seksshops

Gevaarlijke daling geboortecijfers

Door de werkmentaliteit is het privéleven in Japan veel minder belangrijk dan in Nederland en zijn de geboortecijfers de laagste van heel de wereld. Zoals het er nu voorstaat krimpt de bevolking van 127 miljoen naar 100 miljoen in 2050. Dat zou in kunnen houden dat er straks buitenlandse werknemers moeten worden aangenomen omdat er anders geen mensen genoeg zijn om het werk te doen.

Pensioen

Hoewel de pensioneringsleeftijd zestig jaar is, is de gemiddelde leeftijd waarop Japanners echt met pensioen gaan ongeveer negenenzestig jaar. Het is niet alleen om financiële redenen dat de Japanner blijft werken, de meeste Japanners willen ook graag blijven werken. De gemiddelde Japanner is op zijn zestigste nog gezond en heeft niet veel hobby's (daar was geen tijd voor). Hij heeft geen zin om thuis te gaan zitten, maar wil nog graag actief zijn voor de maatschappij. In de westerse landen wordt werken vaak als een verplichting gezien, het is nu eenmaal nodig om geld te verdienen. Daarnaast lijkt men in het westen meer behoefte aan vrije tijd te hebben.

Sparen voor de oude dag

Japanners zijn vlijtige spaarders die hun geld niet uit willen geven, bovendien hielden ze hun centjes door de economische ontwikkelingen liever op de bank. Het gespaarde geld is bedoeld voor de oude dag waar ze voor een groot deel zelf voor moeten zorgen.

Coronavirus

In 2020 heeft de Japanse economie zwaar te lijden van het coronavirus waardoor de aantrekkende economie te maken krijgt met een negatieve groei.

Dood door overwerk

Als iemand is overleden aan een hartinfarct en de week voordat hij overleed meer dan zestien uur per dag heeft gewerkt, geldt karoshi als doodsoorzaak. Overigens is karoshi pas in 1992 officieel door de Japanse regering erkend.

De oorzaken van karoshi

• lange werkweken
• korte vakanties
• hoge werkdruk

Officiële rapporten noemen getallen als zestig tot honderd gevallen per jaar, maar anderen denken dat veel "gewone" overlijdens met karoshi te maken hebben. Ook depressies of burn-outs komen veel voor. Een ander verschijnsel is de werkgerelateerde zelfmoord, de karo-jisatsu.

Maatregelen overheid tegen Karoshi

• niet uitbetalen overuren managers
• campagnes overheid
• boetes voor bedrijven

Overheid grijpt in

Managers zouden hun overuren voortaan niet meer betaald moeten krijgen, waardoor ze eerder naar huis gaan en hun werknemers ook vroeger klaar zijn. De overheid stimuleert met campagnes dat werknemers over hun klachten praten met de baas.
Als een medewerker door karoshi om het leven komt krijgt het bedrijf zware financiële boetes. Men hoopt op die manier het in de maatschappij ingebakken overwerk terug te dringen.

Wet tegen Karoshi

In 2014 werd in de Japanse wet opgenomen welke aandoeningen onder Karoshi vallen

• overlijden door cerebro-vasculaire of ischemische hartziekten als gevolg van buitensporige werkdruk
• zelfmoord als gevolg van een psychische aandoening veroorzaakt door buitensporige werkdruk
• cerebro-vasculaire of ischemische hartziekten als gevolg van buitensporige werkdruk of een psychische aandoening als gevolg van buitensporige werkdruk niet geresulteerd in een overlijden

Karoshi en de arbeidsinspectie

Na het indienen van een aanvraag bepaalt de arbeidsinspectie of een overlijden onder karoshi valt. Helaas is het niet makkelijk om erkenning te krijgen, jaarlijks wordt maar een klein deel van de aanvragen officieel erkend.

In de wet tegen karoshi staat dat werkgevers er verantwoordelijk voor zijn dat Japanse werknemers hun vrije dagen opnemen, maar in de praktijk verandert er weinig. Daarnaast wordt de politiek sterk beïnvloed door het bedrijfsleven.