Religie in het publieke domein

Religies en culturen zijn nauw met elkaar verwant. Meerdere religies kunnen daarom een verrijking zijn, omdat met die religies er ook meer culturen komen. Toch leidt openbaar belijden van geloof tot ergernissen en soms erger. Daarom is de vraag op welke manier religie in het publieke domein kan worden geuit. Tolerantie van religies wordt gehinderd door één gegeven: bijna iedere godsdienst meent ‘de ware’ te zijn en verkettert andere geloven. Het protestantisme in Nederland, althans op de manier waarop de meeste protestanten het geloof belijden, is heel tolerant: op een school als het Melanchthon wordt begrip voor andere culturen en religies gekweekt. Maar gebeurt dat ook op scholen waar andere religies de hoofdtoon voeren? Krijgen andere religies op die scholen een kans?

Het publieke domein

Daarmee zijn we al in het publieke domein: scholen. In Nederland kunnen religies eigen scholen oprichten. Volgens de wet moeten we wel voldoen aan het curriculum. Zolang je op een school van je eigen religie zit, kun je zonder problemen uiterlijkheden van je geloof tonen. Maar het hete politieke hangijzer is: mogen scholen van een andere geloofsovertuiging die uitingen verbieden? We kennen het ‘hoofddoekjesprobleem’ op christelijke scholen. Tot nu toe is het antwoord ‘ja’, zolang de regel niet specifiek de religieuze uitingsvorm betreft, maar een algemene regel. Als jongens geen petten op mogen, mogen meisjes geen hoofddoekjes dragen. De uitspraak betreft dus NIET de uiting van de religie, maar op een algemeen verbod op het dragen van hoofddeksels.

Alle geloven hebben wel uitingsvormen: van het dragen van kruisjes door katholieken tot keppeltjes door joodse mannen. We kijken nu even niet naar mensen die ‘beroepsmatig’ het geloof belijden (nonnen, priesters, imams enz.). De meest ultieme vorm is natuurlijk de boerka, waarvan het dragen in het openbaar nu bij wet verboden is. Dat verbod is alweer niet gebaseerd op religieuze gronden, maar het gevaar voor de openbare veiligheid. Je gezicht moet herkenbaar zijn, dus mag je ook geen integraalhelm dragen, tenzij je op de motor zit. Als vrouwen de boerka thuis dragen, dan mag dat. Op zich is dat vreemd, want de grote meerderheid in westerse democratieën is van mening dat de boerka toch wel hét symbool van de onderdrukking van de vrouw en dergelijke onderdrukking is bij wet verboden. Toch zijn de wetshandhavers in dit land erg tolerant zodra er religie in het spel is. Maar dat is verder een andere discussie.

Het dragen van kruisjes als kettinkjes of oorbellen, levert over het algemeen weinig problemen op. Misschien komt dat omdat kruizen niet specifiek meer gekoppeld worden aan het katholieke geloof, sinds artiesten als Madonna ze zijn gaan dragen als ‘statement’ tegen de onderdrukking van de vrouw. Waarom ergeren mensen zich aan andere uitingsvormen als ‘keppeltjes’ en bijbehorende haardracht van joodse mannen, maar ook de lange gewaden, baarden van moslimmannen, om natuurlijk maar te zwijgen over hoofddoekjes en bedekkende kleding van moslimvrouwen? Als mensen zich zo kleden, dan laten ze duidelijk merken ‘anders’ te zijn. Net als bijvoorbeeld homo’s op een gay-parade. Daar houden vrij veel Nederlanders, en veel andere volken in het westen, nu eenmaal niet van. Kijk maar eens naar de reactie van mensen als er iemand met een tulband naast hen gaat zitten in een vliegtuig. Ander uiterlijk, andere geuren, het maakt veel mensen ongemakkelijk. Onze cultuur is christelijk en westers en hoewel we reuze tolerant zijn over hoe mensen zich thuis gedragen, willen veel mensen in het openbaar er niet mee geconfronteerd worden.
Kijk ook maar naar de discussie over de imam die een politica geen hand wilde geven. Het is best dat hij er privé zo over denkt, maar in het openbaar wordt het duidelijk gezien als gebrek aan respect: in Nederland geef je iemand de hand. De imam mocht het juist zien als een teken van respect om haar niet de hand te geven, maar de gemiddelde Nederlander ziet het als een belediging: je hebt je aan te passen aan de cultuur van het land waar je woont. Doe je dat niet, dan doe je je eigen cultuur en religie geen goed, want mensen ergeren zich aan je. Je wordt als westerling immers ook geacht je aan te passen als je naar een land verhuist met een andere cultuur.

Ambtenaren in functie

Een andere discussie is het dragen van religieuze uitingen in functies als de politie en ambtenaar op een gemeentehuis. Mensen willen het gevoel hebben neutraal en gelijk te worden behandeld. Het ligt bijna voor de hand dat een moslim niet voelt dat hij eerlijk behandeld wordt door iemand met een keppeltje en andersom, dat een jood niet gelooft dat hij eerlijk behandeld wordt door iemand die duidelijk laat merken moslim te zijn. Dat heeft nu eenmaal te maken met dat diepgewortelde wantrouwen tussen deze religies. In andere landen vermoordt men elkaar! Als je in zulke openbare functies overduidelijk een geloof aanhangt, dan is de vraag of je werkelijk wel zo neutraal kunt optreden als de seculiere staat van ambtenaren verwacht. Zodra mensen elkaar wantrouwen – terecht of onterecht is niet eens relevant – dan kan een ambtenaar zijn of haar functie al niet meer uitoefenen.

Religieuze manifestaties

Als je naar Rome gaat is het als toerist leuk om nonnen te zien, de Zwitserse garde bij het Vaticaan te zien staan en de ultieme bonus voor katholieken is natuurlijk een plaatsje op het St. Pietersplein als de paus een toespraak houdt. Cultuur en religie gaan hand in hand. Net zo goed als dat moslims op bedevaart naar Mekka gaan. Maar wat te doen met religieuze manifestaties in landen van – historisch gezien – een andere religie?

Het grootste religieuze evenement in Nederland is de EO-jongerendag. Het is een van de grootste christelijke festivals in Europa, enorm succesvol onder jongeren in een tijd dat jongeren steeds minder naar de kerk gaan. Het doel was jongeren bekend te maken met het christelijke geloof door muziek, zang en gebed. Bekering is niet meer het hoofddoel: heel veel jongeren gaan erheen voor het gevoel van saamhorigheid. Je hoort nooit iets negatiefs over dit festival, gewoon omdat ze er niemand mee lastig vallen. Het is een soort christelijk popconcert. Het gaat erom dat je je naaste lief moet hebben, net zoals Jezus. Het christelijke geloof is tegenwoordig niet echt gewelddadig. Val mensen niet lastig, en niemand heeft er moeite mee.

Manifestaties van andere geloven op deze manier zie je eigenlijk niet. Wat je dan wel hebt is publieke, luidruchtige uitingen. Waar de meeste mensen zich niet storen aan kerkklokken – dat hoort er nu eenmaal bij – vinden vrij veel mensen de luidruchtige oproep tot gebed van moskeeën wel hinderlijk: niet onze cultuur, geluidsoverlast, hinderlijk. Terwijl bepaalde geloofsgroepen, zoals joden, hindoes en dergelijke eigenlijk nooit van zich laten horen, helpt het natuurlijk niet dat juist mensen van islamitische achtergrond veel worden vereenzelvigd met geweld en intolerantie ten opzichte van andere religies. Dat doet de publieke tolerantie ook geen goed. Zeer negatief laat deze groep zich zien bij demonstraties tegen bijvoorbeeld Israël: zonder een oordeel te geven over wat de Israëliërs doen in de Gazastrook, kun je in dit land gewoon niet roepen: “Hamas, Hamas, joden aan het gas!” Dit wordt door veel mensen gezien als een gruwelijke associatie met de Holocaust. Vermoedelijk is juist de tolerantie van diegenen die dergelijke discriminatie zouden moeten afstraffen, de reden van nog meer ergernis en intolerantie van niet-moslims. Zeker als je bedenkt dat hooggeplaatste Nazi’s warme relaties onderhielden met islamitische leiders, vanwege hun gezamenlijke Jodenhaat. De Grand Mufti van Jeruzalem (de hoogste islamitische leider in Palestina), Haj Amin al-Husseini, ontmoette Hitler persoonlijk in 1941, nadat hij al in 1937 in Caïro had gesproken met twee hoge nazi’s: Eichmann en Hagen.

Samenvatting

Samengevat kun je stellen dat iedereen in dit land zijn geloof mag belijden, maar je moet er niet op een negatieve wijze mee te koop lopen. Als uiterlijkheden een statement worden van ‘anders zijn en niet gelijk willen zijn aan anderen’, dan kunnen deze uitingen leiden tot intolerantie, en uiteindelijk zelfs agressie. In een openbare functie is neutraliteit van groot belang, dus moeten alle ambtenaren afzien van dergelijke uiterlijkheden. Het wantrouwen tussen diverse geloven is te groot; dat gat wordt niet zomaar gedicht in een land als Nederland, zolang diezelfde groepen elkaar op leven en dood bestrijden in andere landen. Vreedzame manifestaties zijn prima, maar haatzaaiing en discriminatie is verboden en de wethandhavers zouden mensen daaraan moeten houden.