Boeddhisme: Oorsprong en symboliek

Het doel van het boeddhisme is om definitief bevrijd te worden uit de kringloop van wedergeboorte en lijden. Vier nobele waarheden beschrijven het inzicht in lijden en verlossing. Het achtvoudige pad beschrijft hoe die uiteindelijke bevrijding wordt bereikt. Wijsheden van Boeddha over het bestaan en de noodzaak van eenvoud zijn zo basaal en treffend, dat het moeilijk is deze te weerleggen. Daarom sluit het boeddhisme naadloos aan op de huidige behoefte aan zingeving. Met Boeddha als boegbeeld! 'We are what we think. All that we are arises with our thoughts. With our thoughts, we make our world.'

Wie was Boeddha?

'Awake. Be the witness of your thoughts.'
Boeddha was een prins met de oorspronkelijke naam Siddharta Gautama. Hij leefde tussen 565 en 483 voor Christus. Na een beschermde opvoeding als zoon van de koning van het Sakya volk dat op de grens van Nepal en India leefde, vond hij de weg buiten het paleis en ontmoette vier mensen die zijn leven zouden veranderen. Dit waren een hoogbejaarde, een ernstig zieke, een dode en een asceet. Een asceet is iemand die zonder bezittingen, dus uiterst sober leeft, een 'monnik'. Asceten zijn afhankelijk van de giften van anderen in de vorm van eten en geld. De eerste drie mannen toonden Siddharta hoe vergankelijk en zwaar het leven was, maar de vierde oogde zo gelukkig dat Siddharta besloot om ook zo'n ascetische levensstijl aan te nemen. Dit werd een moeilijke zoektocht naar de zin van het leven, aanvankelijk zonder antwoorden. Onder een badhi boom vond hij rust en mediteerde hij, totdat hij op de 49e dag 'verlichting' vond. Hij kreeg inzicht in de vragen des levens en zijn vorige levens, waarom mensen moeten lijden, en wat de zin van het bestaan is. Boeddha was 'ontwaakt'.

Concept van boeddhisme

'Believe nothing, no matter where you read it, or who said it, unless it agrees with your own reason and your own common sense.'
Hierna ging Siddharta lesgeven aan zijn volgelingen, totdat hij op 80-jarige leeftijd het aardse leven verruilde voor het 'nirwana'. Zijn enige wens was dat zijn lessen zouden voortbestaan, een opvolger was niet nodig. Sinds die tijd kent het boeddhisme zeer veel aanhangers. Wereldwijd zijn het er 415 miljoen. Strenge regels zijn er niet, wel worden mensen gestimuleerd om zelf antwoorden te vinden op de vragen die ze hebben. Boeddhisme is dus een vrije vorm van denken, zonder veel aannames. 'Neem niets aan voor het zelf onderzocht te hebben', is een van de lessen. Het boeddhisme gelooft wel in reïncarnatie, net zo lang totdat het nirwana (nirvana) bereikt is. Reïncarnatie is een fundamenteel boeddhistisch concept: De wereld waarin men herboren wordt, heeft alles te maken heeft met de acties (karma) uit vorige levens. De verlichting is het uiteindelijke streven van boeddhisten. Dit is de bevrijding uit de kringloop van wedergeboorte, om zo nooit meer te hoeven lijden.

Vier Nobele Waarheden

'Life is suffering.'
Het boeddhisme gaat uit van 'vier nobele waarheden'. Deze beschrijven het lijden van de mens, de oorzaken ervan, de mogelijkheid om aan dat lijden een eind te maken, en de weg om deze verlossing te bereiken. De oorspronkelijke definitie is als volgt:

• Het leven kent lijden, onvrede, onrust en lasten in de vorm van ziekte, verlies, ongeluk, wanhoop, onvolmaaktheid.
• De oorzaak voor dit lijden zijn menselijke verlangens, bijv. meer geld, een groter huis, een betere baan, enz. Men wil dat de werkelijkheid anders is.
• Er bestaat een eind aan het herhaaldelijk menselijk lijden door wensen en verlangens te begrenzen.
• Er is een weg die naar naar deze verlossing leidt: het 'Achtvoudige Pad'.

Het Achtvoudige Pad

'No one saves us but ourselves. No one can and no one may. We ourselves must walk the path.'
Het Achtvoudige Pad staat voor 'prajna', dat wijsheid of inzicht betekent, 'sila', dat staat voor ethisch goed gedrag en moraliteit, en 'samadhi' ofwel meditatie of concentratie. Het pad leidt naar verlichting, maar veroorzaakt het niet. Vergelijkbaar met een pad dat naar een berg kan leiden, maar de berg zelf niet veroorzaakt.

Wijsheid

'Have compassion for all beings, rich and poor alike, each has their suffering. Some suffer too much, others too little.'

• Juist begrijpen van de oorzaken en oplossingen van het lijden.
• Juiste intenties en gedachten: harmonie, geweldloosheid, vriendelijkheid.

Moraliteit

'There has to be evil so that good can prove its purity above it.'

• Juist spreken: niet roddelen, niet liegen, geen laster.
• Juist handelen: niet doden, niet stelen, geen seksueel wangedrag.
• Juist levensonderhoud: geen handel in levende wezens, geen wapens, geen drugshandel.

Concentratie

'Just as a candle cannot burn without fire, men cannot live without a spiritual life.'

• Juiste inspanning: slechte gedachten vermijden of overwinnen, opwekken en groei van heilzame zaken.
• Juiste aandacht voor lichaam, gevoel, geest en mentale objecten.
• Juiste mentale absorptie: ontvangen wijsheid, wijsheid door ervaringen, en wijsheid door zelfinzicht.

Wijsheden van Boeddha

'Hatred does not cease by hatred, but only by love; this is the eternal rule.'
Boeddha kent vele wijsheden ten aanzien van de toestand in de wereld, die stof tot nadenken opleveren. Zo zegt Boeddha dat men pas vrede kent als er onvoorwaardelijke en onbevooroordeelde liefde voor de medemens is. Mensen maken in hun gedachten zelf onderscheid tussen groepen en zij nemen vervolgens aan dat deze gedachten waar zijn. Maar, zegt Boeddha, in de lucht is er helemaal geen onderscheid tussen oost en west. Haat verdwijnt niet door nog meer haat, maar door liefde. Precies dat is een wet die onveranderlijk is. Over de wereldvrede zegt hij nog meer zinnigs. Zo kan men in oorlog en strijd een miljoen mensen verslaan, maar degene die zichzelf overwint, is de grootste van alle overwinnaars. En beter dan een duizendtal holle woorden, is een enkel woord dat vrede brengt. Men is niet groots omdat men strijdt en anderen ombrengt, maar omdat men geen enkel levend wezen kwetst. Die laatste kunnen wereldleiders in hun zak steken!

Het menselijk bestaan

'If we could see the miracle of a single flower clearly, our whole life would change.'
Ook over het verschijnsel 'twijfelen' heeft het boeddhisme een eigenzinnige opvatting. Zo zegt Boeddha dat er niets afschuwelijkers is dan de gewoonte om te twijfelen. 'Twijfel scheidt mensen, het is het gif dat vriendschappen ontwricht en plezierige relaties verbreekt. Het is een doorn dat irriteert en kwetst. Een zwaard dat moordt.' Over het menselijk bestaan is het boeddhisme minstens zo onthullend. Ons bestaan is net zo vergankelijk als een herfststorm, kijken naar het komen en gaan van mens en dier is hetzelfde als kijken naar de bewegingen in een dans, en een 'leven lang' is slechts een bliksemschicht in het universum. Alles verandert, niets blijft ongewijzigd. Alle dingen verschijnen en verdwijnen door de gelijktijdigheid van oorzaken en omstandigheden. Niets bestaat enkel op zichzelf, alles staat in relatie tot elkaar. Om niet in chaos te belanden, is het aanschouwen van een enkele bloem voldoende. Wie het wonder ziet, is zich bewust van leven in de puurste zin.

Eenvoud als antwoord

'Peace comes from within, do not seek it without.'
Het boeddhisme staat synoniem aan eenvoud. Dit voeren sommige mensen dan ook letterlijk uit. Want een van de levenswijzen die in Azië veelvuldig voorkomt is daadwerkelijk leven als een monnik (ascetisch). Dit doen deze aanhangers door hun hoofd kaal te scheren, en een oranje, roze of bruinrood kleed te dragen, afhankelijk van de stroming van het boeddhisme. Het kleed is symbolisch voor het achterlaten van het wereldse leven en bezittingen. De asceten brengen hun tijd veelal door met mediteren en andere religieuze rites en rituelen zoals wierookoffers en gebeden, en leven heel bewust een eenvoudig bestaan. Hoe je het boeddhisme ook belijdt, het centrale thema is ontwaken en bewust leven in het hier en nu. Want toen Boeddha werd gevraagd zijn leer in een woord samen te vatten, antwoordde hij: 'Gewaarzijn'. In de huidige tijd kunnen we dit vertalen in het streven naar bevrijding van menselijke verwarring en onrust.

Aai de buik van je boeddha!

'Happiness comes with simplicity, not with complexity.'
In tal van Aziatische landen komt je een afbeelding of beeld van Boeddha tegen. In tempels, winkels, restaurants, hotels, taxi's, maar ook gewoon op straat. Vaak zijn de boeddha's omgeven met kaarsen, licht, wierook en lotusbloemen. Ook in Nederland kun je een boeddha kopen, maar opgepast... een boeddha koop je nooit voor jezelf, maar voor iemand anders. Een boeddha wordt namelijk gezien als een gift die de ontvanger geluk zal brengen.

Chinese Boeddha

De Chinese Boeddha zit er anders uit dan zijn Indisch/Thaise vriend. De Chinese Boeddha noemt men ook wel de 'happy boeddha' of 'dikbuik boeddha', wat niet verwonderlijk is als je hem ziet: Een kale, lachende dikzak die staat voor geluk, gezondheid, welvaart, blijdschap en succes. Soms draagt deze boeddha ook nog attributen met zich mee. Een boeddha in huis is logischerwijs populair. Heb je zelf zo'n dikkerd thuis ;), aai hem dan regelmatig over zijn mollige buik en je zult nog meer geluk vinden dan je al hebt.

Indisch/Thaise Boeddha

De Indisch/Thaise Boeddha komt uit India en wordt ook wel 'Gautama boeddha' (naar Prins Siddharta Gautama) of 'historische boeddha' genoemd. Deze boeddha ziet er heel anders uit. Het is een slank exemplaar met lange oorlellen en een bolvormige knot op het hoofd, een 'ushnihsa' genoemd. Dit staat symbool voor wijsheid en spiritualiteit. Een stip op het midden van het voorhoofd als teken van goddelijkheid hebben deze boeddha's ook vaak. Daarnaast vallen de verschillende handhoudingen op. Deze zijn eveneens symbolisch en heten 'mudra's'.

One of his students asked Buddha, "Are you the messiah?"
"No", answered Buddha.
"Then are you a healer?"
"No", Buddha replied.
"Then are you a teacher?" the student persisted.
"No, I am not a teacher."
"Then what are you?" asked the student, exasperated.
"I am awake", Buddha replied.