Wie was Pontius Pilatus die Jezus liet kruisigen?

Pontius Pilatus was de Romeinse prefect van Judea ten tijde dat Jezus gekruisigd werd. Jezus wordt door de Joodse Raad voor Pilatus gebracht. Pilatus moet als Romeins machthebber het oordeel over Jezus vellen. Pilatus geeft het volk de keus. Ze mogen kiezen: Jezus vrij of de moordenaar Barabbas. Het volk kiest voor Barabbas en wil dat Jezus gekruisigd wordt. Pilatus wast zijn handen in een kom water. Een symbolische handeling die hem vrijpleit van schuld aan de dood van Jezus. Hij laat Jezus geselen en daarna wordt Jezus aan het kruis genageld.

Het leven van Pontius Pilatus

Er is niet zo heel veel bekend over het leven van Pontius Pilatus. Het Nieuwe Testament is een belangrijke bron van informatie over hem. Daarnaast noemen nog twee Joodse schrijvers uit de eerste eeuw zijn naam. Het zijn Philo van Alexandrië en Josephus van Flavius. Deze laatste schrijft over Pilatus in de 'Joodse oorlog' en de 'Antiquiteiten van de Joden'. In 1961 is er een inscriptie ontdekt in Caesarea waarin zijn naam staat en er zijn ook een aantal munten gevonden die zijn naam dragen.

Pilatus de Romeinse prefect of landvoogd

Pilatus was de Romeinse landvoogd of prefect. Hij had de functie van gouverneur van de Romeinse provincie Judea. Een prefect was oorspronkelijk een militaire taak. Pilatus was tussen 26 en 36 na Christus de landvoogd over Judea. Bij Judea hoorden ook de landstreken van Samaria en Idumea. Pilatus was prefect tijdens het bewind van keizer Tiberius (14 tot 37 na Christus). Als gouverneur vertegenwoordigde Pilatus de Romeinse heerschappij en belangen in de provincie Judea. Hij oefende zijn macht uit ten gunste van de heersende elites van Rome. Vaak stond hij op gespannen voet met de lokale Joodse leiders. De verslagen van Philo van Alexandrië en Josephus over Pilatus laten zijn ongevoeligheid voor Joodse religieuze gewoonten zien. Hij had daar weinig of geen respect voor.

Een rijke afkomst
Dat Pilatus werd benoemd tot prefect laat zien dat hij afkomstig was uit een rijke, machtige familie. Hij behoorde tot de elite. Waarschijnlijk stond zijn familie goed bekend bij keizer Tiberius. Pontius Pilatus zal eerdere militaire en bestuurlijke ervaring opgedaan hebben voordat hij prefect van Judea werd.

Pilatus in de evangeliën

Jezus wordt nadat hij gevangen genomen is 's nachts verhoord door de Joodse raad. In de vroege ochtend brengen ze hem naar de Romeinse prefect Pilatus. Hij moet een oordeel vellen over Jezus. Is Jezus zo schuldig dat hij gekruisigd moet worden? Elk van de evangelisten heeft het over Pontius Pilatus. Elke evangelist beschrijft Pilatus op een eigen wijze.

Matteüs en de vrouw van Pilatus

Matteüs beschrijft dat toen Pilatus op de rechterstoel zat, hem een boodschap van zijn vrouw werd gebracht: ‘Laat je niet in met die rechtvaardige! Om hem heb ik namelijk vannacht in een droom veel moeten doorstaan’ (Matteüs 27:19). De vrouw van Pilatus laat hem weten dat Jezus volgens haar onschuldig is. Zij waarschuwt haar man zich niet met deze Jezus te bemoeien. Matteüs is de enige evangelist die hierover melding maakt. Waarschijnlijk doet Matteüs dat om te laten zien dat er niet-Joden zijn die wel naar God luisteren en in de onschuld van Jezus geloven.

Pilatus in gesprek met Jezus volgens het evangelie van Johannes

In het verhaal zoals Johannes het beschrijft gaat Pilatus in gesprek met Jezus. Pilatus wil weten met wie hij te maken heeft. Het gesprek heeft een wat filosofische inhoud: 'Wat is waarheid?' (Johannes 18:38). Tijdens het proces gaat Pilatus zeven maal op en neer, van buiten naar binnen. Buiten staat het volk dat scandeert dat Jezus gekruisigd moet worden. Binnen vinden de gesprekken plaats tussen Pilatus en Jezus. In het evangelie van Johannes verklaart Pilatus drie maal dat Jezus onschuldig is (Johannes 18:38, 19: 4, 6). Het gebruik van herhalingen van drie en zeven heeft een symbolische lading. Pilatus probeert Jezus telkens vrij te krijgen, maar wordt overrompeld door het geschreeuw van de Judeeërs. Johannes meldt ook dat Pilatus boven het kruis van Jezus in meerdere talen een tekst had gehangen: ‘koning der Joden’. De Joodse leiders vroegen aan Pilatus deze tekst te veranderen in dat Jezus gezegd had dat hij de koning der Joden was. Pilatus weigerde echter de tekst te wijzigen: 'Wat ik geschreven heb, heb ik geschreven' (Johannes 19:22).

Hij wast zijn handen in onschuld

Pilatus wast zijn handen in een kom water. Dat was een symbolische daad die niet mis te verstaan is. Pilatus schuift de verantwoordelijkheid van zich af. Hij is onschuldig aan de dood van Jezus, wil hij hiermee zeggen. Terwijl hij wist dat Jezus een rechtvaardige was (Matteüs 27:24). ‘Hij wast zijn handen in onschuld’ is een uitdrukking die wij gebruiken en die verwijst naar de symbolische handeling van Pontius Pilatus.

De geloofsbelijdenis

Pontius Pilatus wordt bij name genoemd in de belangrijkste geloofsbelijdenissen van de kerk. Pontius Pilatus wordt juist in de geloofsbelijdenis genoemd om te benadrukken dat de veroordeling van Jezus een echte historische gebeurtenis is. Pilatus wordt namelijk ook door bronnen buiten de Bijbel genoemd. Jezus is als zoon van God mens geworden. Hij heeft op aarde gewandeld. Hij werd door een Romeinse functionaris, een historische figuur, ter dood veroordeeld. De geloofsbelijdenis noemt Pontius Pilatus om zo de historiciteit van geloofsopvattingen te bevestigen.


Hocus pocus Pilatus pas
Pilatus is naast Maria de enige mens die in de geloofsbelijdenis wordt genoemd. In de volksmond komt Pilatus nog voor in de uitspraak: 'Hocus pocus Pilatus pas'. Deze is afkomstig uit de geloofsbelijdenis. 'geleden onder Pontius Pilatus' is in het Latijn 'Pontio Pilato, passus'. Het ´Pilato passus´ weerklinkt in de magische toverspreuk ´Pilatus pas´ door.

Pontius Pilatus en de kerkelijk traditie

De kerktradities hebben Pilatus op heel verschillende wijze beoordeeld. Daarbij gingen ze niet alleen uit van wat er in de Bijbel over hem geschreven staat. Er gingen ook allerlei fantasierijke verhalen over Pilatus rond. De visies vanuit het christendom op hem zijn onder te verdelen in grofweg drie groepen: de foute Pilatus, de heilige Pilatus en Pilatus de martelaar.

De foute Pilatus

Veel christenen zien in Pilatus een mens die verkeerde beslissingen heeft gemaakt. In die visie is hij een slecht mens die niet deed wat hij moest doen, namelijk recht spreken. Hij heeft zich laten ompraten door het volk en heeft Jezus de dood ingestuurd. Hij is verantwoordelijk voor de marteldood van de zoon van God. Binnen deze traditie zijn er verhalen over zijn welverdiende levenseinde. Hij zou verdronken zijn of hij heeft zelfmoord gepleegd.

De heilige Pilatus

Pilatus was een schakel in wat moest gebeuren. De zoon van God moest sterven aan het kruis. De profeten hebben het voorzegt. Pilatus kon niet anders. Door de gesprekken met Jezus tijdens zijn verhoor is Pilatus tot inzicht gekomen. Jezus sprak de waarheid. Hij is de zoon van God. De opgestane Jezus zou aan Pilatus verschenen zijn. De Ethiopische kerk heeft Pilatus zelfs heilig verklaard. De heiligendag van Sint Pilatus is 19 juni.

Pilatus de martelaar

Volgens sommigen is Pontius Pilatus een martelaar. Hij werd door keizer Tiberius terechtgesteld. De keizer riep Pilatus ter verantwoording over de gerechtelijke dwaling van de veroordeling van Jezus. Keizer Tiberius wil maar niet begrijpen dat Pilatus Gods wil deed om Jezus te laten kruisigen. Pilatus werd daarom door Tiberius ter dood veroordeeld. Zo werd Pilatus een martelaar.

Lees verder

• De symbolische betekenis van het kruis van Jezus
• Wat betekenen de zeven kruiswoorden van Jezus?
• De spons gedrenkt met zure wijn voor Jezus aan het kruis