Lodewijk Napoleon: gelijkheid religies en Lodewijkskerkjes

Tot de vroege negentiende eeuw waren de katholieken hun kerken kwijt als gevolg van het verdrag van de Vrede van Münster. Dat verdrag maakte in 1648 een einde aan de Tachtigjarige Oorlog. Een indirect gevolg van dat verdrag was de staatskerk voortaan zou bestaan uit het Nederduits-Gereformeerde geloof. In dat kader vervielen alle goederen van de Rooms-katholieke Kerk aan de overheid waar onder meer de kerken toe behoorden. Enkele eeuwen later besloot Lodewijk Napoleon dat voortaan alle religies gelijk waren. Hij gaf aan de protestanten geld om eigen kerkjes te bouwen waardoor ze de bezittingen van de katholieken makkelijker konden teruggeven. Die kerkjes zijn de zogenaamde Lodewijkskerkjes.

Lodewijk Napoleon slechts kort koning van Holland

Lodewijk Napoleon werd door zijn broer Napoleon Bonaparte in 1806 tot koning van Holland benoemd. Omdat Lodewijk Napoleon op zijn eigen manier voor de belangen van Holland opkwam ontstond er een conflict met zijn broer en trad hij in 1810 alweer af. Lodewijk stond dicht bij het volk en werd daarom Lodewijk de Goede genoemd. Hij sloot zich niet op in zijn paleis maar trok regelmatig het land door waar hij door problemen werd gegrepen en voortvarend oplossingen aanpakte. Zo liet hij, geschokt door het zien lijden van het volk onder een geheimzinnige ziekte, medicijnen komen en bleek de epidemie een paar weken later bedwongen te zijn.

Reizen met veel begeleiding

Lodewijk reisde per koets en werd daarbij begeleid door zestig huzaren en dertig hofdienaren zoals ministers en doktoren. Zo bezocht hij ook de departementen Brabant en Zeeland. Die reis leverde voor Tilburg, Roosendaal en Oosterhout meteen resultaat op omdat zij stadsrechten verkregen.

Gelijkheid van religies en teruggave katholieke kerken

Een belangrijk steeds terugkerend onderwerp tijdens zijn reizen was het teruggeven van kerken. Vanaf het verdrag van de Vrede van Münster behoorden alle katholieke kerken aan de overheid toe. Tot de nieuwe grondwet van 1798 moesten katholieken daarom gebruikmaken van schuilkerken. Lodewijk Napoleon verklaarde in 1808 echter alle religies gelijk. Binnen die gelijkheid wilde hij dat de protestanten de kerken teruggaven die ze van de katholieken hadden afgenomen.

Beschikbaarstelling financiën

Om de protestanten in de teruggave te ondersteunen gaf Lodewijk Napoleon vooral in Brabant geld aan de hervormden om nieuwe kerkjes te bouwen. Om de teruggave van kerken te regelen ontving hij overal deputaties van katholieken en protestanten. De koning stelde per dorp tot zo’n negenduizend gulden beschikbaar aan de protestanten om een kleine kerk te bouwen. Het lukte hem daardoor de protestanten afstand te laten doen van de oorspronkelijk katholieke kerk die ze afgenomen hadden.

Aantal Lodewijkskerkjes afgebroken

Met die actie werd het voor de protestanten tevens mogelijk om over een kleinere en meer op maat gesneden kerk te beschikken. In totaal werden zo bijna twintig Lodewijkskerkjes in de regeerperiode van Lodewijk Napoleon en de latere Franse periode gebouwd waarvan er inmiddels een aantal is afgebroken. Er zijn in Noord-Brabant nog wel Lodewijkskerkjes te vinden in Oisterwijk, Oosterhout, Schijndel, Vierlingsbeek en Woudrichem (nu een katholieke kerk).

Bouw en huidig gebruik van het Witte Kerkje in Terheijden

De bouwstijl van de Brabantse Lodewijkskerkjes is eenvoudig en zonder opsmuk. Een nog goed bewaard voorbeeld van zo’n kerkje staat in Terheijden. Dat kerkje is ook bekend onder de naam het Witte kerkje.

Bouw

Het werd in 1809 gebouwd en is inmiddels een rijksmonument met grote cultuurhistorische waarde. De bouw van het kerkje kon plaatsvinden dankzij een bedrag van zevenduizend gulden dat door Lodewijk Napoleon in rentegevende papieren ter beschikking was gesteld. Voorwaarde voor de bouw was dat het kerkje openbaar moest worden aanbesteed en in hetzelfde jaar (1809) moest worden gebouwd. De eerste steen werd gelegd door Johannes Telders en Catharina Hendrika Wessels.

Stijl

Het neoclassicistische zaalkerkje meet tien bij twintig meter en is gebouwd van ijsselsteentjes. In latere jaren is het aan de voorkant witgepleisterd waaraan het de naam Witte Kerkje heeft te danken.

Gebruik

Om het kerkje te behouden worden er door een aparte stichting ook culturele activiteiten georganiseerd en wordt de ruimte gebruikt als trouwlocatie, expositieruimte en concertruimte.

Lodewijkskerk in Leiden

Ook in Leiden bevindt zich een kerk die de naam Lodewijkskerk draagt. Dit is in tegenstelling tot de meeste Brabantse Lodewijkskerkjes een kerk van de katholieken. Na de Leidse kruitramp, die in 1807 een groot deel van de Leidse binnenstad verwoestte, werd op verzoek van koning Lodewijk Napoleon het gebouw van de Saaihal weer opgebouwd om als kerk te dienen voor de katholieken. De kerk werd toegewijd aan de schutspatroon van de koning, Lodewijk de Heilige.