Bedevaartplaats Hakendover: paardenprocessie en dertienmaal

Een bedevaart is binnen de katholieke traditie een reis of tocht naar een bedevaartplaats die vaak bestaat uit een heilige plaats of plaats van een openbaring of verlichting. Een bedevaart ondernemen gebeurt vaak om na te denken of een gunst af te dwingen zoals een genezing. Maar ook gewoon om inspiratie te verkrijgen, respect te betuigen of om bezinning. Bedevaartplaatsen kenmerken zich ook door processies zoals Hakendover met een paardenprocessie en een bedetocht genaamd dertienmaal.

Bedevaartplaats Hakendover

Hakendover is een deelgemeente van Tienen en ligt in de Belgische provincie Vlaams-Brabant. Het dorp is vooral bekend door de jaarlijkse processie op Paasmaandag de paardenprocessie. Hakendover is een voorbeeld van een middeleeuwse bedevaartplaats. Maar de kerk beschikte niet over de noodzakelijke relieken (voorwerpen voor religieuze verering). Daarom werd in 1432 door drie kerkmeesters een zogenaamde bouwlegende op schrift gesteld en steeg het belang van Hakendover als bedevaartsplaats. Er zouden zich, volgens overgeleverde beschrijvingen, talrijke mirakels hebben voorgedaan.

Bouwlegende volgens drie kerkmeesters

De bouwlegende is een verhaal hoe de bouw van de kerk van de Goddelijke Zaligmaker tot stand gekomen zou zijn. De legende werd door drie kerkmeesters op schrift gesteld uit de combinatie van mondeling overgeleverde verhalen en historische elementen. Maar wellicht ook met eigen fantasie.

Overdag gebouwd en in de nacht vernield

De geschiedenis van het bedevaartsoord Hakendover begint rond het jaar 690 met de miraculeuze stichting van de Hakendoverse kerk. In dat jaar werd in opdracht van drie maagden begonnen met de bouw van een kerk ter ere van de Zaligmaker en tot zaligheid van alle gelovigen. De drie maagden kozen de plek Hooibout uit om de kerk te bouwen maar dat bleek God niet welgevallig te zijn. Volgens de overlevering werd alles wat overdag werd gebouwd in de nacht door de engelen des Heren vernield.

Betere bouwplaats met dertien bouwers

Datzelfde gebeurde toen de maagden Steenberg als bouwplaats uitkozen. Het vernielen ging door tot de dertiende dag na Driekoningen. Toen stuurde God een engel die een geschikte plaats aanwees om de kerk te bouwen waar twaalf werklieden aan de slag gingen maar er dagelijks dertien werden opgemerkt. Die dertiende was Christus de Goddelijke Zaligmaker. Een houten retabel (altaarstuk) uit het begin van de vijftiende eeuw herinnert aan dit bijzondere verhaal.

Paardenprocessie op Paasmaandag

Op Paasmaandag vindt in Hakendover elk jaar een speciale bedevaartsdag plaats. Die dag begint met een plechtige eucharistieviering in de parochiekerk. Maar het hoogtepunt van de bedevaartsdag is de zogenaamde paardenprocessie. Na de eucharistieviering trekken het volk en een groot aantal ruiters te paard in een plechtige optocht over de akkers naar het topje van de Tiense Berg. Op die heuvel staat een altaar opgesteld. De paarden stormen daar in drie rondjes omheen waarna alle bedevaartgangers, de paarden en de veldgewassen gezegend worden. Het door de paarden platgetrapte graan schiet overigens nergens weer zo welig op als op die plek.

Duizenden bedevaartgangers

Traditioneel komen jaarlijks vele duizenden bedevaartgangers en talrijke gastverenigingen als jachthoornblazers, schuttersgilden, vendeliersgilden en harmonieën naar Hakendover. Uit Nederland trekken vaak broederschappen uit Breda, Tilburg en de Meierij-Schijndel naar de bedevaartplaats. Hoewel in veel middeleeuwse bedevaartplaatsen een bron of boom centraal staat heeft Hakendover drie belangrijke elementen namelijk takjes van een boom, water van een bron en grond van het kerkhof. Bedevaartgangers nemen die drie attributen ook mee naar huis ze putten er water uit de heilige bron en kopen er twijgjes van de bloeiende haagdoorn waarnaar de plaats Hakendover is genoemd. Ook nemen sommigen heilige grond mee naar huis die in de stallen wordt uitgestrooid tegen de muizen.

Aanwezige ruiters als verwijzing naar oude traditie

Het grote aantal ruiters dat aan de processie meedoet wijst naar een oude traditie. In de middeleeuwen kwamen namelijk velen te paard naar Hakendover. Tegenwoordig wordt de veiligheid en een vlot verloop van de processie gewaarborgd door een aantal cavaleriepaarden die bereden worden door leden van de politie.

Bedetocht dertienmaal op 16 januari

Naast de paardenprocessie kent Hakendoorn nog een andere katholieke traditie die ook met de bouw van de kerk te maken heeft. Jaarlijks vangt op 16 januari de dertiende dag na Driekoningen (de dag dat God zijn engel stuurde om de juiste plek aan te wijzen) een bedetocht aan tussen de kerk van de Goddelijke Zaligmaker in Hakendover en de kapel van O.L. Vrouw ten Steen in Grimde. Om 14.00 uur is het vertrek en om 24.00 uur vindt de zegening van de bedevaartgangers plaats. De afstand wordt biddend dertien keer afgelegd wat in totaal ongeveer 42 kilometer is. Degenen die dit volbrengen krijgen met Pasen een herinneringsmedaille.

Lees verder

• Echternach: bekend van Sint Willibrord en springprocessie