De twee dromen van Jozef (Genesis 37) en hun betekenis

Genesis 37 beschrijft de twee dromen die Jozef krijgt. In de eerste droom buigen de elf graanschoven van zijn broers voor zijn schoof neer. In de tweede droom buigen de zon, de maan en elf sterren voor hem. De dromen lijken in eerste instantie veel op elkaar. Een nadere lezing laat zien dat er drie verschillen zijn tussen de twee dromen die Jozef had. Vanuit de tweede droom van Jozef zijn zelfs twee een tijdsaanduidingen van de gebeurtenissen te berekenen. Vanaf dat Jozef de dromen kreeg duurde het 13 jaar voordat hij voor farao verscheen en verhoogd werd. Tussen de dromen van Jozef en zijn bekendmaking aan zijn broers en het weerzien met zijn vader zit een periode van 22 jaar. Zowel de 13 als de 22 jaar zijn uit de tweede droom af te leiden.

Jozef de zoon van Jakob

Jozef is de zoon van Jakob en Rachel. Rachel was de grote liefde van Jakob. Zij is bij de geboorte van Jozefs broer Benjamin overleden. Jozef heeft tien halfbroers die zijn vader verwekt heeft bij Lea, de oudere zus van Rachel, en bij Bilha en Zilpa, de bijvrouwen. Ten tijde van de dromen van Jozef is hij zeventien jaar oud (Gen. 37). De familie verblijft in het land Kanaän. Jozef is de lieveling van zijn vader en krijgt van hem een mooie veelkleurige mantel. Omdat Jozef de kwade geruchten van zijn broers aan zijn vader vertelt, krijgen zijn broers een hekel aan hem. In de Bijbel worden de twee dromen van Jozef beschreven Genesis 37: 5-11

Buigen en groeien

De dromen van Jozef zijn, in tegenstelling tot alle andere Bijbelse dromen, de enige die niet serieus genomen worden. Zijn broers hebben hem door: ‘Wil je over ons heersen?’ (Gen. 37: 8). Jakob, de vader van Jozef, kleineert ook zijn dromen: 'Moeten ik, je moeder en je broers ons soms voor jou komen neerbuigen?' (Gen. 37:10). De woede van zijn broers over de ambities van Jozef brengt hen tot het voorstel: ‘Laten we hem vermoorden … Dan zullen we eens zien wat er van zijn dromen uitkomt.’ (Gen. 37:20). Het is duidelijk dat de broers Jozefs dromen beschouwen als louter persoonlijke fantasieën.

Bij de interpretatie van de twee dromen van Jozef valt op dat het buigen een centrale rol speelt (Gen. 37: 7,9). Jozefs broers vatten het buigen persoonlijk op, als uiting van de wens van Jozef om over hen te heersen (Gen. 37: 8). Ook vader Jakob duidt de tweede droom ook alsof Jozef zich boven zijn familie plaatst. Zijn vader wijst hem daarop terecht (Gen. 37: 10).

In de eerste droom van Jozef kan het rechtop gaan staan van de schoven geduid worden als een symbolische groei naar volwassenheid. Hoewel deze interpretatie niet direct vermeld wordt, zijn er verschillende verzen met verwijzingen naar een dergelijke interpretatie.

Jozef wordt beschreven als een zeventienjarige die zich gedraagt als een onvolwassen kind, die er van genoot het kwade gerucht over zijn broers aan vader te vertellen (Gen. 37: 2). Bovendien, Ruben, die niet wil dat Jozef gedood wordt, verdedigt hem door hem een jongen, yeled in het Hebreeuws, dat ook vertaald kan worden met kind) te noemen (Hendel, 2011).

Verschillen tussen de twee dromen

Tussen de eerste droom van Jozef over de schoven die voor hem buigen en de tweede droom over de sterren, de zon en maan zijn drie verschillen te onderscheiden.

Eerste verschil tussen de twee dromen

Ten eerste is de eerste droom een verhaal met opeenvolgende gebeurtenissen. De tweede droom geeft een situatie weer. Als de eerste droom gezien wordt als een film is de tweede droom een foto.

Tweede verschil tussen de twee dromen

Het tweede verschil tussen de dromen is dat in de tweede droom behalve de broers (elf schoven en elf sterren) nu ook de zon en de maan buigen. Volgens vader Jakob verwijzen de zon en de maan naar de vader en moeder van Jozef. Enigszins problematisch is die duiding wel, want de moeder van Jozef, Rachel, is op dat moment al overleden. Jakob zou ook stiefmoeder Lea kunnen bedoelen. Lea is tevens ook de tante van Jozef.

Derde verschil tussen de twee dromen

Het laatste verschil is dat in de eerste droom de graanschoven voor de schoof van Jozef buigen, maar in de tweede droom buigen de zon, maan en sterren voor Jozef zelf. Ze buigen dus niet voor de ster van Jozef, maar voor hemzelf. De hemellichamen buigen voor Jozef zelf en daarmee wordt in de tweede droom zijn roem groter dan in de eerste (Deurloo & Veen, 1995).

Tijdsbepalingen in de tweede droom

In de dromen van de schenker, de bakker en de farao zijn getallen aanwezig: drie wijnranken, drie korven, twee keer zeven aren en twee keer zeven koeien. Jozef duidt deze getallen als tijdsbepalingen. De drie wijnranken en de drie korven staan voor drie dagen. Met zeven aren en zeven koeien in farao’s droom worden zeven jaren bedoeld. De zeven vette koeien en zeven volle aren staan voor zeven jaren van overvloed. De zeven magere koeien en zeven schrale aren verwijzen naar zeven jaren van hongersnood en schaarste.

Dertien jaar

In de tweede droom van Jozef zijn de getallen ook te duiden als tijdsbepalingen. Te meer daar de zon, maan en sterren in de oudheid belangrijke bakens waren in de tijdsaanduiding. De zon, maan en elf sterren vormen samen het getal dertien. En dertien jaar is precies het aantal jaren dat Jozef heeft doorgebracht in Egypte voordat hij door de farao verhoogd wordt tot onderkoning. Jozef was immers zeventien jaar toen hij de dromen kreeg (Gen. 37:2) en dertig jaar oud toen hij voor de farao verscheen (Gen. 41: 46).

Tweeëntwintig jaar

De zon en de maan kunnen ook gezien worden als een apart paar tegenover de elf sterren. Als het tweetal van zon en maan nu vermenigvuldigd wordt met de elf sterren die in de droom voorkomen dan levert dat tweeëntwintig op. Dat is precies het aantal jaren dat verstrijkt tussen de dromen van Jozef en zijn bekendmaking aan zijn broers en het weerzien met zijn vader. Jozef is dertig jaar als hij onderkoning van Egypte wordt. Op dat moment beginnen de zeven jaren van overvloed. Als de zeven magere jaren beginnen is Jozef zevenendertig. Zijn broers bezoeken hem in Egypte in het eerste jaar van de hongersnood (Gen. 42). In het tweede jaar van de schaarste keren ze voor de tweede keer terug naar Egypte (Gen. 43-45). Als Jozef zich aan zijn broers bekendmaakt zegt hij: ‘De hongersnood teistert het land nu al twee jaar, en ook de komende vijf jaar zal er niet geploegd of geoogst worden’ (Gen. 45:6). Bij dit tweede bezoek is Jozef dus negenendertig jaar oud. Door zeventien jaar, zijn leeftijd bij de dromen, af te trekken van negenendertig jaar dan blijven er tweeëntwintig over (Pirson, 2001).

De korenschoven van de broers buigen

De korenschoven die in de eerste droom van Jozef een centrale rol vervullen zij geen toevalligheid. Deze korenschoven hebben betekenis. Het is namelijk heel opvallend dat in een herderscultuur van een rondtrekkende stam waar Jozef in leeft gedroomd wordt over korenschoven. Deze schoven verwijzen naar het koren dat Jozef als onderkoning in Egypte laat opslaan. Later zullen de broers voor Jozef buigen om koren te krijgen.

Jozef krijgt twee dromen

In Genesis wordt verteld dat Jozef twee dromen krijgt. In beide dromen gaat het om dezelfde thematiek. Dat Jozef twee in plaats van maar een droomt krijgt heeft een betekenis. Jozef zal later aan de Farao vertellen, waarom de Farao twee dromen krijgt over het zelfde thema, namelijk dat er eerst zeven jaar van overvloed zal zijn en daarna zeven jaar van schaarste en hongersnood. Jozef zegt daarover tegen de Farao: 'Dat u deze droom tweemaal hebt gekregen, betekent dat Gods besluit vaststaat en dat hij het binnenkort gaat uitvoeren' (Genesis 42:31). Wellicht kreeg Jozef ook wel twee dromen omdat Gods besluit vaststond.

Lees verder

• De uitleg en betekenis van dromen in de Bijbel
• De vier dromen van Jozef de man van Maria (Matteüs 1-2)