De interpretatie van het woord 'apo' in 1 Korintiërs 11:23a

In 1 Korintiërs 11:17-34 geeft Paulus instructies voor de viering van het avondmaal, welke hijzelf ook weer gekregen heeft. In deze uitleg vertelt Paulus ook (opnieuw) aan de Korintiërs het verhaal over het ontstaan van het laatste avondmaal. Zijn beschrijving roept echter de vraag op hoe Paulus het verhaal gehoord heeft. Was dit van Christus zelf? Zoals de Herziene Statenvertaling 2010 in haar vertaling impliceert. Of was dit via een overlevering? Zoals de NBG '51 de tekst weergeeft. In dit probleem draait het om de interpretatie en vertaling van het woord 'apo', een woord dat vertaald kan worden als 'van origine' of 'van oorsprong'. Was deze oorsprong directe openbaring of indirecte overlevering van traditie?

Het probleem

In zijn instructies over de avondmaalsviering voor de Korintiërs beschrijft Paulus hoe hij zelf over het avondmaal te horen kreeg. Deze beschrijving, te vinden in 1 Korintiërs 11:23a, wordt doorgaans op twee manieren vertaalt, deze zijn de volgende:

1. "Want zelf heb ik bij overlevering van de Here ontvangen, wat ik u weder overgegeven heb" (NBG '51)
2. Want ik heb van de Heere ontvangen, wat ik u ook heb overgeleverd (HSV 2010)

Bij het vergelijken van deze twee vertalingen wordt duidelijk dat de vertaling in de NBG '51 één extra term bevat, namelijk de term 'overlevering'. Met het toevoegen van deze term probeert de NBG '51 te verduidelijken dat Paulus via andere mensen, bij overlevering, te horen kreeg over het avondmaal. De Herziene Statenvertaling 2010 laat deze verduidelijking echter weg, waardoor de tekst zoals hij er staat ook kan betekenen dat Paulus schreef dat hij het avondmaalsverhaal direct van God ontvangen heeft, bijvoorbeeld in een openbaring, een droom of een visioen.

Het woord apo

Het bovengenoemde verschil is ontstaan door verschillende interpretaties van het woord apo, wat kan worden vertaald als 'van origine' en als 'vanaf', waarbij het een scheiding (van een geheel in meerdere delen) of afstand in tijd of ruimte aangeeft. Gezien de context van 1 Korintiërs 11:23a lijkt het terecht dat alle Bijbelvertalers iets hebben gedaan met de eerste optie. De vraag is alleen of Paulus met het woord apo wilde aanduiden dat het verhaal direct, of indirect, bij God vandaan bij hem aankwam.

Argumenten voor de interpretatie als overlevering van traditie

Er zijn twee argumenten om het woord apo in 1 Korintiërs 11:23a te interpreteren als 'via overlevering afkomstig van'. Het eerste is het gebruik van het woord parelabon in het vers. Het tweede is het feit dat Paulus in plaats van het woord apo het woord para had kunnen gebruiken.

Het gebruik van het woord parelabon

Het woord parelabon, dat doorgaans wordt vertaald als 'ontvangen', is een indicatie dat er sprake is van de overdracht van een traditie. Het woord wordt in het Nieuwe Testament doorgaans vertaald als 'nemen' (cf. Mat. 1:20) of 'ontvangen' (cf. 2 Thes. 3:6). Het is een vreemd woord om te gebruiken als er sprake is van directe communicatie, al moet gezegd worden dat het niet onmogelijk is.

Het gebruik van het woord apo in plaats van para

Er zijn meerdere Griekse termen die als 'van' kunnen worden vertaald, twee daarvan zijn apo en para. Het gangbare idee was lange tijd dat apo 'indirect van' betekent en para 'direct van' betekent. Zo zien we bijvoorbeeld in Johannes 10:18 dat Jezus een gebod para tou Patros (van de Vader) heeft ontvangen. Het gaat dan om iets dat Hij direct ontving van de Vader. Hetzelfde geldt voor Hand. 20:24, waarin Paulus beschrijft dat hij zijn bediening para tou kuriou Iēsou (van de Here Jezus) ontving. De keuze van Paulus voor het woord apo in 1 Korintiërs 11:23a, in plaats van para is een indicatie dat het hier een overlevering betreft en niet een openbaring.

Argumenten voor de interpretatie als openbaring

Er zijn drie argumenten om het woord apo in 1 Korintiërs 11:23a te interpreteren als 'direct afkomstig van'. Het eerste is dat Paulus datgene dat hij ontvangen heeft laat contrasteren met de overlevering waarover hij eerder spreekt. Het tweede is dat Paulus meerdere malen ontkent dat hij afhankelijk is van traditie en stelt dat hij vanuit openbaring spreekt en handelt. Het derde is dat het woord apo regelmatig wordt gebruikt op plaatsen waar er sprake is van directe informatieoverdracht.

De contrastering

In 1 Korintiërs 11:23a prijst Paulus de Korintiërs vanwege het feit dat zij zich aan zijn paradoseis (dat vertaald kan worden als 'overlevering', 'instructie' of 'traditie') houden. In vers 23a gebruikt Paulus echter de woorden apo tou kuriou, doorgaans vertaald als 'bij overlevering van de Heere' (NBG '51) of 'van de Here' (HSV 2010) en niet het woord paradoseis. Hiermee schept Paulus een contrast tussen die eerdere overlevering en wat hij beschrijft in vers 23b-34, wat impliceert dat er, als het over het avondmaal gaat, geen sprake is van een overlevering, maar van directe openbaring.

Onafhankelijkheid van traditie

In Galaten 1:12 en 2:6 beschrijft Paulus zijn onafhankelijkheid van mensen. In 1:12 stelt hij dat hij het evangelie "niet van een mens ontvangen of geleerd, maar door openbaring van Jezus Christus" (HSV 2010) ontvangen heeft. In 2:6 stelt hij dat tijdens zijn bezoek aan Jeruzalem"zij [..] die in aanzien waren" (HSV 2010) hem niets hebben opgelegd. Met 'zij die in aanzien waren' wordt waarschijnlijk gerefereerd naar de drie steunpilaren die in Galaten 2:10 worden genoemd, namelijk Jakobus, Petrus (Kefas) en Johannes. Paulus zou zichzelf dus niet als afhankelijk van mensen hebben gezien.

Het gebruik van het woord apo op andere plaatsen

Op andere plaatsen in het Nieuwe Testament wordt het woord apo gebruikt terwijl er sprake is van informatie die direct werd overgedragen. Een voorbeeld hiervan is Marcus 15:44-45, waarin staat dat Pilatus gnous apo tou centurio (wetende van de centurio*) van Jezus' dood, besloot dat Jozef Zijn lijk mocht hebben. Hier was sprake van kennis die direct van de centurio* kwam in een gesprek tussen Pilatus en de centurio. Als er hier sprake is van directe communicatie, dan zou er in 1 Korintiërs 11:23a ook sprake van directe openbaring kunnen zijn.

Vals onderscheid?

In een artikel over de vraag hoe het woord apo geïnterpreteerd moet worden stelt Robert Paul Roth dat er sprake is van een vals dilemma als men aanneemt dat Paulus wilde zeggen dat hij óf via openbaring óf via overlevering hoorde over het avondmaal. Hij stelt dat in er het Nieuwe Testament en in de vroege-christelijke gemeenschap geen sterk onderscheid bestond tussen paradoseis, en apokalupsis (dat vertaald kan worden als 'openbaring' of 'onthulling'). Er was dus weinig verschil tussen traditie en openbaring.

De vroeg-christelijke gemeenschappen zagen hun kennis en gebruiken, zoals het avondmaal, volgens Roth als een levende traditie, waarin openbaring ervaren werd door het leiderschap van de apostelen, geleid door de Geest. Dat Paulus iets van God, of juist via de traditie, ontving sloot de andere optie niet perse uit. Het ontvangen van iets via de traditie veronderstelde zelfs dat het bij God vandaan kwam. Bij de termen overlevering en traditie is het goed om dit in het achterhoofd te hebben.

Interpretatie van het woord apo - een kwestie van keuze

De vraag hoe het woord apo geïnterpreteerd moet worden is haast onmogelijk te beantwoorden. Het woord in zichzelf lijkt niet een indicatie te bieden over de vraag of er sprake was van directe openbaring of indirecte overlevering van een traditie. Het gebruik van het woord parelabon in 1 Korintiërs 11:23a is een indicatie van indirecte overlevering, maar ook niet meer dan dat. Hetzelfde geldt voor het contrast dat met de paradoseis en Paulus' onafhankelijkheid van traditie. Geen van de interpretaties heeft sterk overtuigende argumenten, waardoor het een kwestie van keuze is hoe iemand de tekst interpreteert.

*Een centurio was een militair die leiding gaf aan honderd manschappen.