Gaan Handelingen 15 en Galaten 2 over dezelfde bijeenkomst?

De belangrijkste bijeenkomst in het Nieuwe Testament na de hemelvaart van Jezus is het concilie van Jeruzalem. Tijdens deze bijeenkomst werden de regels vastgesteld waaraan de niet-joodse christenen zich moesten houden. Dit was een belangrijk onderwerp in de vroege kerk. In de Bijbel lijken er twee beschrijvingen te zijn van deze bijeenkomst, namelijk door Paulus in Galaten 2 en door Lucas in Handelingen 15. Theologen zijn het niet met elkaar eens of ze het over dezelfde bijeenkomst hebben, omdat beide beschrijving op wezenlijke punten van elkaar verschillen.

Vergelijking van Galaten 2 en Handelingen 15

Wat zijn de grootste verschillen?

Er zijn verschillen, maar in de meeste gevallen kunnen die goed naast elkaar bestaan. Soms is of Handelingen of Galaten vollediger, bijvoorbeeld als het er om gaat wie met Paulus meereisten. Galaten is specifieker (Silas en Titus), terwijl Handelingen iets uitgebreider is (Barnabas en enkele andere leerlingen). In andere gevallen zijn de verschillen de verklaren uit de achtergrond van de schrijver. Paulus geeft een persoonlijke weergave met zijn eigen interpretatie, terwijl Lucas veel meer een historisch verslag beoogt. Daarom geeft Paulus aan dat hij vanwege een openbaring naar Jeruzalem moest. In plaats daarvan geeft Handelingen de directe aanleiding weer, namelijk een conflict over de besnijdenis.

Uitkomst

Alleen als het gaat over de uitkomst van de bijeenkomst is er een wezenlijk verschil, dat niet zomaar verklaard kan worden. De conclusie is dat de niet-Joden niet hoeven te worden besneden, maar daarna schrijft Paulus in Galaten dat de enige verplichting die zij meekrijgen is dat ze de armen moeten ondersteunen, terwijl in Handelingen er een set van regels wordt meegegeven waar de niet-Joden zich aan moeten houden.

Is Galaten 2 makkelijk te harmoniseren met Handelingen 15?

Op de meeste punten dus wel, alleen niet als het gaat om de uitkomst van het concilie van Jeruzalem. Calvijn spreekt in een commentaar op Galaten bijvoorbeeld tegen dat het over dezelfde bezoek zou gaan. Volgens hem schrijft Paulus in Galaten over een ander bezoek “Als dat niet zo is moeten we noodzakelijkerwijs concluderen dat de een of de ander een onwaarheid heeft vertelt.

Calvijn

Calvijn lijkt het bij het verkeerde eind te hebben, vooral omdat er sprake is van zo veel overeenkomsten en het over een tamelijk unieke bijeenkomst ging. Dat pleit ervoor dat het om dezelfde bijeenkomst lijkt te gaan. Dat maakt de opmerking van Calvijn wel extra pijnlijk, namelijk dat er dan geconcludeerd zou moeten worden “dat de een of ander een onwaarheid heeft vertelt”.

Ontucht

De regels die de apostelen stelden waren: onthouding van offervlees dat bij de afgodendienst is gebruikt, van bloed, van vlees waar nog bloed in zit. Van ontucht neemt Paulus in dezelfde brief nog afstand, in Galaten 5:19. Hij schrijft dat wie zich daar aan over geeft geen deel kan hebben aan het Koninkrijk (5:22). Wat betreft ontucht zou er misschien nog geredeneerd kunnen worden dat Paulus het vanzelfsprekend vindt dat christenen zich daar niet aan over geven, en dat hij dit daarom niet expliciet noemt als iets dat de apostelen hem hebben opgedragen.

Offervlees

Lastiger ligt het wat betreft het offervlees. In de Eerste Brief aan Korinthen lijkt Paulus zelfs het gebruik van offervlees toe te staan. Een ieder moet dan doen volgens zijn eigen geweten. Heeft hij er moeite mee, dan moet hij het niet doen, maar als iemand er niet mee zit is het in principe geen probleem.Wel schrijft Paulus daar: “Geef geen aanstoot aan de Joden, aan andere volken of aan Gods gemeente. Ikzelf doe dat ook niet. Ik wil iedereen ter wille zijn, in welk opzicht dan ook (1 Korinthe 10:32-33a) Iets soortgelijks schrijft Paulus in Romeinen: “Breek het werk van God niet af omwille van wat u eet. Weliswaar is alle voedsel rein, maar het is verkeerd om iets te eten dat iemand aanstoot geeft. Vlees, wijn of iets anders waaraan uw broeder of zuster aanstoot neemt, kunt u beter laten staan”. (Romeinen 14:21-22)

De pragmatische kant van Paulus

Hier lijkt vooral de pragmatische kant van Paulus naar voren te komen. Hij is er niet zo zeer vanuit principieel oogpunt van overtuigd dat het eten van offervlees verkeerd is, maar weet wel hoe de Joden daar over denken en vind het belangrijk om daar geen aanstoot aan te geven. Daarom raadt hij het uiteindelijk wel af.

Principieel

Als het niet-eten van offervlees voor Paulus geen principieel punt is, dan is het ook beter te begrijpen waarom hij daar geen melding van maakt in de Brief aan de Galaten. Zijn belangrijkste punt was dat niet-Joden niet verplicht moesten zijn om zich te laten besnijden, omdat zij niet laner onder de wet vielen. Daarmee zijn de leiders in Jeruzalem het eens, en daar besteed Paulus dus ook veel aandacht aan.

Zorg voor de armen

Verder weten we uit Handelingen en de verschillende brieven dat het inzamelen van geld voor de gelovigen in Jeruzalem belangrijk was voor Paulus. (Bijvoorbeeld Handelingen 24:17, Romeinen 15:22-32 en l Kor. 16:1-4) Als hij dit meer op zijn hart heeft, dan is het daardoor beter te begrijpen dat Paulus hier wel aandacht aan geeft, wanneer hij het heeft over ondersteunen van de armen. Daarmee doelt hij vermoedelijk op de gemeente in Jeruzalem.

Conclusie

Kortom, in eerste instantie lijkt het dat er sprake is van totaal verschillende uitkomsten als het gaat om de weergave van Paulus en de weergave van Lucas van het concilie in Jeruzalem. Uiteindelijk lijkt het beter om te spreken van verschillende nadrukken. Voor de apostelen was het waarschijnlijk belangrijk dat de niet-heidenen zich hielden aan een paar specifieke wetten, voor Paulus lag dit minder principieel. Daarom besteed hij er in de Galatenbrief geen aandacht aan.