Nag Hammadi I.1 Gebed van Paulus de Apostel

Deze tekst is de eerste van de Nag Hammadi codices en alleen al daardoor opmerkelijk. Hoewel genoemd naar Paulus, is de tekst niet door de apostel geschreven. De sterk gnostische inslag en het feit dat het als schutblad diende voor de zgn. Codex Jung, de verzamelnaam voor de vijf eerste Nag Hammadi codices die alle in het teken van deze denktrant zijn geschreven, ondersteunen het vermoeden dat het gebed door Valentinus of één van zijn leerlingen is geschreven.

Valentinus van Alexandrië

Deze vroege kerkvader, een Hellenist uit Beneden-Egypte, kreeg zijn opleiding in Alexandrië, hét cultuur- en wetenschappelijk centrum bij uitstek in de klassieke oudheid. Naast hoofdstad van het Ptolemaïische Egypte en misschien wel belangrijkste haven van het hele Romeinse rijk, was het in alle opzichten een smeltkroes van culturen, volkeren, talen en daardoor religies en filosofische stromingen. Het hoeft dan ook niet te verwonderen dat Valentinus sterk beïnvloed werd door de Platonische filosofie, het stoïcijns denken en tegelijk het Joodse en opkomende christelijk esoterische gedachtegoed. Hoewel soms gedacht dat het gnosticisme een christelijke onderstroom was, is het duidelijk dat dit zeer herkenbare denkkader veel verder terug gaat dan de judeo-christelijke traditie en ook Jezus zelf in belangrijke mate beïnvloed heeft. Het gebed is vernoemd naar Paulus, die als zelfverklaarde apostel ook de enige was die een geloof in de goddelijke Jezus predikte, in tegenstelling tot een geloof zoals de mens Jezus zelf predikte. De mens Jezus komt in het gebed dan ook totaal niet voor en de enige verwijzing naar hem gebeurt onder de vorm van de pre-existente god, de 'Gezalfde' naar wie de christenen later werden genoemd (1).

Na zijn studies trok Valentinus naar Rome, waar hij rond 140 AD net geen bisschop (paus) werd. Vermoedelijk had de orthodoxie van andere belangrijke gezagsdragers zich reeds zodanig tegen elke zweem van gnosticisme gekeerd, dat Valentinus opzij werd geschoven en men Pius I (de 'Martelaar') verkoos. Titus Flavius Clemens, de latere bisschop Clemens van Alexandrië kon hem bij leven nog gekend hebben. Dat belette hem niet diens gnostische predikingen scherp aan te vallen. Daarbij ging het Clemens niet zozeer om de geldigheid van de inhoud ervan. Clemens zelf zal ongetwijfeld in de gnostische traditie zijn geschoold, maar vermaant elke 'kerkvader' dat deze leringen enkel voorbehouden zijn voor de hoogst ingewijden. Ook Tertullianus, de eerste 'Latijnse' kerkvader, bekritiseerde de leer van Valentinus, hoewel hij zijn bewondering voor de geleerdheid en welbespraaktheid van Valentinus uitspreekt. De gnostiek werd in de loop der eeuwen steeds meer uit de orthodoxe geloofsleer geweerd, maar kende vooral in het oostelijk en Griekstalig Middellandsezeegebied nog lange tijd een grote aanhang. De 'Marcionitische' kerken zouden nog tot diep in de vierde eeuw overleven. Men kan de Marcionistische kerken geen zuiver gnositcisme opplakken, maar de invloed is ontegensprekelijk. Marcion, tijdgenoot van Valentinus, was een vurig voorstander van de Paulinische geloofsleer, ook al werd hijzelf later tot ketter verklaard.

Net als alle andere Nag Hammadi teksten, was het Gebed van Paulus de Apostel geschreven in het Grieks en pas daarna vertaald naar het Koptisch (de gemengde volkstaal die zich uit het laat hiëratisch en demotisch Egyptisch en Koinè Grieks ontwikkelde). Valentinus' en Marcion's claim dat ze directe volgelingen van Paulus waren vindt ook in de tekst van het gebed ondersteuning. In de parallel tussen 1 Korinthiërs 2:9 (een brief waarvan niet betwist wordt dat Paulus zelf de auteur is) en de passage bij de aanroeping van het pleroma in het Gebed, grijpen beide auteurs terug naar dezelfde passage in de Tenach. We weten van Paulus dat hij hoog geschoold was in de Farizeïsche traditie en het feit dat hij zich hier beroept op de 'Schrift', het Oude Testament dus (2), geeft weer aan dat gnostische elementen zeker geen christelijk unicum waren. Daarnaast kan de parallel een aanwijzing zijn voor de ouderdom van het Gebed. Indien Valentinus zelf de auteur is, kan de tekst ten vroegste rond 105 -110 AD geschreven zijn, maar de inhoud grijpt terug naar veel ouder materiaal en zou de uitwerking kunnen zijn van een gebed dat Paulus zelf bad. Dat laatste kan niet als feit gesteld worden, maar is zeker niet onmogelijk. In casu zou het gebed dan reeds van 55 à 57 AD stammen.

Gebed van Paulus de Apostel

O, Vader, brenger van het licht;
schenk mij uw licht, schenk mij uw genade.
O, Verlosser, verlos me; want als de uwe ben ik uit u voortgekomen.
U bent mijn bewustzijn: wek het in mij op.
U bent mijn schatkamer: open hem voor mij.
U bent mijn volheid: ontvang mij.
U bent mijn rust: geef mij de volkomenheid die nimmer kan worden aangetast.
U roep ik aan, U die is en die was, voor alles tot aanzijn kwam, door de naam van hem die boven iedere naam verheven is,
door Jezus Christus (3), de heer der heren, de koning der eonen.

Schenk mij uw gaven, die u niemand ooit heeft ontzegd, door de Zoon des mensen, de Geest, de trooster van de waarheid.
Geef mij kracht als ik u erom bid; geef mij genezing voor mijn lichaam als ik daarnaar verlang, door de brenger van de goede boodschap; en verlos mijn eeuwige lichtziel en mijn geest;
en openbaar de eerstgeborene van de volheid van d genade in mijn bewustzijn.

Schenk mij wat geen engelen-oog heeft aanschouwd en wat geen archonten-oor heeft gehoord en wat niet is opgekomen in de harten van de mensen die tot engelen zijn geworden, omdat ze geschapen zijn naar het beeld van de god van de sterfelijke ziel, zoals die van het albegin is gevormd; want ik heb vertrouwen en hoop gekregen.
Schenk mij uw geliefde, uitverkoren en gezegende grootheid, o eerstgeborene, eerstverwekte, wondermysterie van uw huis.
Want aan u is de eer en de glorie en de lof en de majesteit tot in de eeuwen der eeuwen. Amen.

Gebed van Paulus de Apostel.
In vrede. Christus is heilig.

---

Voetnoten

1. Het is niet duidelijk welke naam de de eerste volgelingen van Jezus zichzelf gaven, als ze zich überhaupt al een naam gaven. De volgelingen van Jezus beschouwden zichzelf gewoon als Joden. Daarnaast was het niet de eerste en laatste groepering van Joden die hun 'leidsman' beschouwden als de beloofde messias en geloofden dat met diens komst de oudtestamentische beloften zouden ingelost worden betreffende de herwinning van de Joodse onafhankelijkheid en de wederinstelling van een rechtvaardige Joodse koning en dito priesters. De eerste naam die ze kregen van derden was Nazoreeërs (waarvan het huidige Arabisch voor christen 'nasri' is afgeleid. Deze typering was geenszins een afleiding van Nazareth, hoewel de christelijke traditie door naamsverbastering wel tot die gevolgtrekking is gekomen. De term christenen komt de eerste maal voor in Handelingen en daardoor pas ten vroegste rond 70 AD, maar nog waarschijnlijker een decennium later. Het is opmerkelijk dat analoog met de tegenstellingen binnen het nieuwe geloof in de tweede eeuw, het vooral oosterse, marcionistische volgelingen waren die zich christelijk noemden, en de orthodoxie zich als 'kata-holous, katholiek' opwierp.
2. Er zijn ettelijke moderne bijbelvertalingen die verwijzen naar 'zoals staat geschreven', of zoals de Schrift' zegt. Enkel de "Complete Jewish Bible" versie benoemt deze 'geschriften' ondubbelzinnig als de Tenach (in de gebruikte Engelstalige bron 'Tanakh').
3. Zowel in de vertaling als de oorspronkelijke Griekse versie merken we hoe het Griekse epitheton 'o christòs het lidwoord verliest en van adjectief naar naam verschuift. Dit gebeurde en gebeurt uiteraard ook met seculiere namen, denken we maar aan Caesar Augustus, waar augustus 'verheven' betekent. Taalkundig gezien betekent dit echter dat in veel, zoniet de meeste gevallen de oorspronkelijke betekenis gaandeweg verloren gaat. Daar is 'Jezus Christus' uiteraard het beste voorbeeld van.