Agressie in de samenleving, aangeleerd of aangeboren?

Agressie is het minst aanvaarde gedrag in onze samenleving. Toch blijkt keer op keer dat agressie veelvuldig voorkomt. Je hoeft op straat maar goed om je heen te kijken om voorbeelden van agressie tegen te komen. Steeds vaker hoor je over agressie tegen ziekenhuispersoneel, ambulancepersoneel, ambtenaren of winkelpersoneel. Hoe komt het toch dat onze samenleving steeds agressiever wordt?

Agressie in het nieuws

• Sociaal Totaal: In 2009 zijn, volgens een onderzoek van RTL Nieuws, meer dan tweeduizend incidenten van agressie en geweld geregistreerd tegen personeel in Nederlandse ziekenhuizen.
• In Overheid.nl: Uit gerichte controles van de Arbeidsinspectie in gevangenissen en tbs-klinieken blijkt dat teveel gevangenisbewaarders bloot staan aan agressie van gedetineerden, maar ook van collega’s.
• Nieuwsuur: Uit een peiling van de NOS onder vrijwillige brandweermannen en -vrouwen blijkt, dat de brandweer steeds vaker te maken krijgt met geweld. Zestig procent is wel eens uitgescholden of fysiek aangevallen.
• In overheid.nl: Een drieënveertig jarige man heeft drie maanden celstraf gekregen, waarvan één voorwaardelijk, voor het met een tuinstoel op het hoofd van een agent slaan, waardoor deze een hoofdwond opliep.
• NVJ.nl: Een onderzoek met de naam ‘Rot op met die camera’ in 2009 laat de ernst zien van het verschijnsel agressie op straat. Driehonderd vierenzeventig journalisten hadden fysieke agressie ondervonden of waren daarmee bedreigd. Zesendertig van hen liep fysiek letsel op en in vijfenzeventig gevallen werden voertuigen of camera’s vernield.

Waar komt geweld vandaan?

Het is niet eenvoudig om te achterhalen waar al die agressieve gevoelens in een mens vandaan komen. We weten wel dat menselijke agressie vaak geweld voortbrengt. Door gedragswetenschappers wordt verondersteld dat het gaat om een wisselwerking tussen een persoon en zijn omgeving. De meeste theorieën over de herkomst van agressie, zijn echter nogal eenzijdig. Zonder het grotere verband te zien, stelt men dat agressie in onze genen zit, dat het is aangeleerd of dat het een fysiologische aangelegenheid is. Maar wat is nou eigenlijk de waarheid?

Agressief gedrag sinds heugenis

Al sinds het begin van de mensheid bestaat er agressief gedrag. Kaïn sloeg zijn broer Abel al dood in de tijd van Adam en Eva. Het is dus duidelijk dat agressie en geweld, geen nieuwe verschijnselen zijn, maar in de loop der jaren is de hoeveelheid agressie en geweld wel drastisch toegenomen. Het ziet er ook naar uit dat niemand er iets tegen kan doen. In 1969 werd door de Nationale Commissie inzake de Oorzaken en Preventie van Geweld, een rapport uitgebracht. In dat rapport stond dat geweld de samenleving misvormt, vestingen maakt van delen van de stad en de mensen in gewapende kampen verdeelt.

Aangeboren agressie

Een eerste theorie stelt dat agressie een biologische eigenschap is, dit wil zeggen dat agressie in onze genen zit. Freud was de eerste die kwam met de gedachte dat agressie iets is dat we bij de geboorte meekrijgen. Volgens Freud zijn de twee belangrijkste drijfveren in ons leven de levensdrift en het doodsinstinct. De levensdrift is gericht op overleven en het doodsinstinct is gericht op zelfvernietiging. Beide drijfveren vragen om bevrediging, waardoor de behoefte tot zelfvernietiging door de levensdrift afgewend wordt van de persoon zelf en gericht wordt op personen in de omgeving. Het doodsinstinct uit zich in de vorm van gewelddadig gedrag. Bij hele jonge kinderen kunnen we dit gedrag al zien, ze bijten en slaan. Volgens Freud is dat een natuurlijke en noodzakelijke vorm van gedrag.

Aangeleerde agressie

Een tweede theorie meent, dat de mens in de loop van zijn leven geweld leert gebruiken. Een groep gevangenen werd, in een onderzoek, naar hun verleden gevraagd. Driekwart van de gevangenen die vastzitten voor geweldsmisdrijven blijken in hun jeugd zelf mishandeld te zijn. Een ander voorbeeld uit de maatschappij, waar we onaardig gedrag van kunnen leren, is de televisie. Ouders hebben diverse methoden tot hun beschikking om het gedrag van kinderen te sturen. Een aantal van deze methoden werken ook via de televisie, maar niet allemaal.

Overeenkomsten tussen opvoeders en televisie

Een voorbeeld geven

De hele dag door geven ouders verschillende voorbeelden van gedrag, houdingen, meningen, normen en het intellectueel functioneren. Deze voorbeelden kunnen speciaal op het kind gericht zijn, bijvoorbeeld wanneer een kind een ander pijn doet en ouders het kind vertellen dat zij hun excuses aan moeten bieden. Of het kind ziet hoe de gezinsleden met elkaar omgaan en krijgt zo zijn voorbeeld. De televisie geeft kinderen veelvuldig voorbeelden, sommige van die voorbeelden, vinden onbewust plaats. Ook zijn er speciale kinderprogramma’s, waar voorbeelden bewust aan kinderen worden gegeven.

Wat doen deze voorbeelden?

Wanneer consequent dezelfde methoden, om bijvoorbeeld een conflict op te lossen, worden gebruikt door ouders, nemen kinderen dat voorbeeld sneller over dan wanneer er steeds andere methoden worden gebruikt. Uit onderzoek is gebleken dat kinderen het consequente gedrag van hun ouders overnemen. Het blijkt dat kinderen deze voorbeelden overnemen en later ook gebruiken om hun conflicten op te lossen. Ook de televisie geeft het kind vele voorbeelden. Wanneer het kind vaak naar programma’s kijkt waar conflicten met agressie en geweld opgelost worden, dan zal het kind juist dat voorbeeld gaan volgen. Geweldloze voorbeelden geven dus minder agressieve kinderen.

Straffen en belonen

Het systeem van straffen en belonen die ouders tot hun beschikking hebben, kunnen in indirecte of directe manier worden toegepast. Indirect is het straffen of belonen van anderen in het bijzijn van het kind. Direct is het straffen of belonen van het kind zelf. Er zijn verschillende manieren om te straffen en te belonen.

• Lichamelijk, met een pak slaag of een schouderklopje
• Verbaal, met een uitbrander of complimenten
• Materieel, door het inhouden van zakgeld of het geven van een cadeautje
• Psychologisch, door het tonen van afkeuring of respect

Het is gebleken dat een uitbrander of complimenten meteen werken, maar het effect is al snel weer verdwenen. De psychologische aanpak blijkt veel langer invloed te hebben op het gedrag van het kind. Het zal duidelijk zijn dat de televisie de directe aanpak van belonen of straffen niet kan uitvoeren. De indirecte aanpak is echter wel een mogelijkheid. Ook op de televisie kan men laten zien dat bepaald gedrag wordt beloond of bestraft.

Oefenen

Wanneer bepaald gedrag wordt geoefend, heeft dit invloed op de ontwikkeling van het kind. In het gezin zijn mogelijkheden genoeg om te oefenen in bepaalde gedragingen. Bijvoorbeeld door de dagelijkse gang van zaken binnen het gezin. Ook biedt het gezin leesstof en speelgoed en binnen het gezin worden de gezinsleden aangemoedigd of ontmoedigt. De televisie kan dit niet, een kind kan geen contact maken met de personen die het op televisie ziet. Ook kan de televisie kinderen niet dwingen bepaald gedrag te oefenen. Het kan kinderen hooguit aanmoedigen om iets te leren.

De behoeften van het kind zelf

Op het moment dat het kind behoefte heeft om bepaald gedrag te leren, kunnen de ouders daar meteen op inspringen. Zij kunnen het kind aanwijzingen geven waar het aan toe is. Inspelen op de behoeften en wensen van het kind zelf is erg belangrijk. De televisie kan wel inspelen op bepaalde behoeften van kinderen, maar nooit op de behoeften van het individuele kind.

Tot slot

Het is duidelijk geworden dat onaardig gedrag voor het grootste gedeelte aangeleerd wordt. Onaardig gedrag is vaak de voorloper van agressief gedrag en geweld. Ouders kunnen, door het goede voorbeeld te geven, ervoor zorgen dat hun kinderen, in ieder geval binnen het gezin, niet vaak bloot gesteld worden aan onaardig gedrag. Ouders kunnen er ook voor zorgen dat hun kinderen niet naar onaardige, agressieve en gewelddadige televisieprogramma’s kijken. De eindverantwoordelijkheid ligt natuurlijk nog steeds bij de ouders. Waar laat jij je kinderen naar kijken?