Gestaltpsychologie (waarnemen)

Mensen registreren niet, maar construeren een werkelijkheid. Waarnemen is een actief proces. Soms treden er waarnemingsfouten op, zoals adaptatie en contrast. De waarnemingsconstanties, zoals grootteconstantie en kleurconstantie, zijn aangeleerd. De gestaltpsychologie gaat uit van een aantal basisprincipes en waarnemingswetten, zoals de wet van nabijheid, de wet van gelijkheid en de wet van het gemeenschappelijk lot.

Waarnemen

Waarnemen is een actief proces, waarbij mensen een werkelijkheid construeren. Waarnemen doen wij met zintuigen. Waarnemingspsychologie heeft veel raakvlakken met fysiologie. Bepaalde stimuli liggen beneden de waarnemingsdrempel. Bij waarnemingen treden fouten en vertekeningen op, de zogenaamde waarnemingseffecten.

Drogwaarneming

Een voorbeeld is drogwaarneming: de waarneming van dingen die er niet zijn. Drogwaarnemingen zijn bijvoorbeeld sensorische deprivatie en illusies. Sensorische deprivatie houdt in dat er te weinig prikkels in de omgeving aanwezig zijn. Dit kan optreden in tijdens een ruimtereis of in een donkere mijn.

Contrast en adaptatie

Bepaalde waarnemingseffecten treden voortdurend op: contrast, adaptatie en waarnemingsconstanties. Contrast wil zeggen dat verschillen tussen prikkels worden verstrekt. Er kan sprake zijn van helderheidcontrast of kleurcontrast.

Adaptatie is aanpassing van het zintuig aan de prikkel. Je raakt bijvoorbeeld gewend aan een warme douche en draait de kraan nog heter.

Waarnemingsconstanties

Contrast en adaptatie zijn "aangboren". Waarnemingsconstanties zijn echter aangeleerd. Waarnemingsconstanties houden in dat wij aan objecten een constante grootte, vorm, kleur, helderheid en snelheid toekennen. Voorbeelden van waarnemingsonstanties zijn de grootteconstantie, de vormconstantie en de kleurconstantie. Iemand die dichterbij komt wordt groter, maar zo nemen wij dat niet waar, omdat wij weten dat de grootte gelijk blijft.

Gestaltpsychologie

De gestaltpsychologie houdt in dat de constructie van een totaalbeeld er eerder is dan de waarneming van de onderdelen. Deze constructie vindt automatisch en onbewust plaats. De gestaltsbenadering kent vijf basisprincipes:

• Wij nemen gehelen waar
• Het geheel is meer dan de som der delen
• Het geheel bepaalt de betekenis van het deel
• Het deel bepaalt de betekenis van het geheel
• Wij nemen steeds een figuur tegen de achtergrond waar

Waarnemingswetten gestaltpsychologie

De waarnemingswetten beschrijven hoe gestalten zijn opgebouwd. Het gaat om de wet van nabijheid, de wet van gelijkheid, de wet van de continuïteit, de wet van de geslotenheid en de wet van het gemeenschappelijk lot. Enkele voorbeelden:

• De wet van gelijkheid: je ziet twee vrouwen die een lange rok dragen. Je denkt "die horen bij elkaar"
• Wet van het gemeenschappelijke lot: twee gelijkvormige objecten worden samengevoegd

Camouflage

Een ander verschijnsel dat op kan treden bij waarneming, is camouflage. Camouflage houdt in dat een figuur verborgen is in omringende figuren. Gecamoufleerde objecten zijn moeilijk waar te nemen, omdat de elementen onzichtbaar zijn.

Het nut van de gestaltpsychologie

Met de gestaltpsychologie kan beter worden begrepen wat mensen doen als zij nadenken of communiceren. Zij zijn bezig om gestalten te construeren. De gestaltpsychologie: tips voor spreken en schrijven, leidinggeven, adverteren, creatief denken en problemen oplossen.