Gedragsproblemen; wat is het?

Strikt genomen zijn er 3 verschillende oorzaken die een rol kunnen spelen bij het ontstaan van verstoringen van de ontwikkeling, m.a.w. van gedragsproblemen. Deze 3 oorzaken zijn aanleg, omgeving en rijping van het centrale zenuwstelsel.

Oorzaken

De eerste oorzaak, aanleg, omvat erfelijkheid en factoren die tijdens de zwangerschap en rond de bevalling spelen. Een belangrijk aspect hierin is de erfelijkheid op basis van genetisch materiaal, DNA. Gedragstoornissen als gevolg van aanleg draaien later vaak tot agressiestoornissen uit bij jongens, en bij meisjes tot angststoornissen. De agressieve vorm die vooral bij jongens voorkomt, is een aanhoudend gedragspatroon waarbij de rechten van anderen worden geschonden. De meer naar binnen gerichte, angstige vorm komt meestal voor bij meisjes. Depressies liggen in het verlengde van deze naar binnen gerichte vorm.

De omgeving is de belangrijkste factor voor gedragsproblemen. Onder omgeving vallen een aantal structuurfactoren. De aanleg en aard van de ouders spelen ook een belangrijke rol in de ontwikkeling van het kind. Als de ouders al psychiatrisch gestoord zijn maakt het kind een andere ontwikkeling door dan wanneer het geboren is een ‘normaal’ gezin. Natuurlijk is kindermishandeling en verwaarlozing slecht voor de opvoeding van een kind. Bij verwaarlozing ontwikkelt een kind een negatief zelfbeeld. Bij mishandeling ziet het kind agressie als oplossing voor problemen. Naast structurele omgevingsfactoren zijn er ook levensgebeurtenissen die onder de noemer omgeving vallen. De geboorte van een zusje of een broertje, verhuizing, scheiding van de ouders, overlijden van ouders, ziekte, trauma. Ook het losmakingproces van het kind ten opzichte van zijn ouders tijdens de puberteit kan voor gedragsproblemen zorgen. Deze gebeurtenissen kunnen ernstige gedragsproblemen bij het kind of de jongere veroorzaken en heeft vaak invloed op schoolresultaten.

De derde factor die een rol kan spelen bij het ontstaan van ontwikkelingsstoornissen, is de rijping van het centrale zenuwstelsel in het algemeen en de hersenen in het bijzonder. De hersenen moeten gerijpt zijn, en min of meer ongeschonden, om een normaal functioneren mogelijk te maken. Vanuit de hersenen zijn er verschillende omstandigheden die de groei en de ontwikkeling van een persoon kunnen beïnvloeden. Dit kan een afwijking, een beschadiging of een verstoorde rijping van de hersenen zijn. De rijping wordt door aanleg en omgeving beïnvloed. Ze vindt deels plaats voor de geboorte, maar voor een belangrijk stuk erna.

Behandelingen en hulp:

Voordat men aan behandelingen gaat beginnen moeten ze begrijpen dat ze een probleem hebben. Dat doen ze door rekening te houden met de gebeurtenissen in het verleden zoals moeite met het verlaten van oude, vertrouwde paden. De vragen naar het “wat”, “waarom”, “hoe” is noodzakelijk. Aan de hand daarvan kun je beschrijven, verklaren en eventueel maatregelen nemen.

Voor ze in therapie gaan hebben ze ook steun nodig. Volwassenen (ouders, leerkrachten, vrienden, …) kunnen hierbij een grote hulp zijn. Pubers kun je wel degelijk helpen door ze te laten delen in kennis en moeizaam opgedane ervaring. Een van de moeilijkheden bij het raad geven aan een puber is hun overdreven reactie op het kinderlijke en ongeïdealiseerde beeld van de ouderlijke macht, dat ze zich van vroeger herinneren. Het is geruststellend te bedenken dat wangedrag ook weer kan worden afgeleerd. Jonge mensen kunnen nieuwe, meer zinvolle manieren leren om de dingen te doen. Opvoeders zijn in het algemeen de meest geschikte personen om hen te helpen de noodzakelijke veranderingen aan te brengen. Verschillende methoden om het nieuwe gedrag aan te leren zijn: beloningen geven, het ontwikkelen van nieuwe gedragspatronen, het voorbeeld geven, vaardigheid oefenen, negeren,… Schokbehandelingen zoals gruwelverhalen over de gevaren van roken, drinken en druggebruik, zijn geen effectieve afschrikmiddelen gebleken; ze kunnen zelfs een averechts effect hebben.

Het rollenspel is een zeer gekende behandeling die de psychologen gebruiken. Ze kunnen pubers helpen conflicten op te lossen met behulp van rollenspel. De methode wordt gebruikt om jonge mensen de grondvaardigheden bij te brengen, hen te helpen meer contacten te maken, en ze te helpen meer zelfvertrouwen te hebben wanneer ze onzeker zijn. Door scènes na te spelen, zoals: praten met de politie, een gesprek voeren met een werkgever,… Het kan ook verhelderd zijn het kind en zijn opvoeders te vragen om van rol te wisselen, waarbij de jongere de opvoedersrol speelt.
Deze techniek kan leiden tot nieuwe inzichten en zelfs bij beiden het inlevingsvermogen doen groeien. Ook is er een methode om pubers te helpen ontdekken hoe zij hun wereld zien. Ze is nuttig voor jongeren die een gering gevoel van eigenwaarde hebben, zich opgejaagd voelen en te weinig zelfvertrouwen hebben.

Bij zeer ernstige gevallen is er deskundige hulp nodig. Als de problemen van een puber echt niet meer te verhelpen valt dan is het, het beste om professionele hulp in te roepen. Het doel van deze hulp is het teweegbrengen van opbouwende veranderingen in het gedrag en de persoonlijkheid. Zulke veranderingen vragen een vertrouwensrelatie, een die zich ontwikkelt op basis van vertrouwelijke gesprekken tussen de geschoolde hulpverleners en de puber. De mensen zoeken meestal hulp wanneer de problemen merkwaardig of onbegrijpelijk blijven, wanneer ze onvoorspelbaar zijn en niet in de hand zijn te houden. Men vindt gedragingen of emoties vaak pas problematisch wanneer ze zich herhaaldelijk voordoen en heel krachtig zijn. Hulpverlening betekent het nauwgezet onderzoeken van problemen; er wordt een poging gedaan om geschilpunten te verhelderen en nieuwe manieren te ontdekken om ze te beschrijven en/of te behandelen.

Gezinstherapie is ook een zeer belangrijke behandeling, de adolescenten krijgen op een andere manier hulp. Het doel van de situatiebeoordeling door en tussenkomst van de hulpverlening is veel omvangrijker dan de puber alleen. Gezinstherapeuten proberen het probleem meer in het heden dan historisch te zien, waarbij ze de puber zien als onderdeel van een ingewikkeld netwerk van persoonlijke en gezinsrelaties. Het gezinsorganisme, evenals elk afzonderlijk lid ervan, beweegt zich tussen twee polen; enerzijds de veiligheid van het bekende, anderzijds de verkenning van onbekend terrein, wat noodzakelijk is voor de aanpassing aan veranderende omstandigheden. Bij gedragsverandering in de normale omgeving gaat het niet alleen om verandering van het ongewenste gedrag van “probleemkinderen” maar ook om verandering van het gedrag van opvoeders die een belangrijke rol spelen in de sociale wereld van het kind. Als het kind extreem gedrag vertoond kan men ze in instellingen plaatsen. Daar kunnen ze elke dag met deze jongeren bezig zijn. Dat is belangrijk, zo kunnen ze sneller afgeraken van hun probleemgedrag. Ze gaan er openlijk over praten en willen geholpen worden. Instellingen kunnen een positief effect hebben op jongeren maar er zijn natuurlijk altijd wel uitzonderingen. Sommige voelen een te grote druk en stellen zich zeer agressief op tegen alle personen die hen proberen te helpen. Het gevolg hier van is dat ze erger uit de instellingen komen …. Het lijkt misschien raar of vernederend een overeenkomst met een puber af te sluiten of misschien zelfs een schriftelijk contract op te stellen. Toch kan zo een procedure bijzonder nuttig zijn om moeilijkheden en meningsverschillen op te lossen. Problemen komen zelden van één kant: er zijn er twee of meerdere nodig om ruzie te maken of het oneens te zijn. Het lijkt misschien ongevoelig en zakelijk, maar er ligt wel degelijk een element van onderhandelen, van geven en nemen in onze persoonlijke relaties. Relaties kunnen worden vergeleken met economische overeenkomsten of het uitwisselen van giften: het gaat om een evenredige verhouding van kosten en baten.