Verschil tussen OCD en OCPS

De obsessief-compulsieve stoornis (OCS of OCD) en de obsessief-compulsieve persoonlijkheidsstoornis (OCPS) worden in de volksmond vaak door elkaar gehaald. Dit heeft grote gevolgen voor de personen die leiden aan één van deze stoornissen. Een obsessief-compulsieve stoornis wordt gekenmerkt door zich opdringende gedachten of beelden (obsessies) en handelingen die iemand doet om deze obsessies te neutraliseren (compulsies). Bij een obsessief-compulsieve persoonlijkheidsstoornis staan een sterk perfectionisme en een preoccupatie met netheid centraal. Veel mensen denken bij een obsessief-compulsieve stoornis, ook wel een dwangstoornis genoemd, aan Monica van Friends, die dwangmatig haar hele appartement boent. Dit is echter een verkeerde aanname. Een groot probleem van dit verkeerde beeld van dwangstoornissen, is dat veel mensen een dwangstoornis niet bij zichzelf herkennen of dat zij de dwang van andere mensen niet goed begrijpen. Sommige mensen vinden het zelfs beangstigend wanneer mensen met OCD over hun dwang-ideeën vertellen, bijvoorbeeld omdat ze denken dat deze mensen gevaarlijk zijn. Dit draagt bij aan de stigmatisering van dwangstoornissen. Maar wat is nou eigenlijk precies het verschil tussen een obsessief-compulsieve stoornis en een obsessief-compulsieve persoonlijkheidsstoornis?

Wat is OCD?

Een dwangstoornis / obsessief-compulsieve stoornis bestaat uit dwanggedachten/obsessies enerzijds en dwanghandelingen/compulsies anderzijds.

Dwanggedachten

Dwanggedachten of obsessies zijn beangstigende gedachten of beelden die zich opdringen in de gedachten van degene met een dwangstoornis. Iedereen heeft wel eens dit soort ongewenste gedachten of beelden, die bijvoorbeeld kunnen gaan over religie, geweld of seks. De meeste mensen laten deze gedachten snel weer los. Mensen met een dwangstoornis schrikken echter van deze gedachten en hechten er teveel waarde aan, waardoor ze er angstig van kunnen worden of er schuldgevoelens door kunnen ontwikkelen ("ik moet wel een slecht persoon zijn als ik dit soort gedachten heb"). Doordat mensen met een dwangstoornis deze gedachten vaak actief proberen te onderdrukken of vermijden, komen ze steeds vaker en sterker naar boven. Dit is hetzelfde als je wordt verteld niet aan een witte ijsbeer te denken. Wanneer deze gedachten en beelden te pas en te onpas naar boven komen en spanning veroorzaken, worden ze 'intrusies' genoemd. Deze intrusies zijn erg onprettig en geven veel spanning. Vaak heeft degene met een dwangstoornis het idee dat deze intrusies niet zullen verdwijnen of zelfs werkelijkheid zullen worden, als hij/zij niet bepaalde handelingen uitvoert.

Dwanghandelingen

De handelingen die iemand doet om de intrusies te verminderen zijn de dwanghandelingen of 'compulsies'. Een voorbeeld is iemand die bang is dat hij een ander iets zal aandoen en als gevolg hiervan alle scherpe voorwerpen probeert te vermijden. Deze persoon kan hier zo geobsedeerd mee raken, dat hij/zij angstig wordt bij het zien van elk scherp voorwerp en uiteindelijk zijn/haar huis niet meer verlaat uit angst scherpe voorwerpen tegen te komen. Het uitvoeren van deze dwanghandelingen (of het vermijden van lastige situaties) vermindert soms het vervelende gevoel of laat de intrusies verdwijnen, maar slechts voor een korte tijd. Er zijn steeds meer dwanghandelingen nodig om de intrusies en het vervelende gevoel dat zij meebrengen te doen verdwijnen. Als degene met een dwangstoornis toegeeft aan het uitvoeren van dwanghandelingen, kan het systeem van dwanghandelingen zich dus snel uitbreiden en uit de hand lopen. Dit leidt ertoe dat dingen vaak op een erg precieze manier moeten gebeuren voordat ze 'goed' zijn. Het is van groot belang dat mensen met een dwangstoornis snel de juiste hulp krijgen, omdat de klachten niet vanzelf verdwijnen, maar juist eerder groter worden.

Wat is een obsessief-compulsieve persoonlijkheidsstoornis (OCPS)?

Mensen met een obsessief-compulsieve persoonlijkheidsstoornis (OCPS), of dwangmatige persoonlijkheidsstoornis, willen alles zoveel mogelijk onder controle houden en stellen zeer hoge eisen aan zichzelf. Zij zijn gepreoccupeerd met netheid en ordelijkheid. Het gaat om vaak erg perfectionistische mensen, die streven naar zo'n grote mate van perfectie dat zij dingen niet afkrijgen. Hun grote gerichtheid op werk kan ten koste gaan van andere bezigheden, zoals vriendschappen. Omdat zaken op een vaste manier gedaan moeten worden, vinden zij het niet makkelijk dingen uit handen te geven. Zij kunnen overdreven gewetensvol en gericht op regels zijn, hun geld allemaal op willen potten en het moeilijk vinden dingen weg te gooien.

Het verschil

Monica van Friends vertoont dus meer kenmerken van een dwangmatige persoonlijkheidsstoornis (OCPS) dan van een dwangstoornis (OCD). De verwarring is begrijpelijk: mensen met beide stoornissen kunnen erg perfectionistisch en rigide/star gedrag vertonen. Zij vinden dat dingen op een bepaalde manier moeten gaan, omdat het anders niet goed genoeg is. Een belangrijk verschil is dat mensen met OCD last hebben van intrusies, terwijl dit niet onder een dwangmatige persoonlijkheidsstoornis valt. Een ander belangrijk verschil is de aard van de handelingen: mensen met een dwangmatige persoonlijkheidsstoornis vertonen vaak handelingen die gericht zijn op het perfectioneren/netter maken van iets concreets, terwijl de dwanghandelingen van iemand met een dwangstoornis ook totaal 'onnuttig' kunnen zijn. Denk hierbij bijvoorbeeld aan tellen of bepaalde woorden niet mogen denken.