Het narcistische gezin: Als ouders enkel van zichzelf houden

Groeide jij op in een gezin, waar je als kind nooit jezelf kon zijn? Hebben je ouders een gebrek aan inlevingsvermogen? Ziet het gezin er naar de buitenwereld toe normaal uit? Kwamen manipulatie, liegen, geestelijke, emotionele en/of lichamelijke mishandeling in het gezin voor? Als het antwoord bevestigend is heb je mogelijk te maken met een narcistische ouder of ouders. Wat is een narcistische persoonlijkheidsstoornis en hoe herken je een narcistische moeder of vader? Wat is narcisme? We komen allemaal tijdens ons leven in aanraking met moeilijke mensen. Het verschil onderkennen tussen wat normale moeilijke eigenschappen en wat tekenen van een persoonlijkheidsstoornis zijn, is dan ook niet altijd even gemakkelijk. Het is echter wel belangrijk om dat te kunnen doen. Om zelf succesvol nieuwe relaties aan te gaan en bestaande relaties te kunnen voortzetten op een gezonde manier.

Er is weinig materiaal beschikbaar over narcisme, zeker in het Nederlands. Toch zijn de meesten van ons tijdens ons leven in aanraking gekomen met deze stoornis. Als je bent opgevoed door één of zelfs twee narcistische ouders, is je geleerd dat de narcist altijd gelijk heeft en jij nooit. Dit leidt ertoe dat je gaat twijfelen aan je eigen beoordelingsvermogen. En waarschijnlijk het gevoel hebt dat je het nooit goed genoeg kan doen. Maar ook dat je nooit hebt ingezien dat dit geen normale gevoelens zijn om te ervaren tijdens je jeugd maar dat deze voortkomen uit gedragingen, die symptomatisch zijn voor een persoonlijkheidsstoornis. Want een narcistische ouder is niet echt in staat tot houden van kinderen, zo’n ouder houdt alleen van wat een kind voor hem of haar kan betekenen.

Wat is een narcistische persoonlijkheidsstoornis?

Narcisme wordt meestal gezien als een zelfzuchtige attitude en gedrag, waarbij er weinig tot geen echte empathie voor anderen bestaat. Een kind loopt narcistische beschadiging op, wanneer niet tegemoet wordt gekomen aan zijn primaire emotionele behoeften. Een narcistische ouder heeft een enorme behoefte aan aandacht en verzorging, omdat deze zelf hetzelfde heeft doorgemaakt tijdens de vroege jeugd. Verwaarlozing, emotionele, fysieke of seksuele mishandeling maar ook een gebrek aan structuur of verstikking kunnen een kind enorm beschadigen. Een narcistische stoornis ontstaat wanneer het ego een rookgordijn opwerpt voor deze beschadigingen om de diepe pijn en schaamte te kunnen verhullen. Het kind wat zijn grenzen nooit mocht aangeven blijft steken in de ontwikkeling met het geloof dat het onveilig is, onwaardig en er eigenlijk niet mag zijn. Doordat het kind blijft steken in een primaire vorm van verdediging, slaagt het ook later niet in zich los te maken van de ouders. Een kind met een meer koppige natuur zal toch proberen dat te doen en leert hoe manipulatie leidt tot de vervulling van zijn of haar behoeften. Agressie en intimidatie worden opgenomen in de toolkit voor overleving.

Een ouder met een narcistische persoonlijkheidsstoornis streeft er continu naar om zijn of haar fragiele zelfvertrouwen in stand te houden door het leven in een fantasie wereld met enorme blinde vlekken in zijn of haar manier van denken. Een fantasie wereld, waarin aan alle behoeften wordt voldaan. Vaak is er sprake van een grote involvement met materiële zaken zoals uiterlijk, geld, status of macht. Er bestaat een grote angst voor gevoelens, diepe vriendschap en intimiteit en het lijkt onmogelijk om te komen tot een volwassen liefdesrelatie. Wanhopig en boven alles probeert de narcist te compenseren voor alles wat in de vroege jeugd ontbrak. En stelt hierdoor onrealistische verwachtingen aan anderen om zichzelf beter te voelen. Negatieve emotionele stress dient te allen tijde te worden vermeden. Het is dan ook veel gemakkelijker om een ander de schuld te geven in plaats van ook zichzelf te zien als een deel van een probleem.

In de kern zal een narcistische ouder altijd denken dat hij of zij superieur is aan anderen. Wanneer een narcistische vader of moeder niet krijgt wat hij of zij wil, voelt deze zich direct gedegradeerd. Al die gevoelens van angst, pijn of zelfs wanhoop zijn gewoon te veel. Mensen met een narcistische stoornis zien dingen verkeerd en zijn niet in staat om iets van twee kanten te bekijken. Over het algemeen ontstaat er een goed gevoel wanneer het valse zelfbeeld wordt bevestigd en wordt er geen schuldgevoel ervaren, wanneer anderen door hen worden misbruikt. Ze zijn erg overgevoelig voor kritiek en vallen ofwel aan ofwel maken dat ze wegkomen. Op deze wijze nemen ze geen enkele verantwoordelijkheid voor het leren van de eigen fouten en uiteindelijk voor opgroeien als een volwassen mens met volwassen emoties. Het volgende onderdeel laat in meer detail zien wat de ervaringen zijn van een kind, dat is opgegroeid onder de zorg van één of twee ouders met een narcistische stoornis.

Hoe voelt het om op te groeien binnen een narcistische familie?

• Het werd me niet toegestaan om gevoelens te hebben, die mijn ouders van slag zouden maken.
• Als kind moest ik tegemoet komen aan de emotionele behoeften van mijn ouders.
• Ik leerde al snel dat mijn behoeften niet werden gewaardeerd en stopte er dan ook mee om te proberen ze vervuld te krijgen.
• Ik had het gevoel dat ik me altijd op zo’n manier moest gedragen dat het mijn ouders tevreden stelde.
• Onze familie moest goed ogen voor de buitenwereld, dus er werd van mij verwacht dat ik wat zich in huis afspeelde buiten de deur niet aan anderen vertelde.
• Soms zorgde mijn ouders behoefte om goed te ogen voor de buitenwereld ervoor dat ik wat positieve aandacht kreeg.
• Er werd van mij verwacht dat ik de wensen van mijn ouders raadde en hieraan tegemoet kwam zonder dat ze daar om hoefden te vragen.
• Als ik probeerde om grenzen te stellen, werden deze genegeerd door mijn ouders.
• Het was me niet toegestaan om fouten te maken of van mening te veranderen.
• Hoe minder emotionele steun ik kreeg hoe banger ik was deze steun te verliezen.
• Ik leerde super verantwoordelijk te zijn om mijn ouders te plezieren.
• Ik leerde dat ouders egoïstisch mogen handelen, omdat ze daar recht op hebben.
• Ik heb problemen om nieuwe intieme relaties te vormen en/ of in stand te houden.
• Ik heb een enorme behoefte aan externe bevestiging.
• Ik leerde al vroeg om goed te presteren, waarbij vaak mijn prestaties niet werden gewaardeerd.
• Ik had geen inherente waarde anders dan dingen te doen voor mijn ouders.
• Mijn ouders reageren gekwetst of boos op kritiek en ik leerde dus al snel om geen turbulentie te veroorzaken.
• Ik moest mijn gevoel van “ik” opgeven om in mijn familie te overleven.

Kenmerken van narcistische ouders

Veilige ouders komen tegemoet aan de emotionele en fysieke behoeften van een kind. Ze stellen heldere grenzen voor zichzelf en geven jou de ruimte om hetzelfde te doen. Ze respecteren de grenzen van het kind en zorgen dat het veilig is en zich veilig voelt. Ze houden zich niet bezig met manipulatie of “mindgames”. Een veilige ouder stelt sterke en positieve waarden voor het gezin vast en leeft daar ook naar. Een liefhebbende ouder geeft zijn of haar kinderen de gelegenheid de eigen behoeften te uiten en kan een intieme en gelukkige relatie aangaan en in stand houden. Narcistische ouders kunnen dit niet. De volgende kenmerken geven inzicht in hoe je narcisme herkent binnen het gezin.

• Iedere conversatie gaat uiteindelijk over hem of haar.
• Verwacht dat je altijd tegemoet komt aan zijn of haar emotionele behoeften.
• Negeert de impact, die negatief commentaar op jou heeft.
• Bekritiseert of kleineert je continu.
• Weet altijd wat het beste is voor jou.
• Geeft anderen de schuld i.p.v. te kijken naar eventuele eigen tekortkomingen.
• Verwacht dat je bij de minste kik opspringt om te hulp te snellen.
• Is vooral bezig met de eigen interesses of verslavingen, waarbij jouw behoeften worden genegeerd.
• Heeft een erg hoge behoefte aan aandacht.
• Schept op, klaagt, plaagt.
• Wordt buitensporig boos als niet wordt voldaan aan de eigen behoeften.
• Chanteert en intimideert.
• Kan niet tegen kritiek.
• Heeft een houding van “Alles wat jij kunt, kan ik beter”.
• Gedraagt zich verleidelijk en/ of is overdreven charmant.
• Is ijdel en vist continu naar complimentjes van anderen.
• Is niet tevreden met minder dan het grootste of beste.
• Zoekt status en bevestiging. Geeft geld uit om anderen de ogen uit te steken.
• Vergeet wat je voor hem/ haar hebt gedaan en herinnert zich enkel wat je nog verschuldigd bent.
• Dreigt met verlating (of zelfmoord) als je niet toegeeft aan zijn/ haar verlangens.
• Verwacht geen straf voor norm-overschrijdingen.
• Negeert je gevoelens en noemt je oversensitief of egoïstisch als je deze uit.
• Vertelt je hoe je je wel en niet zou moeten voelen.
• Kan niet luisteren en staat niet open voor andere dan de eigen mening.
• Is meer geïnteresseerd in zijn of haar zorgen dan in de jouwe.
• Probeert je te besturen in wat je zegt of doet (micro-management).
• Probeert je hulpeloos of inadequaat te laten voelen wanneer je iets zelf doet.
• Heeft oppervlakkige gevoelens en interesses.
• Gebruikt emotionele chantage om zijn of haar zin te krijgen.
• Exploiteert anderen door leugens en/ of manipulatie.
• Kan zich eventueel begeven in fysieke of seksuele mishandeling van kinderen.