Omgaan met een partner met complex trauma

Wanneer iemand langdurig aan lichamelijke of psychische mishandeling wordt blootgesteld, zonder dat er een ontsnappingsmogelijkheid is, is de kans uitermate groot dat iemand complex trauma (complexe PTSS) ontwikkelt. Complex trauma is een ernstige aandoening, die alle levensgebieden van de trauma-survivor aantast. Ook voor partners van trauma-survivors is het geen gemakkelijke opgave om met deze aandoening om te gaan. Echter kan het samen aangaan van het herstelproces van de trauma-survivor de band tussen partner en trauma-survivor enorm sterk maken.

Wat is complex trauma?

Complex trauma, ook wel complexe PTSS genoemd, ontstaat door langdurige blootstelling aan psychische of lichamelijke mishandeling zonder dat er een ontsnappingsmogelijkheid is. Complex trauma is een diepgeworteld probleem. De symptomen die iemand met complex trauma, ook wel trauma-survivor genoemd, vertoont zijn:

• Diepgaande angst om mensen te vertrouwen;
• Moeite met het reguleren van emoties;
• Gevoelens van toxische eenzaamheid;
• Een gebroken innerlijk kind;
• Emotionele en fysieke herbelevingen;
• Extreme waakzaamheid;
• Weinig hoop en vertrouwen ervaren;
• Gevoelens van hulpeloosheid;
• Continu op zoek naar een redder;
• Dissociëren;
• Chronische gevoelens van intens verdriet en depressie;
• Chronische spierspanning
• Gevoelens van toxische schaamte.

Partnerrelatie en complex trauma

Ieder mens heeft een oerbehoefte aan verbinding. Verbinding met vrienden, familie en een partner. Met name de band met een partner kan fungeren als een veilige basis, een diepe verbinding en onvoorwaardelijke liefde. Meestal is de band die iemand heeft met een partner de meest intieme band in iemands leven.

Wanneer één van beide partners te maken heeft met complex trauma, kan dit voor een extra uitdaging zorgen binnen de relatie. Doordat de trauma-survivor een onveilige hechtingsbasis heeft met zijn basale verzorgers, de ouders, zullen er zowel bindings- als verlatingsangst opspelen wanneer er een verbinding dreigt te ontstaan tussen de trauma-survivor en zijn/haar partner. Dit komt omdat de hechtingsband tussen partners bijna net zo intiem is als de hechtingsband van een opgroeiend kind met zijn/haar ouders. Hechten betekent per definitie onveiligheid in het brein van de trauma-survivor.

In een partnerrelatie deel je met elkaar je persoonlijke levenservaringen, de goede en de minder goede. In een partnerrelatie met een trauma-survivor kan het voor de beide partners voelen alsof er meer minder goede ervaringen worden gedeeld dan goede. Als partner van een trauma-survivor kun je je erg machteloos voelen wanneer de trauma-survivor lijdt onder de symptomen van complex trauma. Je kunt als partner het gevoel hebben dat je partner zich van je afzondert en de verbinding verbreekt en daardoor dieper in het trauma wegzakt. Wanneer je als partner probeert de verbinding te herstellen en de trauma-survivor op een extreem emotionele manier reageert of uitermate kritisch wordt op zichzelf en de relatie, kan de wanhoop toeslaan. Hoe kun je tot je partner doordringen? Hoe kun je je partner helpen en ondersteunen?

Waar een trauma-survivor bij gebaat is

Iemand die te lijden heeft van complex trauma heeft enorm veel behoefte aan veiligheid. Met name in relatie tot de partner. Als partner kun je een veilige basis voor jou en je partner creëren door je bewust te zijn van veilige relationele kenmerken waar de trauma-survivor bij gebaat is. Dit zijn:

• Voorspelbaarheid;
• Ruimte;
• Het juiste perspectief;
• Wederkerigheid;
• Niet oordelen;
• Steun;
• Eigen regie.

Voorspelbaarheid

Door het creëren van een duidelijke en vooral voorspelbare relatie door middel van voorspelbare gedragingen, een vaste structuur, duidelijkheid en stabiliteit krijgt de trauma-survivor een gevoel van veiligheid, structuur en stabiliteit. Wanneer dit aanwezig is, zal de trauma-survivor zich vanuit een veilige basis kunnen ontwikkelen en ontplooien en zal hij/zij geneigd zijn zichzelf steeds meer open te stellen en meer van zichzelf kunnen laten zien binnen de relatie. Dit heeft een positief effect op beide partners en op de relatie. Wanneer er geen voorspelbaarheid is, is er een vergrote kans op herbelevingen bij de trauma-survivor door het ervaren van een gebrek aan veiligheid.

Ruimte

Een trauma-survivor heeft meer tijd en ruimte nodig om emoties te verwerken en te reguleren om zaken in het juiste perspectief te kunnen plaatsen. Dit kan tot uiting komen in meer afstand en meer tijd voor zichzelf nodig hebben. Het is belangrijk om als partner van een trauma-survivor je partner daar de tijd en ruimte voor te geven en te gunnen. Wanneer er namelijk geen ruimte voor is, is er een grote kans dat de trauma-survivor terecht komt in emotionele of fysieke herbelevingen, met alle gevolgen van dien.

Het juiste perspectief

Wees je als partner van een trauma-survivor bewust van het moment dat het verleden, in de vorm van trauma, het overneemt van het heden. Wanneer er veel speelt of veel te verwerken is voor een trauma-survivor, kunnen emotionele of fysieke herbelevingen het overnemen. De trauma-survivor kan dan vanuit deze emotionele of fysieke herbelevingen gaan reageren op situaties in het heden. Probeer als partner op deze momenten niet vanuit je eigen emoties te reageren, maar blijf zien wat het is: trauma. Je kunt je partner steunen door hem/haar in het heden te krijgen door bijvoorbeeld te zeggen dat hij/zij veilig is, dat de situatie nu anders is dan toen en dat je er voor hem/haar bent. Daarnaast kan de trauma-survivor enorm gebaat zijn bij een fysieke knuffel, omdat een knuffel de trauma-survivor veiligheid biedt in het moment.

Wederkerigheid

Een trauma-survivor is net als iedereen gebaat bij wederkerigheid in een partnerrelatie. Dit betekent dat je als partners in een relatie elkaar geeft wat je zelf ook wenst te ontvangen. Hierbij kun je denken aan: een luisterend oor, empathie en empowerment in de vorm van elkaar ondersteunen en opbouwen.

Niet oordelen

Als partner van een trauma-survivor is het makkelijk om met een oordeel naar het trauma-gerelateerde gedrag te kijken. Je kunt bijvoorbeeld denken dat de trauma-survivor overgevoelig reageert, te zwaar aan dingen tilt of ingewikkeld in elkaar zit. Bedenk op die momenten dat de trauma-survivor hier zelf niet voor gekozen heeft en dat het al zwaar genoeg is om trauma-survivor te zijn. Wanneer er over trauma-gerelateerd gedrag wordt geoordeeld richting de trauma-survivor, ondersteun je je partner niet, maar bereik je het tegendeel: je breekt een stukje zelfvertrouwen af. Hierbij moet wel gezegd worden dat het voor een wederkerige relatie ook zeker belangrijk is dat de trauma-survivor zelf inzicht heeft in zijn/haar trauma en zijn/haar traumagerelateerde gedrag. Zelfreflectie is voor beide partners dan ook een belangrijk onderdeel in de partnerrelatie.

Steun

Een trauma-survivor is net als ieder mens gebaat bij steun in de opbouwende zin. Goede steun leidt tot gevoelens van veiligheid. Steun kun je als partner bieden door aardig, liefdevol en empathisch te zijn. Maar ook het aangeven van je eigen grenzen valt onder steun. Dit schept duidelijkheid en ook veiligheid voor beide partners in de relatie.

Eigen regie

Trauma-survivors worden vaak enorm getriggerd wanneer ze geen eigen regie, keuze of controle hebben in een situatie, of wanneer ze een keuze wordt opgelegd. Een trauma-survivor heeft in het verleden trauma doorgemaakt waarin er geen andere keuze was dan het trauma te ondergaan. Een trauma-survivor heeft daardoor meer behoefte aan het maken van eigen keuzes, eigen beslissingen en controle in situaties. Het doet een trauma-survivor goed wanneer hij/zij bij beslissingen wordt betrokken en zelf keuzes mag maken over zaken die hem/haar aangaan. Als partner is het belangrijk dat je de trauma-survivor betrekt bij beslissingen en keuzes die jullie samen aangaan.

Ondersteuning in de praktijk

Er zijn een aantal goede ondersteunende gedragingen die je als partner van een trauma-survivor kunt doen:

• Geloof wat je partner heeft doorgemaakt;
• Probeer je partner niet te helen;
• Communiceer met je partner;
• Vertrouw op je partner;
• Zorg voor goede ondersteuning;
• Wees betrokken bij de behandeling van je partner;
• Zie de mooie eigenschappen van je partner naast complex trauma;
• Zorg voor jezelf.

Geloof wat je partner heeft doorgemaakt

Het kan voor de partner van een trauma-survivor ingewikkeld zijn om te geloven wat de trauma-survivor heeft doorgemaakt en wat de effecten daarvan waren op zijn/haar leven. Dit komt omdat het doorleefde trauma ook van invloed is op het mensbeeld van zowel de partner als de trauma-survivor. Het is voor de partner dan verleidelijk om de trauma's te minimaliseren, te rationaliseren of minder erg te maken dan ze waren. Vaak is het voor de partner lastig te begrijpen dat mensen elkaar kunnen traumatiseren wanneer dit in zijn/haar eigen leven niet gebeurd is. Echter is het voor een trauma-survivor van groot belang dat de doorleefde trauma's en de effecten ervan op zijn/haarhaar leven serieus worden genomen en worden geloofd. Vaak heeft een trauma-survivor een verleden waarin de door hem/haar ervaren trauma's zijn ontkend, miskend en was dat op zichzelf al een (her)traumatiserende ervaring.

Door je partner te geloven, kun je hem/haar een enorme boost geven aan (zelf)vertrouwen, met als gevolg dat angsten verminderen.

Probeer je partner niet te helen

Doordat de effecten van trauma uit een onveilige jeugd zo heftig kunnen zijn voor beide partners, kun je als partner van een trauma-survivor de neiging hebben je partner te willen helen door de pijn weg te nemen. Mede omdat het voor jou als partner en voor de relatie fijn zou zijn. Voor de trauma-survivor kan dit het gevoel geven dat de gevoelens er niet mogen zijn.
In plaats van je partner te willen redden, kun je haar helpen door zijn/haar gevoelens te valideren en dingen te zeggen als:

• "Wat moet dat zwaar voor je zijn geweest."
• "Wat naar dat je dit hebt moeten doormaken."
• "Ik merk dat je het nu erg zwaar hebt."

Daarnaast is het belangrijk er te zijn. In feiten hoef je als partner niet meer te doen dan er te zijn in de weg naar herstel van de trauma-survivor.

Communiceer met je partner

Communiceren is in iedere relatie van groot belang. Maar kan lastig zijn in relatie met een trauma-survivor. Door trauma kan het voor de trauma-survivor moeilijk zijn om helder te blijven denken, helder te blijven voelen en zich naar de huidige omstandigheden te gedragen, mede doordat de trauma-survivor vaak geleerd heeft dat zijn/haar gevoelens er niet toe doen. Schaamte en angst spelen hierbij een grote rol, evenals de diepte van het trauma.

Voor de partner kan het een struggle zijn om te communiceren over de impact van het trauma op zichzelf en de relatie. Tevens kan er de angst opspelen dat de trauma-survivor getriggerd kan worden. Doordat beide partners hiermee worstelen kan het moeilijk zijn om in verbinding te blijven en elkaar te blijven begrijpen. Hierdoor kunnen beide partners tegen wederzijds onbegrip aanlopen, elkaar onbewust pijn doen, boos worden of juist in de war raken.

Voor de trauma-survivor is het van essentieel belang en enorm bekrachtigend dat hij/zij kan praten over de trauma's en de gevolgen ervan. Maar ook over dagelijkse belevenissen en ervaringen. De trauma-survivor kan dan gedachten en gevoelens processen en gespiegeld zien door de partner. Door herhaaldelijk te kunnen vertellen over steeds dezelfde ervaringen en effecten kan een trauma-survivor langzaam maar zeker meer vertrouwen krijgen en de schaamte inzake het trauma overwinnen. Het is belangrijk om de behoeftes, triggers en grenzen van de trauma-survivor duidelijk te hebben en om samen te bespreken wat er nodig is wanneer de trauma-survivor een herbeleving ervaart.

Wanneer je als partner een veilige setting kunt scheppen waarin bovenstaande mogelijk is, zonder te oordelen, is dat enorm waardevol voor de trauma-survivor en de relatie. De trauma-survivor kan zich dan veilig voelen. Als partner kun je dit ondersteunen door te zeggen dat je van de trauma-survivor houdt, je het fijn vindt dat hij/zij informatie met je deelt en dat je er voor hem/haar bent op de manier dat de trauma-survivor nodig heeft. Wanneer je dit als partner ook echt tot uiting kunt brengen, kan de relatie enorm verdiepen en verstevigen.

Voor de partner is het ook van uitermate belang om te kunnen communiceren over de eigen ervaringen, de eigen gevoelens, de eigen grenzen en de eigen behoeftes binnen en buiten de relatie. Door hier als partner open over te zijn, kan de trauma-survivor meer begrip en inzicht krijgen en minder snel zaken interpreteren als afwijzing.

Wanneer communicatie moeilijk is, kun je als partner of als stel ook de hulp inschakelen van een professional.

Vertrouw op je partner

Voor een trauma-survivor is het van groot belang dat haar partner op haar en haar capaciteiten om te leren omgaan met trauma vertrouwt. Het kan een trauma-survivor juist dat extra steuntje in de rug geven om door te zetten, wanneer hij/zij zelf even geen vertrouwen heeft. Dit kun je als partner bereiken door dingen te zeggen als:

• "Je bent sterk!"
• "Je kunt dit aan!"
• "Je bent op de goede weg!"

Zorg voor goede ondersteuning

Wanneer je een relatie hebt met een trauma-survivor is goede ondersteuning voor zowel de trauma-survivor als jezelf als partner belangrijk. Voor de partner is het belangrijk dat hij/zij ook zijn/haar verhaal kwijt kan en steun kan vinden in zijn/haar omgeving. Dit kan bij familie, vrienden, maar ook door professionele hulp in te schakelen. Het voordeel van professionele hulp is dat er vaak vanuit een objectiever standpunt naar de omstandigheden gekeken kan worden.

Wees betrokken bij de behandeling van je partner

Een goed hulpmiddel voor de trauma-survivor kan Eye Movement Desensitisation and Reprocessing (EMDR) therapie zijn. EMDR kan trauma-herinneringen en stimuli verzachten en de impact van heftige emoties doen afnemen. Hierdoor is het trauma minder van invloed op de psyche en gedragingen van de trauma-survivor. Wanneer je als partner van een trauma-survivor betrokken bent bij de therapie van je partner, kan dat van enorme waarde zijn voor de trauma-survivor en voor de relatie. Daarbij krijg je als partner inzicht in het proces waarin de trauma-survivor zich bevindt, waardoor je meer begrip, compassie en ondersteuning kunt bieden.

Zie de mooie eigenschappen van je partner naast complex trauma

Erg belangrijk is om je partner naast trauma-survivor ook te blijven zien als een waardevol persoon met al zijn/haar talenten, kwaliteiten, capaciteiten en mooie eigenschappen. De trauma-survivor is naast trauma-survivor zoveel meer dan dat. Vaak heeft een trauma-survivor niet de kans gekregen een eigen identiteit te ontwikkelen naast complex trauma. Simpelweg omdat er enkel en alleen ruimte was voor overleving tijdens de jeugd. Hierdoor kan een trauma-survivor vaak pas op volwassen leeftijd zijn/haar eigen identiteit ontwikkelen en ontplooien. Door de trauma-survivor in dit proces van vallen en opstaan te ondersteunen, aan te moedigen en te wijzen op de talenten, kwaliteiten, capaciteiten en mooie eigenschappen kun je als partner van grote, toegevoegde waarde zijn.

Zorg voor jezelf

Net zoals er in het vliegtuig wordt gezegd: help eerst jezelf, dan pas je medemens. In elke relatie is het belangrijk om ook naar je eigen behoeftes, grenzen en wensen te luisteren en daarin te voorzien. Wanneer je goed voor jezelf, jouw grenzen, jouw behoeftes en jouw wensen zorgt, kun je ook goed voor je medemens zorgen. Dit geldt ook in relatie tot een partner met complex trauma. Wat echter een belangrijke kanttekening is in deze, is dat je als partner van een trauma-survivor wel goed en duidelijk hierover communiceert met je partner.

Lees verder

• Codependentie en Childhood Emotional Neglect (C.E.N.)
• Complex trauma en verlatingsdepressie
• Complex trauma na een onveilige jeugd
• Herstellen van een narcistische opvoeding