mijn kijk op

Over persoonlijkheidstypen en vakjes

Er zijn veel verschillende indelingen om mensen te klasseren. We duwen graag onszelf en andere mensen in vakjes. Waarom doen we dat? Wat zijn de psychologische en sociologische gevolgen van deze indelingen?

Waarom duwen we elkaar en onszelf graag in vakjes?

We willen alles begrijpen en onze omgeving zoveel mogelijk beheersen. Voor al het gedrag van onze medemens dat "abnormaal" is in onze ogen (dit wil zeggen: niet zoals wij ons zouden gedragen) zoeken we een verklaring. De verschillende indelingen helpen ons hierbij: jij bent zo opvliegend omdat je cholerisch bent of je begrijpt dat niet omdat je hoogbegaafd bent of je eet graag vlees omdat je bloedgroep O hebt of je kan dat niet omdat je introvert bent enz... . Hiermee proberen we het gedrag van andere mensen voorspelbaar te maken: als ik weet waarom je zo doet, zal ik volgende keer niet verbaasd zijn als je dat terug doet.

Onze sociale interacties zijn grotendeels bepaald door verwachtingen (anticipaties). Als je in een situatie komt waarin je niet weet hoe een ander gaat reageren, wordt je onzeker en stel je je eigen gedrag in vraag. Je probeert dan ook verschillende gedragingen achter elkaar uit (trial and error methode). Denk bijvoorbeeld aan een sollicitatie waarbij allerlei persoonlijke vragen worden gesteld: omdat je wilt dat ze een positief beeld van je hebben, zal je je proberen te gedragen zoals ze verwachten. Omdat de personen tegenover je onbekenden zijn, wordt dit moeilijk en kan het gebeuren dat je tijdens het gesprek telkens bepaalde uitspraken gaat nuanceren tot je merkt dat ze niet als "abnormaal" overkomen.

Het geeft ons zekerheid en vertrouwen dat we weten hoe iemand gaat reageren. Daarom gaan we ook onbewust op zoek naar persoonlijkheidskenmerken bij een kennismaking: we gebruiken dan vooroordelen om het gedrag van onze tegenpartij te anticiperen (en zo ons gedrag af te stemmen op de persoon tegenover ons). Bijvoorbeeld: hij zal wel lui zijn, want hij is zo dik of ze zal wel weinig zelfvertrouwen hebben want haar haar is onverzorgd of hij zal wel heel streng zijn want zijn wenkbrauwen zijn zo borstelig of zij zal wel slim zijn want ze draagt een bril enz... . Allemaal veronderstellingen gebaseerd op vooroordelen (vaak ontstaan door foutieve veronderstellingen in het verleden, maar dat is voer voor een ander artikel).

Waarom we anderen indelen is duidelijk: we willen de sociale interactie vlot laten verlopen. Maar waarom duwen we onszelf dan in vakjes? Waarom gaan we op zoek naar websites over persoonlijkheid? Waarom vullen we zo graag testen in om te zien wie we zijn? Waarom vragen we anderen raad en bevestiging? Wij zijn de enigen die onszelf het beste kunnen kennen. Toch blijkt in de praktijk dat we de enigen zijn die onszelf niet kennen. We begrijpen vaak ons eigen gedrag niet en zijn verbaasd als anderen ons confrontreren met ons eigen gedrag.

Iedereen heeft onzekere periodes in zijn of haar leven waarin hij of zij op zoek gaat naar antwoorden. Vaak is dit naar aanleiding van een bepaalde gebeurtenis (verjaardag, afscheid, ongeluk, veranderingen in persoonlijk leven, enz...). Ineens sta je dan stil en vraag je je af wat je moet doen. Dit zijn vaak gebeurtenissen die je nog niet hebt meegemaakt en waarvoor je dus ook geen "voorgeprogrammeerd" gedrag hebt. Om te bepalen hoe je moet reageren ga je op zoek naar wie je bent. Zo weet je hoe je nu moet reageren en hoe je in de toekomst hoort te reageren op een gelijkaardige gebeurtenis. Op gelukkige momenten zal je minder behoefte hebben om te zoeken naar antwoorden.

Wat zijn de gevolgen van deze indelingen?

Vakjes helpen ons wel gedrag te anticiperen en ons eigen gedrag te bepalen, maar tegelijkertijd leggen indelingen beperkingen op. Het is een bekend feit dat mensen zoveel presteren als van hen verwacht wordt. Als je bijvoorbeeld tegen een klas leerlingen zegt dat de meerderheid niet zal slagen voor een zwaar examen, zal dit ook gebeuren.

We leren leven zoals het past binnen ons vakje. Als een kind het etiket hoogbegaafd geplakt wordt, zal het kind zich focussen op de intelectuele ontwikkeling en minder aandacht besteden aan de sociale ontwikkeling. Terwijl een kind met het etiket sportieveling meer zal uitblinken in sport en minder in theoretische vakken. Ons persoonlijkheid zal zich ook zo ontwikkelen: enkel de vaardigheden die we veel gebruiken, ontwikkelen we. Als we op een gegeven moment geen behoefte hebben aan taal, zullen we het spreken verleren.

Mijn visie

Hoewel het sociologisch gezien zeer gezond is om elkaar en onszelf in te delen, geloof ik dat de beperkingen die we elkaar en onszelf opleggen ongezond zijn. Veel mogelijkheden worden niet benut omdat de verwachtingen er niet zijn. Misschien kan een kind dat goed is in voetballen tegelijkertijd een muzikaal genie zijn, maar wordt deze mogelijkheid niet benut omdat de ouders het niet verwachten?

Ook onszelf leggen we dezelfde grenzen op. Of het ons past of niet, we voelen graag de veilige wanden van ons vakje om ons heen. Zo zal bijvoorbeeld een boogschuttervrouw die in astrologie gelooft minder geneigd zijn een gezinnetje te stichten dan een kreeftvrouw omdat huiselijkheid niet past binnen haar horoscoop.

Daarom ben ik er geen voorstander van om mensen in te delen in vakjes. Vooral kinderen worden zo belemmert in hun ontwikkeling. Hun mogelijkheden worden geschrapt tot enkel de mogelijkheden overblijven die binnen het vakje passen.

Om het gedrag te anticiperen, kunnen we gebruik maken van de persoonlijkheid van de persoon tegenover ons die meer is dan de persoon die in het vakje zit. Een mens is meer dan de som van de persoonlijkheidskenmerken die we waarnemen. Een introvert iemand kan bijvoorbeeld graag voor een groep spreken maar dichtklappen bij kleine groepen.

Enkele voorbeelden van indelingen

• introvert versus extravert
• bloedgroepen
• uiterlijke kenmerken zoals haarkleur, haar (krullend of stijl), huidskleur, grootte, lichaamsbouw,...
• horoscopen
• cholerisch, sanguinistisch, melancholisch, flegmatisch
• aarde, lucht, vuur en water
• vata, pitta en kapha (ayurveda)

Tot slot

Indelingen zijn niet slecht en bevorderen sociale interactie. Het wordt echter een probleem als we mensen in vakjes gaan forceren en bepaalde kenmerken negeren omdat ze niet binnen de persoonlijkheidsomschrijving passen.

Sommige indelingen maken gebruik van tussentypes: deze indelingen benaderen de werkelijkheid het meeste.