Hoe normaal is afhankelijkheid tijdens psychotherapie?

Hoe normaal is afhankelijkheid tijdens psychotherapie? Mensen die ooit in therapie hebben gezeten, zullen het mogelijk herkennen. Het prettige gevoel hun verhaal kwijt te kunnen bij iemand die luistert en ook begrijpt hoe ze in elkaar zitten. Bij veel cliënten ontstaat er in de loop van een behandeling een zekere afhankelijkheid; ze zien uit naar de therapiegesprekken en kunnen soms angst en teleurstelling voelen als hun therapeut onverwacht hun gesprek afzegt, of op vakantie gaat. Angst omdat men zich afvraagt, of het wel lukt, zo'n lange(re) periode alleen te overbruggen. Teleurstelling of zelfs boosheid omdat de therapeut een tijdje niet beschikbaar is, terwijl men hem of haar zo nodig heeft. Soms kan het bij cliënten ook onrust geven. Vragen als: Waarom voel ik me zo afhankelijk? Waarom heb ik hem/haar zo nodig? Kan ik het dan niet zelf? Ik ben toch niet verliefd? De vraag rijst of deze gevoelens van afhankelijkheid bij een persoonlijkheidsstoornis horen. Of zijn dit soort gevoelens normaal binnen een therapie?

In therapie

Mensen, die in therapie gaan kunnen dit doen om diverse redenen. Er is een percentage cliënten, ook wel shoppers genoemd, die het leuk vinden om diverse therapieën te proberen. De aanleiding is vaak niet zozeer achterliggende problematiek, maar eerder de wens, zichzelf te ontplooien en op zoek te gaan naar zelfverwerkelijking. De soort therapie die wordt gekozen, is vaak modegevoelig (denk bijvoorbeeld aan de hype rond het boek 'The Secret'). Shoppers switchen ook nogal makkelijk van therapie.

Het merendeel van de mensen die in therapie gaat, loopt ergens vast in het leven. Sommigen raken overspannen, hebben problemen op hun werk, in relaties of kunnen bepaalde trauma's niet verwerken. Ze komen er alleen niet meer uit en gaan in therapie. Wat volgt zijn vaak intensieve één op één gesprekken met een psycholoog/therapeut, waarbij de cliënt een moeilijk proces doormaakt. Pijnlijke ervaringen uit het verleden worden besproken, of bepaald gedrag waardoor relaties steeds op de klippen lopen. Doordat de cliënt zijn diepste geheimen en kwetsbaarheid blootlegt, ontstaat er een vertrouwensband met de therapeut. Hij kan en mag hem alles vertellen en weet dat de vertrouwelijke informatie die hij deelt, binnen de muren van de spreekkamer blijft. Een goede therapeut geeft de cliënt bovendien het gevoel dat hij begrepen wordt en dat wat hij vertelt bij hem veilig is. Een cliënt op zijn beurt, kan weer het gevoel krijgen dat de therapeut de enige is tegen wie hij echt kan praten. De therapie kan daardoor een belangrijke plaats in iemands leven gaan innemen. De cliënt gaat zich hechten en de therapeut is niet zomaar meer inwisselbaar.

Waarom vakantie moeilijk is

Een therapieproces kan voor veel mensen erg zwaar zijn. Tijdens de sessies komt vaak van alles naar boven. Nare ervaringen worden herbeleefd, dagelijkse patronen worden onder de loep genomen en soms komt iemand er bijvoorbeeld achter dat de relatie waar hij in zit, niet goed voor hem is. Voor cliënten is therapie vaak een intensief, emotioneel proces. De therapeut is dan een baken in de storm. Wanneer hij wegvalt, voelt iemand zich aan zijn lot overgelaten. Of hij vraagt zich af of het wel langere tijd lukt zonder de hulp van zijn vertrouwde therapeut. Dit kan gevoelens van onzekerheid geven.

Min of meer normaal

Om jezelf veilig te kunnen voelen binnen een therapeutische relatie, is hechting onontbeerlijk. Omdat mensen in therapie doorgaans hun diepste zielenroerselen delen, moet er wel een vertrouwensband bestaan. Je moet je veilig voelen bij iemand, om hem je vertrouwen te kunnen schenken. Er moet dus een zekere klik zijn.
Dat iemand tijdens een therapie in zekere mate afhankelijk wordt van zijn behandelaar, is tot op zekere hoogte normaal. Natuurlijk is het niet leuk als iemand langere tijd weg gaat, als je net in een moeilijk therapeutisch proces zit, wat daardoor noodgedwongen even stilstaat. Aan de andere kant kan het interessant zijn, de gevoelens van woede, in de steek gelaten zijn(omdat hij weg gaat) of angst (kan ik het wel alleen?), samen met de therapeut te onderzoeken.

Een goede therapeut laat ruimte voor deze gevoelens, zonder zelf te close te worden. Therapie is in zekere zin eenrichtingsverkeer. De cliënt vertelt hem immers alles, terwijl hij op zijn beurt, vrijwel niets over zichzelf vertelt. De cliënt weet niet of hij getrouwd is, kinderen heeft en met welke problemen hij zelf kampt. Een goede therapeut toont zich betrokken, maar blijft op afstand, zodat zijn cliënt ook ruimte voelt, zijn gevoelens onbelemmerd te uiten. (Stel dat hij zou weten dat de therapeut bijvoorbeeld net zijn moeder is verloren en daar erg verdrietig over is, dan zou hij om zijn psycholoog te ontzien, zijn eigen problemen kunnen bagatelliseren en dat zou niet goed zijn voor het psychologisch proces).

Afstand helpt ook om afhankelijkheid te voorkomen.

Een therapeutische relatie is anders dan vriendschappelijk. In een vriendschap wordt er wederzijds vertrouwelijke informatie uitgewisseld. Vrienden weten veel van elkaar en accepteren elkaar. De grondhouding van een therapeut is vertrouwen in de cliënt, acceptatie van diens gevoelens. Hij probeert de cliënt te helpen, zijn leven op de rails te krijgen en loopt daartoe een tijdje met hem mee. Hij toont daarbij een open houding en spreekt geen oordeel uit over wat de cliënt hem vertelt.

Vriendschap en therapie gaan niet samen, omdat therapie eindig is. Het is immers de bedoeling dat de cliënt het straks weer zelf kan, het liefst samen met zijn eigen netwerk van familie en vrienden. Door op een afstand te blijven en de cliënt handvatten te geven, waarbij hij zelf kan beslissen welke richting hij zijn leven gaat geven, ontstaat een mate van zelfstandigheid. Ruimte voor de cliënt om het straks weer zonder hem te kunnen. Het doel van een behandeling is immers dat een cliënt weer op eigen benen leert staan.

Vaak gebeurt het dat een cliënt tijdens de behandeling gevoelens krijgt voor zijn therapeut. Dit kan variëren van een gevoel van sympathie tot verliefdheid. Dit is niet abnormaal en binnen het proces van therapie ook verklaarbaar. De therapeut is er immers voor de cliënt en reageert met begrip naar hem/haar. Gevoelens van verliefdheid binnen een therapie komen vaak voor en zijn min of meer normaal gedurende een therapie. Belangrijk is dat hier open over gepraat kan worden, echter zonder dat de therapeut deze verliefde gevoelens beantwoordt. Wanneer hij bij zichzelf bemerkt dat 'het' wederzijds is, kan hij beter doorverwijzen naar een collega. Voordat er dingen gebeuren die niet door de beugel kunnen.

Soms gebeurt het ook dat binnen een therapie gevoelens van (gewone) vriendschap ontstaan tussen therapeut en cliënt. Wanneer een therapeut en cliënt deze vriendschap willen doorzetten, moet de therapeut de cliënt eerst doorverwijzen naar een collega, of de behandeling afmaken. Afstandelijkheid aan de kant van de therapeut is namelijk noodzakelijk om een behandeling te laten slagen.

Helpen is loslaten

Een cliënt in therapie bevindt zich op een kwetsbaar punt in zijn/haar leven. Hij heeft iemand nodig, die hem helpt zijn leven weer richting te geven. Dat hij tijdens dit proces gevoelens van afhankelijkheid ervaart, is normaal, al moet het doel blijven: op eigen benen staan. Vakanties van zijn therapeut zijn in dat proces ook goed, omdat de cliënt in deze periodes al een beetje kan ervaren hoe het is om het straks weer zelf te moeten doen. Natuurlijk mag de cliënt het moeilijk vinden dat hij het een tijdje zonder hulp moet stellen, terwijl hij in een moeilijk proces zit, als het daarnaast ook lukt om de periode zonder therapie op een goede manier door te komen. Een goede manier kan zijn dat iemand deze vakantie gebruikt, om zelf ook een beetje vakantie te houden. Deze cliënten kiezen ervoor iets leuks te gaan doen op de momenten dat ze eigenlijk therapie zouden hebben. Of ze stellen zichzelf doelen, dingen die ze kunnen doen als ze er even doorheen zitten (bijvoorbeeld met een vriendin afspreken dat ze haar kan bellen als ze het moeilijk heeft).

Wanneer iemand echter helemaal stuk zit en totaal niet kan functioneren tijdens de periode waarin de therapeut afwezig is, is er mogelijk meer aan de hand. Als therapeut moet je immers steeds je grenzen bewaken. En goed helpen, betekent ook loslaten. De cliënt zelf zijn beslissingen laten nemen en hem geen dingen uit handen nemen. Sommige mensen hebben hier heel veel moeite mee; zij hebben altijd de raad van anderen nodig voordat ze een beslissing nemen. Wanneer een therapeut dit niet op tijd doorheeft, kan het gebeuren dat iemand helemaal op hem gaat leunen en de behandeling maar moeilijk los kan laten. Afhankelijkheid binnen de therapie, is dan niet meer een normaal verschijnsel, maar kan een groot probleem worden. Mogelijk heeft deze cliënt een Afhankelijke Persoonlijkheids Stoornis.

Een Afhankelijke Persoonlijkheids Stoornis (APS)

Iemand met een APS heeft anderen nodig om beslissingen te kunnen nemen. Hij/zij heeft een overmatige behoefde om verzorgd te worden en doet er alles aan, het anderen naar de zin te maken. Wanneer zo iemand in therapie gaat, kan de valkuil zijn dat de therapeut meegaat in iemands afhankelijkheid door hem/haar met raad en daad bij te staan, als er beslissingen genomen moeten worden. Het eind van het liedje kan dan zijn, dat de cliënt de therapeut overal voor nodig heeft en uiteindelijk niet meer zonder hem kan.
Beter is om de onderliggende problematiek aan te pakken, teneinde iemand echt te helpen. Kennis van zaken is daarbij onontbeerlijk. Als therapeut moet je immers weten hoe een APS zich uit en wat de kenmerken zijn. Iemand met APS heeft namelijk moeite met:
  • Het zelfstandig nemen van beslissingen. Bij de meest simpele beslissingen zal hij/zij anderen om raad vragen. Bijvoorbeeld als het gaat om de vraag, welke kleren men die dag zal aantrekken. Wanneer de beslissing eindelijk genomen is, zal hij/zij steeds bevestiging blijven vragen of de gemaakte keuze wel goed is.
  • Alleen zijn. Iemand met APS heeft altijd iemand nodig en raakt al snel in paniek als hij even geen relatie heeft.
  • Dingen alleen ondernemen. Iemand met APS zal bijvoorbeeld altijd een vriendin zoeken om mee naar de sportschool te gaan en dit nooit zelfstandig durven doen.
  • Voor zijn eigen mening uitkomen, uit angst daarop afgerekend te worden of in de steek gelaten.

Verder kampt iemand met een APS met:
  • Verlatingsangst
  • Onderdanig gedrag. Uit angst om in de steek gelaten te worden door partner of vrienden, doet hij/zij alles om het anderen naar de zin te maken.
  • Angst om de verantwoordelijkheid/leiding op zich te nemen.
  • De drang om alles te doen, wat er in resulteert dat hij/zij de zorg en steun van anderen krijgt. In therapie kan zo iemand een sterk beroep doen op het meegevoel van de therapeut, door als het ware te etaleren dat hij/zij het echt niet alleen kan (huilen, wanhopig reageren enzovoort).

Gevolgen van een Afhankelijke Persoonlijkheids Stoornis

Mensen, die in hun omgeving te maken hebben met iemand die een APS heeft, kunnen dit contact als een keurslijf ervaren. Wanneer je een relatie hebt met iemand, die niets alleen durft te doen en bij alles jouw raad/advies nodig heeft, kun je een beklemmend gevoel krijgen. Zeker als iemand daarbij nooit zelf initiatief neemt en 'met alle winden meewaait'. Omdat de persoon met APS zich zo afhankelijk opstelt, is een gelijkwaardige relatie nauwelijks mogelijk en dat gaat wringen.

Het afhankelijke gedrag kan irritatie opwekken, ook bij therapeuten, die zich geclaimd voelen. De persoon zelf, kan er eveneens een hekel aan hebben dat hij/zij zo afhankelijk is en nooit durft te zeggen wat hij/zij echt vindt. En relaties aangaat met mensen, die hij/zij eigenlijk niet mag, omdat het alternatief (alleen zijn) hem/haar zoveel angst aanjaagt, dat hij/zij de onsympathieke vriend(in) op de koop toe neemt. Dit veroorzaakt vaak weer gevoelens van depressie (uitzichtloosheid) en natuurlijk is er altijd de angst voor zelfstandigheid. De noodzaak om dingen zelf te moeten doen, kan een enorm gevoel van paniek veroorzaken.

Gerichte behandeling

Dat er in het geval van een APS meer aan de hand is dan de 'gewone afhankelijkheid' tussen cliënt en therapeut, staat buiten kijf. Wanneer zo iemand in therapie komt, kun je pas effectief helpen, als je de juiste diagnose hebt. Vaak vindt een APS zijn oorsprong in iemands jeugd. Iemand met een APS is bijvoorbeeld als kind heel lang ziek geweest en daardoor afhankelijk van anderen. De behandeling moet erop gericht zijn om eerst de achterliggende depressie en angst te behandelen en iemand te leren hoe je zelfstandig beslissingen kunt nemen. Dit valt namelijk te leren. Door iemand eerst inzicht te geven in zijn/haar gedrag en hem te leren daarmee om te gaan, wordt iemand sterker en zal hij/zij zich uiteindelijk minder afhankelijk opstellen. Onderzoek heeft zelfs uitgewezen dat psychotherapie bij mensen met een APS heel succesvol kan zijn, mits je de uitingen ervan serieus neemt en meeneemt in de behandeling.
© 2016 - 2024 Sigrid1968, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Gestalt therapie, ervaren in plaats van pratenGestalt therapie, ervaren in plaats van pratenGestalttherapie is ontstaan na onvrede van Fritz en Laura Perls over psychoanalyse. Fritz was zelf psychiater en vond da…
Psychotherapie: wat houdt het precies in?Psychotherapie: wat houdt het precies in?Psychotherapie omvat alle psychische en psychosomatische stoornissen waaraan iemand kan lijden waarbij geneesmiddelen ni…
Equitherapie: therapeutische werking van paardenDe helende invloed van dieren wordt steeds wijdverspreider geaccepteerd en gebruikt. In ziekenhuizen wordt steeds meer g…
Afhankelijke-persoonlijkheidsstoornis: symptomen DSM-5Afhankelijke-persoonlijkheidsstoornis: symptomen DSM-5Het belangrijkste kenmerk of symptoom van een afhankelijke-persoonlijkheidsstoornis is een diepgewortelde en extreme beh…

Je levensdoel vinden met behulp van introspectieJe levensdoel vinden met behulp van introspectieVeel mensen zullen op een zeker moment in hun leven de noodzaak voelen om even stil te staan en zich af te vragen welke…
Wat is Blue Monday en wie heeft dit bedacht?Wat is Blue Monday en wie heeft dit bedacht?Blue Monday, in het Nederlands vertaald naar 'blauwe maandag' is een naam voor de meest deprimerende dag van het jaar. H…
Bronnen en referenties
  • Inleidingsfoto: Geralt, Pixabay
  • http://www.proud2bme.nl/Proud2Live/Mijn_therapeut_is_op_vakantie
  • http://www.innerned.org/therapeutencheck2.html
  • http://www.zelfregie.com/pdf/Opzij%20Onder%20de%20veilige%20vleugels%20van%20de%20therapeut.pdf
  • http://www.deviersprong.nl/persoonlijkheidsstoornissen/de-afhankelijke-persoonlijkheidsstoornis.html
  • http://www.deviersprong.nl/persoonlijkheidsstoornissen/de-afhankelijke-persoonlijkheidsstoornis.html
  • http://www.e-psychiater.nl/psychiatrie/persoonlijkheidsstoornissen/afhankelijke-persoonlijkheidsstoornis/
  • https://www.mentaalbeter.nl/Pages/nl-NL/Volwassen-Persoonlijkheidsstoornis/Afhankelijke-persoonlijkheidsstoornis
Sigrid1968 (74 artikelen)
Laatste update: 08-02-2017
Rubriek: Mens en Samenleving
Subrubriek: Psychologie
Bronnen en referenties: 8
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.